Paralel ve Meridyen. Yerel Saat Hesaplamaları

Paraleller ve Meridyenler Paralel Daireleri Kutup noktalarından eşit uzaklıkta bulunan noktaları birleştiren daireye Ekvator denir. ...

Paraleller ve Meridyenler

Paralel Daireleri

Kutup noktalarından eşit uzaklıkta bulunan noktaları birleştiren daireye Ekvator denir. Ekvatora paralel olan ve birer aşama aralıklarla geçen dairelere Paralel daireleri denir. Paralel dairelerini başlangıç yeri olan ekvator, sıfır numaralı paralel dairesini oluşturur. Ekvator dünyayı şimal ve cenup olmak suretiyle iki eşit yarıküreye ayırır.

Paralellerin Özellikleri

1- Birer aşama aralıklarla geçirilen dairelerdir.

2- Kutuplara doğru çevre uzunlukları küçülür.

3- Aralarındaki uzaklık birbirine eşit ve 111 km.dir.

4- Doksan şimal, doksan cenup olmak suretiyle 180 paralel vardır.

5- Paraleller şark garp yönlüdür.

6- Paralellerden bir noktanın enlemini belirlemede yararlanılır.

7- Başlangıçları ekvatordur. Bir takım paralellere hususi isimler verilir. Yengeç, Oğlak dönenceleri şeklinde.

Meridyenler

Birer aşama aralıklarla geçen ve kutup noktalarını birleştiren yarım çembere boylam denir. Londra'daki Greenwich gözlemevinden geçen boylam, başlangıç olarak benimsenmiştir.

Meridyenlerin Özellikleri

1- Birer aşama aralıklarla geçirilmişlerdir.

2- Ekvatoru ve paralelleri dik keserler.

3- 360 boylam yayı mevcuttur.

4- Başlangıç meridyenini tam daireye tamamlayan karşıt boylam yayı 180 meridyendir.

5- Birbirini izleyen iki boylam arasındaki uzaklık, yalnız Ekvator üstündeki 111 km.dır.

6- Boylam yayları eşit uzunluktadır.

7- Kutuplara doğru birbirlerine yaklaşır ve kutuplarda birleşirler.

8- Başlangıç meridyeni ile karşıt meridyeni, Dünyayı şark ve garp olmak suretiyle iki yarı küreye ayırır.

9- Birbirini izleyen iki boylam arasındaki vakit farkı 4 dakikadır.

10- Başlangıç meridyeninin karşısında yer edinen 180 boylam gün değişiklik yapma çizgisi olarak esas alınmıştır


BAKINIZ

• 
  Mahalli saat hesaplamaları iyi mi yapılır?


• 
  Ulusal Saat (Ortak Saat) ve Ulusal Saat Hesaplamaları


• 
  Cenup ve Şimal ABD ile Okyanusya'nın paralel ve boylam dereceleri nedir?

Coğrafi Konum
Herhangi bir noktanın dünya üstünde kapladığı alana coğrafi konum denir.

• Hususi konum
• Matematik konum

diye ikiye ayrılır. Bir ülkenin coğrafi konumu, o ülkenin doğal, beşeri ve ekonomik özelliklerini çok yönlü etkisinde bırakır.

1. Hususi Konum

Herhangi bir yerin kıtalara, denizlere, dağ sıralarına, boğazlara ,komşu ülkelere, ulaşım yollarına, yer altı ve yerüstü larına, siyasal bloklara gore olan konumu ve yükseklik değerleri hususi konumudur.

Hususi konum ülkelerin; jeopolitik konumunu, iklimini, nüfusun dağılışını, yerleşme şartlarını, gezim faaliyetlerini, ulaşım imkanını, ekonomik faaliyetlerini etkisinde bırakır.

Bilgi

Türkiye'nin Hususi Konumu ve Neticeleri

• Türkiye Asya, Avrupa, Afrika kıtalarını birbirine bağlayan mühim bir kavşak noktasında kurulmuştur.
• Asya -Avrupa içinde bir köprü durumundadır.
• Stratejik önemi olan boğazlara haizdir.
• Petrol bakımından varlıklı ülkelere komşudur.
• Asya Avrupa arasındaki en mühim tecim ve ulaşım yolları Türkiye'den geçer.
• Averaj yükseltisi fazladır ve engebelidir. Bu vaziyet ziraat, nüfus, endüstri, ulaşım ve yerleşmeyi etkisinde bırakır.
• Türkiye'nin gerçek yüzölçümü 814.578 km2 , izdüşüm yüzölçümü ise 779.452 km2dir. Aradaki fark ülkemizin yüksek ve engebeli olmasından lanır.

Not: Bir yerin gerçek yüzölçümü ile izdüşüm yüzölçümü içinde fark fazla ise o yer engebelidir. Fark az ise düzlüktür.

2. Matematik Konum

Matematik konum; bir yerin enlem ve boylamlara gore dünya üstündeki yeridir. Bir başka ifade ile Ekvator'a ve Greenwich ‘e gore konumudur.

Mesela: Türkiye 36° -42° şimal enlemleri (paralelleri ) ile 26°-45° şark boylamları (meridyenleri) arasındadır.

Yerküre'nin Koordinatları

Paraleller: Ekvatora paralel olarak 1°lik açı aralıklarıyla çizildiği varsayılan dairelerdir.

Özellikleri:

• Başlangıç paraleli Ekvator'dur ve en büyük paralel dairesidir (40.076km). Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe çevre uzunlukları azalır.
• Birer aşama aralıklarla geçerler.
• 90 tanesi Cenup, 90 tanesi Şimal Yarımküre'de olmak suretiyle toplam 180 tanedirler.
• İki paralelin arasındaki uzaklık her yerde 111 km dir.
• Paralellerin derecesi şimal ve güneye doğru artar.

Paralel farkı ile uzaklık hesaplanabilmesi için bizlere verilen merkezler aynı boylam üstünde olmalıdır. Değişik boylam yaylarında olduğunda açı farkı ortaya çıkar ve iki paralel arası 111 km den daha çok olur. Paralel farkı bulunurken verilen merkezler aynı yarımkürede ise büyük olan enlem derecesinden minik olan çıkarılır. Değişik yarımkürede olurlarsa enlem dereceleri toplanır.

Şekle gore;

A-B=?

50-20=30 paralel farkı
30 x 111= 3330 km
E-D=?
35-15=20 paralel farkı
20x111=2220 km
B+D=?
20 +15=35 paralel farkı
35 x 111=3885 km

Enlem ve Tesirleri

ENLEM: Yerkürede herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.

• Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru küçülür. Işınların atmosferdeki yolu uzar. Tutulma artar ve ısı ta kutuplara doğru azalır.
• Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır.
• Matematik iklim kuşakları oluşur.
• Nebat örtüsü kutuplara doğru durmaksızın kuşaklar oluşturur.
• Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Sürekli kar sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.
• Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar.
• Gece gündüz arasındaki vakit farkı kutuplara doğru artar.
• Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır.

Aynı Enlem üstündeki Merkezlerde Ortak Özellikler

• Ekvatora ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar.
• Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar.
• Gece- gündüz süreleri birbirine eşittir.
• Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır.
• Aynı iklim kuşağındadırlar. Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (hususi konumdan dolayı).
• İki boylam arasındaki mesafe aynıdır.

Meridyenler

Ekvatoru dik olarak kesen ve kutuplarda birleşen imgesel dairelere boylam daireleri denir.

Özellikleri:

• Başlangıç meridyeni Greenwhic' tir.
• Greenwhic'in 180 batısında ve 180 doğusunda olmak suretiyle 360 tane boylam yayı vardır. Tam daire olarak 180 adettir.
• Aralarındaki uzaklık bir tek Ekvator üstünde 111 km'dir. Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe bu uzaklık daralır. Örnek:Türkiye'de averaj 85 km , Kutup dairelerinde 47 km dir. *** Bunun sonucu olarak doğu-batı yönünde aynı mesafe gidildiğinde Kutuplara yakın yerde daha çok boylam geçilirken, Ekvatorda minimum boylam geçilir.
• İki boylam içinde 4 dakikalık mahalli saat farkı vardır.
• Kutuplarda birleştikleri için boylam yayları eşit uzunluktadır.
• Aynı boylam üstündeki tüm noktalarda mahalli saat aynıdır. Bununla birlikte 21 Mart-23 Eylül günlerinde de güneş aynı anda doğar ve batar.

Meridyen ve Tesirleri

BOYLAM: Herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir.
Tesirleri:

• Boylamın tek tesiri mahalli saat farkları oluşturmasıdır.
• Mahalli Saat Hesaplamaları
• Mahalli Saat: Bir yerin kendine özgü saatidir. Güneşin ufuk çizgisindeki konumuna gore belirlenir. Güneş ufuk çizgisinde en yüksek konuma vardığında o yerin mahalli saati 12:00 dır. Cismin gölgesi en kısadır.

Aynı yarım kürede ise büyük olan boylam derecesinden minik olan çıkarılır. Değişik yarım kürelerde ise toplanır.

Şekle gore;

A-B=?

25-10= 15° Boylam farkı
15x4= 60 dk
E-D=? 8-5= 3º Boylam farkı
3x4= 12 dk
B+E=?

10+8= 18° Boylam farkı
18x4= 72dk=1:12

Not: Dünyamız kendi ekseni çevresinde garptan doğuya doğru döndüğü için doğudaki bir merkezde güneş erken doğar, erken batar. Batıdaki bir merkezde ise geç doğar geç batar. Sonuçta doğudaki bir meridyenin mahalli saati devamlı daha ileridir.

Saat Dilimleri ve Ulusal Saat

Günümüzde mahalli saatlere gore hareket etmek hem ülke içinde hem de ülkeler arası ilişkilerde sıkıntılar meydana getirir. Bu durumu önlemek için internasyonal saat sistemine geçilmiştir. Bu sebeple dünyamız 15°' lik boylam yayları şeklinde 24 saat dilimine ayrılmıştır. Her saat diliminde de tam ortadan geçen meridyenin mahalli saati ortak kabul edilmiştir. Saat dilimlerinde de başlangıç olarak Greenwich'in 7,5° şark ile 7,5° garp meridyenleri alınmıştır.

Türkiye, ikinci ve üçüncü saat dilimlerinde yer almaktadır. Ama bizler bunlardan biride bir tek birisini kullanmaktayız.1978 yılına kadar topraklarımızın çoğunun yer almış olduğu ikinci saat diliminin( 30° Şark meridyeni -İzmit) mahalli saati devletimizde ortak saat olarak kullanılmıştır. Bu tarihten sonrasında güneş ışığından daha çok faydalanarak enerji tasarrufu sağlamak için ileri ve geri saat uygulamasına geçilmiştir. İlkbahar-yaz dönemlerinde ileri (45° Şark meridyeni-Iğdır), sonbahar-kış dönemlerinde geri saat (30° Şark meridyeni -İzmit) uygulaması yapılmaktadır.

Tarih Değişiklik yapma Çizgisi

Tarih değişiklik yapma çizgisi olarak 180 meridyeni kabul edilir. Bu meridyenin şark tarafında garp meridyenleri, garp tarafında ise şark meridyenleri mevcuttur. Bundan dolayı şark meridyenlerinin olduğu batısında bigün ileri, garp meridyenlerinin olduğu doğusunda ise bigün geridir.

Not: Tarih değişiklik yapma çizgisi ve saat dilimleri ülke sınırlarına gore çizildiğinden meridyenlere tam uygun olarak uzanış göstermezler. Girinti-çıkıntı oluştururlar.

Bilgi

Türkiye'nin Matematik Konumu ve Neticeleri

• Şimal Yarım Küre'de ılıman iklim kuşağındadır.
• Doğusu ile batısı içinde 19°'lik meridyen farkı vardır. Bunun sonucu olarak 76 dk.lık mahalli saat farkı vardır (19x4=76 dk.).
• Dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
• Güneş ışınları hiçbir vakit dik açıyla düşmez.
• Yurdumuzda bir cismin gölgesi tüm yıl kuzeye düşer.
• Cenup kıyılarımızın sıcaklığı şimal kıyılarımızdan senelik averajda 7-8°C daha yüksektir.
• Akdeniz'in tuzluluk oranı Karadeniz'den daha yüksektir.
• Kışın görülen yağışlar cephesel kökenlidir.
• 
  Yurdumuza kuzeyden esen rüzgarların soğutucu, güneyden esen rüzgarların da sıcaklığı artırıcı tesir yapması. Deniz turizmi en erken Akdeniz Bölgesi'nde başlar en uzun süre devam eder.
  
• Yıl içinde en uzun gündüz ve gecelerin yurdumuzun kuzeyinde yaşanması.

Mahalli Saat ve Mahalli Saat Hesaplamaları

Mahalli Saat
Güneşin gökyüzündeki durumuna gore ve yeryüzündeki cisimlerin gölge boyuna gore ayarlanan saate mahalli saat denir. Mahalli Saat, bir yerin kendine özgü saatidir. Güneşin ufuk çizgisindeki konumuna gore belirlenir. Güneş ufuk çizgisinde en yüksek konuma vardığında o yerin mahalli saati 12:00'dır. Şu demek oluyor ki güneşin en tepede olduğu ana ya da gölge boyunun en kısa olduğu ana öğle vakti denir (yarı gün). Cismin gölgesi en kısadır. Mahalli saat güneş saati ile tespit edilir.
Süre ölçümü Güneş'in gökyüzündeki hareketine gore ayarlanır. Mahalli saat, Dünya üstündeki herhangi bir yerin Güneş'e gore konumudur. Bir boylam Güneş'in tam karşısına vardığında o boylam üstündeki tüm noktalarda Güneş ışınları gelebileceği en dik açıyla gelir. Bu sırada yatay bir düzleme dikilecek çubuğun gölge boyunun en kısa olduğu andır ve o yerin mahalli saati 12:00'dir.
Bir boylam üstünde bulunan tüm noktaların mahalli saatleri aynıdır, öğle vakitleri aynı anda olur. Ama, Güneş'in doğuş ve batış saatleri aynı değildir. Bunun temel sebebi Yer'in eksen eğikliğidir. Eksen eğikliğinden dolayı aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçmez ve meridyenlerle çakışık uzanmaz. Yıl süresince devamlı kutup noktalarıyla kutup daireleri içinde yer değiştirir. Bu da bir boylam üstündeki tüm noktaların aynı anda aydınlanmaması ya da kararmamasına niçin olur.

Özellikleri

• Aynı boylam üstünde bulunanbütün noktalarda mahalli saat aynıdır.
• 360 tane mahalli saat vardır.
• Her meridyenin mahalli saati içinde 4 dakika vakit farkı vardır.
• Namaz, sahur ve iftar vakitlerinin tespitinde kullanılır.

Mahalli Saat Hesaplamaları
Verilen iki boylam arasındaki vakit farkını sağlamak için şu şematik formül kullanılır.

• 
  İki merkez arasındaki boylam farkı vardır. Aynı yarım küredeyseler büyükdeğerden küçüğü çıkarılır. Değişik yarım küredeyseler iki kıymet toplanır.
  
• Bulunan boylam farkı mahalli saat farkı olan 4 ile çarpılır.

Yukarıdaki şekilde gün içinde güneşin hareketini seyredebilirsiniz. Sağ taraftan itibaren birinci konum sabah 06:00 ve ilerleyen bölümünde sırayla 8-10-12-14-16-ve akşam batış 18:00 olarak yorumlanabilir.
Dünyamız kendi ekseni çevresinde garptan doğuya doğru döndüğü için aynı enlem üstündeki merkezlerden doğudaki bir merkezde güneş erken doğar, erken batar.
Batıdaki bir merkezde ise geç doğar geç batar. Bunun sonucunda doğudaki bir merkezin mahalli saati devamlı daha ileridir.

A-B=?

25-10= 15° Boylam farkı

15x4= 60 dk= 1 saat

B+E=?

10+8= 18° Boylam farkı

18x4= 72dk=1:12

- Derlemedir -

Ekvator

Kabaca küre şeklinde olan Dünyamızda, kutup noktaları içinde dünyayı eşit iki bölüme böldüğü kabul edilen en büyük çembere Ekvator dairesi denir.

Paraleller

Ekvator ile kutup arasındaki küre yüzeyinde, Ekvator'a paralel olarak 1 ‘er derecelik açılardan geçen daireler çizilmiştir. Bunlara paraleller ya da paralel daireler denir. Dünya'da, Ekvator'un güneyinde 90 ve kuzeyinde de 90 olmak suretiyle 180 paralel dairesi vardır. Dünya'nın merkezinden 1'er derecelik açı ile çizilen bu dairelerin birbirleri ile olan mesafeleri aynıdır. Ama bu dairelerin çapları ve çevresi Ekvator'dan Şimal ve Cenup kutuplara doğru gidildikçe azalır. Nitekim Ekvator'da 40 076 km olan dairenin çevresi kutupta sıfır olmaktadır.

Meridyenler

Meridyenler, Ekvator'dan birer aşama açı ile geçerek Şimal ve Cenup kutup noktalarına doğru çizilen çemberlerdir. Şu demek oluyor ki, kuzey-güney yönünde Dünya'yı kate- den bu yarım dairelere boylam denir. Dairenin çevresi 360° olduğundan 360 boylam vardır. Meridyenlerin yerini atama etmek bakımından İngiltere'deki Greenwich (Grinviç) Rasathanesi'nden geçen boylam Başlangıç Meridyeni ya da O boylam olarak kabul edilmiştir. Bunun doğusunda bulunan 180 meridyene Şark meridyenleri, batısında bulunan 180 meridyene de Garp merid­yenleri denir. Meridyenler kutup noktalarında kesişerek bir noktada birleşir. Bu bakımdan paraleller içinde kalan boylam yayları arasındaki mesafe Ekvator' dan şimal ve güneye doğru azalarak kutuplarda sıfır olur.


(Paralel ve meridyenler birer çemberdir, fakat daire olarak da anlatılır.)

PARALEL

sıf. (fr. parallöle; lat. parallelus; yun. parallelos'tan).

1. Geom. KOŞUT' un eşanlamlısı.

2. Paralel olarak, bir başka şeyle aynı doğrultuda, aynı şekilde: Bölümde sulh görüşmelerine paralel olarak pozitif yönde gelişmeler umut ediliyor. Bu iki vaka birbirine paralel olarak gelişti.


—Bilş. Paralel bilgisayar, tek bir süreci gerçekleştirmek için aynı anda çalışan pek çok hesap birimine haiz bilgisayar.


—Elekt. Paralel eşleme, pek çok düzeneğin, tümü aynı gerilim altında olacak şekilde eşlenmesi.


—Elektrotekn. Paralel akım, bir paralel bağlantıdan geçen akım. ll Paralel bağlamak, bir paralel dönem yardımıyla bir bağlantı oluşturmak. ll Paralel bağlantı, bir elektrik devresinin iki noktası içinde, paralel iletken denen bir iletken vesilesiyle kurulan bağlantı.ll Paralel bağlı devreler, akımları ya da manyetik akılan aralarında paylaşacak şekilde yerleştirilmiş elektrik devreleri ya da manyetik devreler. ll Paralel dönem, bir paralel bağlantı oluşturan iletken. ll Paralei dönem bloku, elektrik iletkenleri içinde bir paralel bağlantı kurmaya yarayan ve yalıtkan bir düzenek taşıyan birleştirme öğesi.


a. Gökbil. Gökküresi üstünde, temel büyük koordinat çemberine koşut çember. (Duruma gore enlem, yükseklik, yükselim vb. paralelleri tanımlanır.) ll Güneş, Ay ya da gezegenlerin üstündeki ekvatora koşut çember.

—Jeod. ve Coğ. Yer paraleli, düzlemi ekvator düzlemine koşut olan yer modeli (küre ya da dönel elipsoit) çemberi.


—Mat. KOŞUT'un eşanlamlısı.

—Spor. Düşey direkler üstüne oturtulmuş, birbirine paralel iki tahta çubuktan (bar) oluşan jimnastik aracı. (Bakışımlı bar ya da paralel bar da denir.) [Çubukların uzunluğu 350 m, kalınlıkları 45-52 mm'dir. Ortalarında esneklik ve sağlamlık sağlayan çelik bir çubuk bulunur. Çubuklar, birbirine deveboynu denilen bir mekanizmayla yaklaşıp uzaklaşabilir üzerinde jimnastik yapacak olanın beden yapısı ve uygulayacağı hareketlere göre bu aralıklar 34-52 cm, ayaklar da 110-180 cm'lik yükseklikler arasında ayarlanabilir Aracın tüm ağırlığı 250-270 kg arasındadır Barlardan herhangi birinin tam orta noktasına 135 kg'lik bir ağırlık konulduğunda ya da asıldığında, barın 6 cm'lik bir esneme yapması ve ağırlık kaldırıldığında hemen eski durumunu alması gerekir.]

MERİDYEN

a. (fr. mâridıen, lat. meridianus, meridies, güneyden).

1. Yer yüzeyinde aynı boylamda olan noktaların tümü.

2. Belirgin bir mekanda, Dünya eksenini içeren düşey düzlem.


—Akupunk. Hemen hemen miktarı ölçülememiş olmakla beraber geçmiş olduğu bölgeler çok iyi belirlenmiş olan, can gücünün tercihli dolaşım yolu. (Meridyenler, vücudun türlü iç ve dış öğelerini birbirine bağlayan bir ağ oluşturur ve organizmanın bir tüm olarak işleyişini düzenler.) [Bk. ansıkt. böl ]


—Coğ. ve Denize. Başlangıç meridyeni ya da internasyonal boylam ya da birinci boylam, Yer yüzeyinde boylamların başlangıcı olarak‘saymaca şekilde kabul edilen ve eski Greemvich gözlemevi'nden geçmiş olduğu varsayılan boylam.


—Gökbil. Ûğle saatini gösteren güneş saati. ll Bir yerin meridyeni, bu yerin boylam düzlemi ile yatay düzlemin kesişim çizgisi. ll Averaj vakit meridyeni, bir güneş saatinde, senenin değişik tarihlerindeki averaj mahalli zamana gore öğleyi gösteren noktaların oluşturduğu 8 biçimindeki çizgi.


—Gökbil. ve Gökölçm. Belirgin bir mekanda, gökküresinin, kutuplarla sınırlanan ve başucu noktasından geçen yarıbüyük çemberi. ll Dönme halindeki bir gökcisminin yüzeyinde, dönme ekseninden geçen bir yarı düzlemin izi. ll Bir gökcisminin asal meridyeni, bu gökcisminin üstündeki boylamların başlangıç meridyeni. ll Bir gökcisminin merkez meridyeni, gözlemcinin bulunmuş olduğu yerden geçen dönme ekseninden çıkan yarı düzlemin, bu gökcisminin yüzeyindeki izi.


—Gökölçm. Boylam aygıtı, boylam gözlemlerini gerçekleştirmek için düzeninmiş her tür aygıt. ll Boylam dairesi ya da boylam dürbünü, tek serbestlik derecesi yatay bir doğu-batı ekseni çevresindeki bir dönme devinimi olan ve esas olarak bir gök dürbününden oluşan aygıt; gökcisimlerini, meridyenden geçişleri esnasında gözlemlemeyi ve hem bu geçişin zamanını hem de göz önüne alınan gökcisimlerinin bu andaki yüksekliğini (ya da başucu uzaklığını) saptamayı sağlar. (Eşanl. GEÇİŞ AYGITI [ya da DüRBüNü].) ll Boylam gözlemi, bir yerin boylam düzleminde, bir gökcisminin bu düzlemden geçiş anını ve/ya da bu andaki yüksekliğini (ya da başucu uzaklığını) saptamak için meydana gelen gözlem.


—Jeod. Bir boylam süresince uzanan üçgenlerce zinciri. ll Yer'in görünen bir m noktasında. Yer elipsoitinin dönme ekseniyle m noktası tarafınca belirlenen düzlem. (Bu düzlem m noktasından geçen elipsoit normalini ihtiva eder.)


—Jeofiz. Manyetik boylam, Yer yüzeyinin belirgin bir noktasında, bu noktadan ve Yer'in manyetik kutuplarından geçen büyük çember. (Deneysel olarak, bir yerdeki manyetik boylam, buraya serbestçe asılan mıknatıslı bir çubuğun ya da bir iğnenin manyetik eksenini kapsayan düşey düzlemle belirtilir.)


—Mat. BOYLAM-ÇEMBERİ'nin eşanlamlısı.


♦ sıf. Coğ. Kuzeyden güneye doğru ilerleyen bir yöne denir.


—Oftalmol. Gözün ekseninden geçen ve bu sebeple bu organı daire şeklinde kesen düzlemlere denir.


—ANSİKL. Akupunk. Çin tıbbı, meridyenleri başlıca on iki derin ("cing mo") boylam ile bazı yan meridyenlere ayırır: on iki kiriş-bağ-kas meridyeni "cing cin†(küçük çapta daha yüzeysel); on altı ikincil boylam "lo mo†(ara boylam); on iki ayrı boylam "cing bie†(ara); sekiz olağandışı (boylam) "çi mo". Her boylam, vücudu canlandıran türlü yaşamsal güçlerin bir bileşkesi olarak kabul edilebilir. Tüm vücuda yayılmış bulunan meridyenler, (içi dolu ve boş) organlar ile ten örtüsü arasındaki bağlantıyı sağlar ve bu şekilde bedenin değişik kısımlarını bir tüm haline getirir. Çoğu zaman, aynı boylam üstündeki noktalar ortak fizyolojik özelliklere haizdir.


—Gökölçm. Boylam dürbünü. Çerçevesi ve kaidesi, ona çok büyük bir bükülmezlik ve iyi bir kararlılık verecek şekilde hususi olarak düzenlenmiş, açıklığı yirmi santimetre kadar olan bir dürbündür. Bu dürbün, enlemesine bir dönme ekseniyle, toprağın içine çok derin olarak yerleştirilmiş betondan som iki ayak üstünde durur ve bu ayaklar içinde, yalnızca büyük bir özenle yönlendirildiği boylam düzleminde hareket edebilir. Yatay dönme ekseni, üzerlerinde kırılgan taksimatlı daireler bulunan büyük ölçekli bir ya da iki tekerlek taşır; bu dairelerin kaçınılmaz dolayı hataları, taksimat üstünde meydana getirilen uzun ve sistematik bir hazırlık incelemesi sonucunda kati olarak saptanmıştır. Dürbünün gözmerceğine bir ışıietektrik mikrometre yerleştirilmiştir. Böylelikle, bir gökcisminin meridyenden geçiş hatıra ve bu andaki yüksekliği (ya da başucu uzaklığı) hassas bir şekilde ölçülebilir. Bu ölçümlerden, gözlemlenen gökcisminin ekvatoral koordinatları (dik bahar açısı ve yükselim) çıkarılır. Minibilgisayarla yönetilen otomatik bir boylam aygıtıyla meydana getirilen bir çabalama sırası birbirlerinden bağımsız üç işlem ihtiva eder: aygıtı, yıldızın doğrultusuna yakın bir doğrultuya yöneltme ve bu doğrultuda kilitleme; bu şekilde, hareketsiz duruma getirilen aygıtın tespit açısını, ölçme mikroskoplarıyla donatılan taksimatlı bir daireyle saptama; aynı anda, odağa yerleştirilmiş mikrometreyle, yıldızın odak düzlemindeki görüntüsünün gerçek konumunu ölçerek geçiş zamanını ve tespit hatasını belirleme, karşılaştırma yıldızlarını içeren katalogları hazırlamak için boylam gözlemleri gökölçümde çok mühim bir rol oynar.


—Jeod. Bir meridyenin "boylam zinciri" ya da bir paralelin “paralel zinciri" doğrultusuna gore hizalanan, birbirine yapışık üçgenler ya da çokgenler dizisi olarak tanımlayabileceğimiz Cıçgenleme (nirengi) zinciri, haritanın iskeleti, bel kemiğidir. ülkemizin l'inci aşama nirengi şebekesi 180-200 km uzunluğundaki nirengi zincirlerinden oluşmuştur. Zinciri oluşturan üçgenlerin kenar uzunlukları 25-35 km arasındadır. Her zincirin iki ucunda, bir nirengi noktasında enlem, meridyen ve semt, astronomik olarak belirlenir. Bu noktalara Laplace noktası denir. Memleketimizde 100'ün üstünde Laplace noktası, gene her zincirin iki ucunda da bir baz ölçülmüştür. Ismi geçen bazlar, istenen üçgenleme derecesine gore I, II ve III. derecelere ayrılır.


Baz uzunlukları l'inci aşama zincirlere çoğu zaman eşkenar dörtgen büyütme şekli ile aktarılır. Bir bazın uçlarından birisi ya da baz büyütme uçlarından birisi astronomi noktası (Laplace noktası) olur. Bu noktalarda meydana getirilen astronomik ölçülerle semt, enlem ve meridyen değerleri hesaplanır. Ama bu işlerden sonrasında nirengi noktalarının sağa-yukarı değerleri hesaplanabilir.


Kapalı poligonlu zincirler üstündeki l'inci aşama üçgenleme noktaları yüksek jeodezi üçgenleme noktalandır; bu tür durumlar bir baza ve Laplace noktalarına dayandırılmıştır. Ismi geçen l'inci aşama nirengi noktalarına dayalı olarak da sırasıyla ll'nci, lll'üncü ve IV'üncü aşama nirengi noktaları oluşturulur. Aynı dereceden ve ardışık iki nirengi noktası arasındaki uzaklıklar şöyledir:

• iki ll'nci aşama nirengi noktası arası 15 -25 km,
• iki lll'üncü aşama nirengi noktası arası 7-15 km,
• iki IV'üncü aşama nirengi noktası arası 3-4 km.

Kaynak: Büyük Larousse

YEREL SAAT
Herhangi bir mekanda, Güneş'in en tepede olduğu ana ya da gölge boyunun en kısa olduğu ana öğle vakti denir. Öğle vakti gün ortasıdır ve saat 12.00 olarak kabul edilir. Buna gore ayarlanan saat dilimine mahalli saat denir.
Mahalli saat farkları, meridyenlerden faydalanılarak hesaplanabilir.
Mahalli saat hesaplarını yapabilmek için şunları öğrenmekte yarar vardır:
Aynı boylam üstünde bulunan tüm noktaların öğle vakitleri aynı anda olur ve mahalli saatleri birbirine eşittir.
Aynı boylam üstünde bulunan noktaların mahalli saatleri birbirine eşit olmasına karşın (21 Mart ve 23 Eylül tarihleri hariç) Güneş'in doğma ve batma saatleri farklıdır. Bunun sebebi, Dünya ekseninin 23° 27' eğik olmasıdır.


ORTAK SAAT (ULUSAL SAAT)
Çabalama hayatında, mahalli saatlerin hepsini kullanmak mümkün değildir. Ticari ve ekonomik ilişkilerin kolaylaştırılması, iletişim ve ulaşım hizmetlerinin süratli ve tertipli bir biçimde yapılabilmesi için, mahalli saatten değişik olarak, ortak saat ya da ulusal saat uygulamasına gereksinim duyulmuştur. Bu yüzden her ülkenin, kendisine en uygun meridyenin mahalli saatini tüm ülke sınırlarında geçerli hale getirmesiyle oluşan saate ortak saat ismi verilmektedir.
Şark - garp ışığında geniş olan ülkeler (A.B.D, Kanada, Çin, vb.) aynı anda aniden çok ortak saat kullanırlar. Ama şark - garp yönünde dar olan ülkeler (Türkiye, İtalya, Bulgaristan, İspanya, vb.) ise aynı anda tek ortak saat kullanırlar.
Türkiye'de, 1978 yılına kadar, 2. saat diliminde yer edinen 30° Şark meridyeninin mahalli saati ortak saat olarak kullanılmıştır. 1978 yılından sonrasında, güneş ışınlarından daha çok yararlanarak enerji tasarrufu sağlamak amacıyla, ileri ve geri saat uygulamasına geçilmiştir.
Şöyleki ki;
*Yaz döneminde 3. saat dilimine giren 45° Şark meridyeninin mahalli saati esas alınarak ileri saat uygulamasına geçilmiştir.
*Kış döneminde ise 2. saat dilimine giren 30° Şark meridyeninin mahalli saati esas alınarak


SAAT DİLİMLERİ (ULUSLARARASI SAAT)
Ilim ve tekniğin hızla gelişmesiyle ülkeler arası ekonomik ve siyasal ilişkilerin artması, buna bağlı olarak iletişimin süratli olması internasyonal saatin doğmasına yol açmıştır. Bu sebeple saat dilimleri meydana getirilmiştir. Dünya üstünde 24 saat dilimi vardır.
Saat dilimi hesaplamalarında yaz ayları (temmuz ,ağustos,haziran)ibaresi geçiyor ise Türkiye için 3 şark saat dilimi(45 şark Meridyeni)bu şekilde bir ifade geçmiyor ise 2 şark saat dilimi (30 şark meridyeni)kullanılır.Her saat dilimi arası 15 boylam vardır ve bu sebeple 4X15 :60 dk saat dilimleri arası vakit farkı vardır....


TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ
Dünya'nın şark ve garp yarım kürelerinin uç noktaları içinde bir günlük vakit farkı vardır. Bu yüzden, Başlangıç meridyeninin devamı olan 180° meridyeni, tarih değişiklik yapma çizgisi olarak kabul edilmiştir.
*180° boylamının batısına doğru gidildiğinde, Şark Yarım Küre'ye geçilmiş olduğu için, tarih 1 gün ileridir.

*180° boylamının doğusuna doğru gidildiğinde, Garp Yarım Küre'ye geçilmiş olduğu için, tarih 1 gün geridir.


ZAMAN PROBLEMLERİ
1. Mahalli saat problemleri
Mahalli saat problemlerinde şu yol takip edilir:
a. İstenilen merkezlerin her ikisi de Greenwich'in batısında ya da doğusunda ise, meridyen numarası büyük olandan minik olan çıkarılır. İstenilen merkezlerden biri Greenwich'in doğusunda öbürü batısında ise boylamlar toplanır.
Buna gore;
- Meridyen farkı vardır.
- Bulunan meridyen farkı durağan vakit farkı olan 4 ile çarpılarak mahalli saat farkı hesaplanır.
b. Dünya garptan doğuya doğru döner. Bu yüzden, doğuda mahalli saat batıya gore daima ileridir. Avrupada ise mahalli saat doğuya gore daima geridir.
Buna gore;
- Batıdaki bir noktanın mahalli saati verilecek, doğudaki bir noktanın mahalli saati sorulacak olursa, doğuda mahalli saat daima ileri olacağından aradaki mahalli saat farkı toplanır.
- Buna karşılık, doğudaki bir noktanın mahalli saati verilir, batıdaki bir noktanın mahalli saati sorulursa, garp daima geri kalacağından aradaki mahalli saat farkı çıkarılır.

2. Güneş Problemleri
Güneş'in doğma ve batma saati ile ilgili problemlerde şu yol takip edilir:
a. Mahalli saat problemlerinde anlatıldığı şeklinde iki nokta arasındaki mahalli saat farkı vardır.
b. Dünya, garptan doğuya doğru döndüğü için, doğuda Güneş batıya gore daima erken doğar, batar. Avrupada ise Güneş, doğuya gore daima geç doğar, batar.
Buna gore;
- Batıdaki bir noktada Güneş'in doğma saati verilir, doğudaki bir noktada Güneş'in doğma saati sorulursa, doğuda Güneş erken doğacağından aradaki mahalli saat farkı çıkarılır.
- Eğer tersi sorulursa, avrupada Güneş geç doğacağından aradaki mahalli saat farkı toplanır.

PARALEL VE MERİDYENLER ,YEREL SAAT HESAPLAMALARI

PARALEL VE MERİDYENLER

Iyi mi ki şehirdeki bir evi bulabilmek için mahalle, cadde, sokak ve ev numarası şeklinde unsurlara gereksinim var ise Yerküre üstündeki herhangi bir yeri bulabilmek için de hayalî çizgilere (koordinat sistemine) gereksinim vardır. Bu yüzden Yerküre'yi enine ve boyuna

kesen paralel ve meridyenler tespit edilmiştir.


Yukarıda haritada görüldüğü şeklinde her ülkenin yeri paralel ve boylam derecelerine gore rahatça bulunabilir.Paralel ve meridyenler dünya üstündeki adres detayları gibidir.

1. PARALELLER

Kutuplara eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilmiş imgesel çembere Ekvator denir. Engeniş paralel dairesi olan Ekvator yerküreyi Şimal Yarımküre ve Cenup Yarımküre olmak suretiyle iki eşit yarımküreye böler. Ekvator'a paralel olarak çizilen imgesel çemberlere paralel denir.


Dünya üstündeki bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değerine enlem denir. Enlem herhangi bir noktadan yerin merkezine çekilecek dikey bir çizgiyle Ekvator düzlemi arasındaki açıdır. Enlem, aşama, dakika ve saniye olarak anlatılır. Ankara ortalama 39° 56' şimal enlemi üstünde vardır.

Paralellerin Özellikleri:

1.En büyük paralel dairesi olan Ekvator, başlangıç paralelidir.

2.Ekvatorun kuzeyindeki 90, güneyinde 90 olmak suretiyle 180 paralel vardır.

3.Dünya'nın şeklinden dolayı, Ekvator'dan kutuplara doğru gittikçe paralellerin boyları kısalır ( Ekvator 40 076 km, 15° paraleli 38 000 km, 30° paraleli, 34 700 km, 45° paraleli, 28 450 km, 60° paraleli 20 000 km, 75° paraleli 10 400 km'dir. Kutup noktalarının boyutu sıfırdır.).

4.Paralellerin numaraları Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe büyür.

5.Paraleller 180° lik boylam yayının 1° lik arayla eşit parçalara bölünmesi sonucunda çizilir. Daha teferruatlı yer söylemek için her aşama 60' ya her dakika 60â€ye bölünür.

6.Paraleller D-B ışığında uzanırlar ve birbirlerini kesmezler.

7.90° paralelleri nokta halindedir.

8.Ekvator'la dönenceler içinde kalan paralellere alçak enlemler; dönenceler ile kutup daireleri içinde kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları içinde kalan enlemlere ise yüksek enlemler ismi verilir.

9.Bir takım paraleller hususi adlar alırlar.

• 0° paraleli Ekvator
• 23° 27' şimal paraleli Yengeç Dönencesi
• 23° 27' cenup paraleli Oğlak Dönencesi
• 66° 33' şimal paraleli Şimal Kutup Dairesi
• 66° 33' cenup paraleli Cenup Kutup Dairesi
• 90° şimal paraleli Şimal Kutup Noktası
• 90° cenup Paraleli Cenup Kutup Noktası

Dönenceler: Ekvator'un 23027' şimal ve güneyinde bulunan paralel dairelerine dönenceler denir. Yer ekseninin eğik olmasından dolayı, yıl içinde Güneş ışınlarının 90°'lik açıyla düşmüş olduğu bölgeler değişiyor.Dönenceler, Güneş ışınlarının 90°'lik açıyla düşmüş olduğu yerlerin sınırını oluşturur. Güneş ışınları bir tek iki dönence içinde kalan bölgelere yılda iki kez 90°'lik açıyla düşer. Bunun haricinde kalan bölgelere hiçbir vakit 90°'lik dik açıyla düşmez.

Kutup Daireleri: Ekvatorun 66°33' şimal ve güneyinde bulunan paralel dairelerine Kutup Daireleri denir. Yer ekseninin eğik olmasından dolayı yazın 24 saati aşkın bir süre Güneş ufukta kalır ve batmaz; kışın da 24 saati aşkın bir süre Güneş doğmaz. Bu vaziyet bir tek kutup daireleriyle kutup noktaları içinde kalan yerlerde gerçekleşir. Kutup Daireleri, gece ya da gündüz sürelerinin 24 saati aştığı yerlerin sınırlarını oluşturur.

10.Komşu iki paralel arasındaki mesafe her yerde eşit olarak kabul edilir ve ortalama olarak 111 km'dir.


Bundan yararlanarak aynı meridyen üstünde yer edinen iki nokta arasındaki mesafe kolayca hesaplanabilir.
Bu sebeple:

• İki merkez arasındaki paralel farkı vardır. Aynı yarım küredeyseler büyük değerden küçüğü çıkarılır. Değişik yarım küredeyseler iki kıymet toplanır.
• Bulunan fark durağan 111 sayısıyla çarpılır. Böylelikle aralarındaki uzaklık km cinsinden bulunmuş olur.

Örnek: 39° şimal paralelinde bulunan Ankara'dan kalkan bir tayyare aynı boylam üstünde 8658 km güneye gitmiştir. Ulaşmış olduğu enlemin derecesi kaçtır?

8658 : 111 = 78

Ankara'dan 78 paralel güneye gidersek 78-39 = 39° cenup paraleli olur. (Bugüne dek çıkmış tek sual tipi)


Enlemin tesirleri

• İklimi
• Güneş ışınlarının geliş açısını
• Gölge boyunu
• Isı dağılışını
• Buharlaşmayı
• Yağış türünü ve rejimini
• Akarsu rejimini
• Toprak türünü
• Ziraat ürünlerinin çeşitliliğini
• Kalıcı kar sınırının yüksekliğini
• Dünyanın dönüş hızını
• Deniz suyunun tuzluluk ve sıcaklığını
• Gece ile gündüz arasındakizaman farkını
• Yerleşme ve ziraat faaliyetlerinin üst sınırın
• Yerleşme biçimini
• Nüfus dağılışını
• Endüstri faaliyetlerini
• Nebat örtüsünün çeşitliliğini,

K-G yönünde geniş alan kaplayan ülkelerde iklim fazlalığı fazla olduğundan nebat ve ziraat ürünlerinin fazlalığı de artar. Bilhassa iklim ve nebat fazlalığı Ekvatoral ve Kutup kuşağı arasındaki geçiş özelliği taşıyan Orta kuşakta çoğalmaktadır. ülkenin D-B ışığında geniş alan kaplaması iklim çeşitliliğine niçin olmadığı için nebat ve ziraat ürünleri çeşitliliğine niçin olmaz.

KYK'de görülen iklim ve nebat türlerinin benzeri GYK'de görüldüğü için iki yarımkürede uzanan alanlardan bir tek biri alınır.

MERİDYEN - BOYLAM

Bir kutuptan diğerine ulaşan ve paralelleri dik açıyla kesen imgesel çizgilere boylam denir.

Dünya üstündeki herhangi bir noktanın, başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değerine meridyen denir. Meridyen herhangi bir noktadan yerin merkezine çekilecek dikey bir çizgiyle başlangıç meridyeni arasındaki açıdır.

Aşama (°), dakika (') ve saniye (â€) olarak anlatılır.Bir yerin meridyen derecesi verilirken Başlangıç meridyenine gore doğuda ya da garp'da olduğu belirtilmelidir.

Mesela Ankara, 32°53'şark boylamındadır. Meridyen da pratikte meridyenle aynı mealde kullanılır.

Meridyenlerin Özellikleri:

1.Başlangıç meridyeni, İngiltere'de Londra civarlarındaki Greenwich nahiyesindeki aynı adla anılan gözlem evinden geçen boylam yayı olarak kabul edilir.

2.Meridyenler K-G yönünde uzanırlar.

3.Greenwich'in doğusunda 180, batısında da 180 olmak suretiyle toplam 360 tane boylam yayı vardır.Doğusundakilere şark meridyenleri, batısındakilere garp meridyenleri denir.

4.Meridyenlerin boyları (20 004.5 km) birbirine eşittir.

5.İki boylam arasındaki mesafe Ekvator üstünde 111 km'dir. Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe bu mesafe azalır ve tüm meridyenler kutup noktalarında birleşirler. (0° 111 km,10° 109 km, 20° 104 km, 30° 96 km, 40° 85 km, 50° 71 km, 60° 55 km, 70° 38 km, 80° 19 km, 90° 0 km)

6.Ekvator bir daire olduğundan iç açılar toplamı 360° dir. Her dereceden bir boylam yayı geçmektedir.

7.Meridyenlerin dereceleri başlangıç meridyeninden doğuya ve batıya doğru gittikçe artar.

8.Her meridyenin bir karşıtı (antimeridyen) vardır. İkisi beraber bir çember oluştururlar. Bir meridyenin karşıt meridyenini sağlamak için verilen boylam 180'den çıkarılır. Karşıt boylam daima değişik yarım kürededir.


Mesela 35° garp meridyenin karşıt meridyeni:

180-35=145° şark meridyenidir.


Mesela başlangıç meridyenin (0°) karşıtı, 180° meridyenidir. İstanbul üstünden geçen 29° şark meridyeninin karşıtı 151° garp meridyenidir.


9.Bir boylam üstündeki tüm noktaların mahalli saati aynıdır.

10.Ardışık iki boylam arasındaki mahalli saat farkı 4 dakikadır.


Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki bir tam dönüşünün 24 saat olmasından dolayı, komşu iki boylam yayı arasındaki vakit farkı 4 dakikadır (24x60 = 1440 dak. 1440/360 = 4 dak.).

• 
  Mahalli saat hesaplamaları iyi mi yapılır?


• 
  Ulusal Saat (Ortak Saat) ve Ulusal Saat Hesaplamaları


• 
  Cenup ve Şimal ABD ile Okyanusya'nın paralel ve boylam dereceleri nedir?

Kaynak:msxlabs.org