Panpsişizm Nedir?

Gösterim: 95 Boyut: 55.5 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> Panpsişizm (Yunanca pan: “bütün†ve psykhe:...

Gösterim: 95
Boyut: 55.5 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>

Panpsişizm

(Yunanca pan: “bütün†ve psykhe: “ruhâ€), felsefede, gerçekliğin birbirinden ayrı ve değişik ruhsal varlık ya da zihinlerce oluşturulduğu görüşü. Maddenin canlı bulunduğunu kabul eden hilozoizm ile doğadaki her şeyi Tanrı'yla özdeşleştiren panteizmden farklıdır. Panpsişizmin tipik bir temsilcisi olan Gottfried Wilhelm Leibniz'e nazaran dünya ruhsal enerji atomlarından oluşur. Monad adını verdiği bu atomların her biri değişik şuur düzeyine haizdir. Cansız evreni oluşturan varlıklardaki monadlar uyur, hayvanlardaki monadlar düş görür, insanlardakilerse uyanıktır. Tanrı bütünüyle şuur olan monaddır. Arthur Schopenhauer'in tüm varlıkların içsel doğalarının iradeden oluştuğunu ileri sürmesi panpsişizm görüşüne uygundu. Bu görüşün alev ateş bir yandaşı da deneysel psikolojinin kurucusu Gustav Theodor Fechner'di; ona nazaran ağaçlar bile duygu ve şuur şeklinde ruhsal etkinliklere sahipti.

Mutlak idealist düşünürlerden ABD'li Josiah Royce, göksel cisimlerin ruhu bulunduğunu öne sürerek yalnızca Fechner'in seyircisi olmakla kalmadı; hem de her hayvan türünün bireysel özellikte tekil bir bilince haiz olduğu ve bu bilincin o türün tüm bireylerine yansıdığı biçimindeki garip kuramın da savunuculuğunu yapmış oldu. Felsefesinde her gerçek varlığın duygu, coşku, şuur şeklinde ruhsal etkinlikler gösterdiğini ileri devam eden 20. yüzyıl filozoflarından Alfred North Whitehead de panpsişist düşünürler içinde sayılabilir.

Kaynak:Ana Britannica