PATATES a. 1. Yiyecek ve hayvan yemi olarak kullanılan ve nişastaca varlıklı yumruları için yetiştirilen nebat. (Bil. a. Sotanum tu...
PATATES a.
1. Yiyecek ve hayvan yemi olarak kullanılan ve nişastaca varlıklı yumruları için yetiştirilen nebat. (Bil. a. Sotanum tuberosum; patlıcangiller familyası.)
2. Bu bitkinin yenen yumrusu. (Bk. an- sikl. böl.)
3. Kırmızı patates, pembemsi kırmızı renkte sıkı etli patates çeşidi. || Sarı patates, sarı etli patates çeşidi. || Tatlı patates ~ TATLİ PATATES.
*Mutf. Patates bastısı, soğanla kavrulmuş kıyma, küçük doğranmış patates, domates ya da salçalı suyla pişirilen yiyecek. || Patates çorbası, haşlanıp püre haline getirilmiş patatesleri et suyu ile inceltip limon ve yumurtayla terbiye ederek meydana getirilen çorba. (Et suyuyla beraber süt de konabilir.) || Patates kızartması ya da patates tencere, soyulup doğranmış patatesleri kızgın yağda kızartarak meydana getirilen kızartma türü yiyecek. (Çubuk, kibrit, kare vb. biçimlerde kesilen patates tuzlanıp bir süre bekletildikten sonrasında kızgın yağda kızartılmaya bırakılır. Çeşitli et yemeklerinin başlıca garnitürterindendir.) || Patates köftesi -KÖFTE. || Patates oturtması, dilimlenip kızartılmış patates ve soğanla kavrulmuş kıymayı salçalı su ya da domatesle pişirerek meydana getirilen yiyecek. || Patates püresi, haşlanmış ve ezilmiş patatesleri yağ, süt ve kimi zaman et suyuyla karışmasını sağlayarak meydana getirilen yiyecek. (İçinde pütür kalmaması için patatesler sıcakken ezilir ya da makineden geçirilir. Et yemeklerinin yanına garnitür olarak hazırlanmış olur.) || Patates salatası, haşlanıp küçük küçük doğranmış patates, tuzla öldürülmüş soğan ve limon, zeytinyağı sosuyla hazırlanan salata. (İçine maydanoz, nane, domates vb. de konabilir. Sosuna hardal katılarak da yapılır.) || Patates silkmesi, küçük boy patatesleri haşlayıp soyduktan sonrasında derince bir tencerede yağla kızartarak meydana getirilen garnitür türü yiyecek. (Patateslerin dibe yapışmaması için sık sık tencereyi sallamak gerektiğinde bu ad verilmiştir
*Küçük doğranmış patatesleri güçlü ateşte kızarttıktan sonrasında içine kavrulmuş yarı yağlı kuşbaşı et atıp kendi yağıyla pişirerek meydana getirilen yiyecek. (Yiyecek tendi yağıyla piştiğinden dibinin tutmaması için sık sık tencereyi sallamak gerekir.)
*ANSİKL Patatesin anayurdu And dağları yöresidir. Avrupa'ya 1534 senesinde getirilmiş, XVIII. yy.'ın sonlarına doğru yaygınlaşmıştır. Yurdumuzda yüz yıldan fazla bir zamandan beri yetiştirilmektedir.
Patates yumrularıyla üretilir. Nebat dondan korkar ve bir çok asalağın saldırısına uğrayabilir. Bunların en önemlisi mildiyudur (Phytophtora infestans). Bundan başka patates kanseri, erten yaprak yanığı, fusarium solgunluğu, halka çürüğü, uyuz şeklinde mantar hastalıkları, kıvrılma ve mozaik şeklinde virüs hastalıkları ve patates böceği şeklinde zararlıları vardır. Bunlara karşı çeşitli ilaçlarla savaşılır. Patates ekimi için hafifçe ve iyi havalandırılmış toprak ge rekir. Böylesi hasadı da kolaylaştım: Patatesin yeşil kısımlannda solanin denen zehirli bir alkaloit bulunur.
Patatesin birçok çeşidi vardır. Nişasta bakımından varlıklı olanlar sanayide nişasta elde etmek için kullanılır. Ötekiler yemeklik ve yemlik patateslerdir. Yemeklik patatesler pişirilmeye elverişli ve leziz olanlardır.
Gıda olarak tüketilen patateslerin sıralamasında göz önüne alınan kalite yetişme, yumrulaşma süresidir. Erkenci çeşitleri turfanda patatesler, geri kalanlar sak lamaya, depolamaya elverişli olanlardır. Ekim alanlarını, verimi ileri derecede düşüren virüslerden korumak amacıyla sıkı sıhhat koşullarına uymak zorunluğu var dır. Bitkinin gücünün düşmesini engelleyebilmek için ekim alanları soğuktan (+4 °C) korunmalıdır.
Türkiye'de yetiştirilen patateslerin erkenci çeşitleri: sarıkız patatesi, Sakarya, Kocaeli, İzmir yörelerinde yetişir. Nişasta oranı % 12'dir. Bitkinin boyu kısadır, yatmaz. Yumrulann kabuğu ince ve ağırlığı 50-200 g arasındadır; Trabzon patatesi, sarıkıza benzer, Adapazarı ve İzmit'te ekilir. Mevsimine nazaran pazarlama alanları geniştir; Kayseri beyaz patatesi (Malta patatesi de denir), Kayseri ve Niğde'de çok yetişir. Nişasta oranı % 20'dir. Nişasta üretiminde çok verimlidir. Çiçekleri beyaz, yumruları yumurta biçimindedir. Kabuğu ince, açık kahverengidir Hastalıklara çok duyarlıdır Orta erkenci çeşitler; KIrklareli patatesi, yemeklik bir türdür, nişasta oranı ortadır.
Kabuğu açık ve koyu kahverengidir Eti sandır; Eskişehir patatesi, nişasta oranı % 16 -18'dir. Eskişehir, Kütahya yöresinde bolca yetişir. Son yıllarda çağdaş ziraat şekilleri ile verimi çok artınlmıştır. Yumrularının kabuğu kahverengi, eti beyazdır.
Geç orta çeşitler: Niğde patatesi, Niğde' de daha çok olmak suretiyle başka yerlerde de üretilir. Nişasta oranı % 18-19'dur. Yemeklik ve püre için kullanılır Hastalıklara di- rençsizdit Yumrular yuvarlak, kabuğu kahverengi, eti san ya da açık sandır; Samsun patsissi, boyu oldukça yüksektiı; dikine büyüt Çiçekleri azca kırmızılı, menekşeli, beyazdır Nişasta oranı % 16-18'dir. Yumrulannın kabuğu kahverengi, eti san, biçimi yuvarlaktır. Daha çok SamsurvOrdu yöresinde yetişir; Ödemiş patatesi, İzmir ve Ödemiş çevresinde yetişir. ülkemizin sankızdan sonrasında en leziz yemeklik türü olarak kabul edilir. Nişasta oranı % 15-165 arasındadır Hastalıklara dirençlidir.
Geç yetişen çeşitler: Nallıhan kırmızı patatesi, Sinop kırmızısı, Kemaliye kırmızısı, Ödemiş çukaraköz patatesi; çok geç yetişenler içinde Mucur patatesini saymak gerekir Nişasta oranı % 16-18'dir. Kırşehir civarında fazla yetişir, Ankara'da da üretilmiştir. Yuvarlak sarı etlidir.
Bölge koşullanrıdan çıkarak ülke koşullanna daha iyi uyan ve verimi daha yüksek patates ürünü elde etmek için Avusturya, Almanya, Hollanda şeklinde ülkelerden yeni tohumlar getirtilerek geniş kapsamlı emek harcamalar yapılmaktadır.
Dünya patates üretimi yılına nazaran 230- 300 Mt içinde değişmiş olur (1991'de 265 Mt). Bu üretimin % 90'ı başta Rusya ve Ukrayna olmak suretiyle Avrupa ülkelerince sağlanır. Rusya ve Ukrayna toplam üretimin ortalama % 25'ini sağlar, onların arkasından Çin, Polonya, ABD, Almanya, Hindistan, Hollanda, Ingiltere, Fransa, ispanya ve Türkiye (4-4,5 Mt) gelir.
*Zootekn. Patates evcil hayvanların (domuz, gevişgetirenler) yem raconunda yer alır. Enerji bakımından varlıklı (1 kilo'ı 0,2 -05 kilo kuru ota bedeldir), azotlu madde bakımından çok fakirdir. Pişirme sindirimini kolaylaştım: Batılı ülkelerde eskiden saklamak için kaynattıktan sonrasında silolama yöntemi kullanılırdı. Günümüzde gittikçe kurutarak depolama yeğlenmektedir.
1. Yiyecek ve hayvan yemi olarak kullanılan ve nişastaca varlıklı yumruları için yetiştirilen nebat. (Bil. a. Sotanum tuberosum; patlıcangiller familyası.)
2. Bu bitkinin yenen yumrusu. (Bk. an- sikl. böl.)
3. Kırmızı patates, pembemsi kırmızı renkte sıkı etli patates çeşidi. || Sarı patates, sarı etli patates çeşidi. || Tatlı patates ~ TATLİ PATATES.
*Mutf. Patates bastısı, soğanla kavrulmuş kıyma, küçük doğranmış patates, domates ya da salçalı suyla pişirilen yiyecek. || Patates çorbası, haşlanıp püre haline getirilmiş patatesleri et suyu ile inceltip limon ve yumurtayla terbiye ederek meydana getirilen çorba. (Et suyuyla beraber süt de konabilir.) || Patates kızartması ya da patates tencere, soyulup doğranmış patatesleri kızgın yağda kızartarak meydana getirilen kızartma türü yiyecek. (Çubuk, kibrit, kare vb. biçimlerde kesilen patates tuzlanıp bir süre bekletildikten sonrasında kızgın yağda kızartılmaya bırakılır. Çeşitli et yemeklerinin başlıca garnitürterindendir.) || Patates köftesi -KÖFTE. || Patates oturtması, dilimlenip kızartılmış patates ve soğanla kavrulmuş kıymayı salçalı su ya da domatesle pişirerek meydana getirilen yiyecek. || Patates püresi, haşlanmış ve ezilmiş patatesleri yağ, süt ve kimi zaman et suyuyla karışmasını sağlayarak meydana getirilen yiyecek. (İçinde pütür kalmaması için patatesler sıcakken ezilir ya da makineden geçirilir. Et yemeklerinin yanına garnitür olarak hazırlanmış olur.) || Patates salatası, haşlanıp küçük küçük doğranmış patates, tuzla öldürülmüş soğan ve limon, zeytinyağı sosuyla hazırlanan salata. (İçine maydanoz, nane, domates vb. de konabilir. Sosuna hardal katılarak da yapılır.) || Patates silkmesi, küçük boy patatesleri haşlayıp soyduktan sonrasında derince bir tencerede yağla kızartarak meydana getirilen garnitür türü yiyecek. (Patateslerin dibe yapışmaması için sık sık tencereyi sallamak gerektiğinde bu ad verilmiştir
*Küçük doğranmış patatesleri güçlü ateşte kızarttıktan sonrasında içine kavrulmuş yarı yağlı kuşbaşı et atıp kendi yağıyla pişirerek meydana getirilen yiyecek. (Yiyecek tendi yağıyla piştiğinden dibinin tutmaması için sık sık tencereyi sallamak gerekir.)
*ANSİKL Patatesin anayurdu And dağları yöresidir. Avrupa'ya 1534 senesinde getirilmiş, XVIII. yy.'ın sonlarına doğru yaygınlaşmıştır. Yurdumuzda yüz yıldan fazla bir zamandan beri yetiştirilmektedir.
Patates yumrularıyla üretilir. Nebat dondan korkar ve bir çok asalağın saldırısına uğrayabilir. Bunların en önemlisi mildiyudur (Phytophtora infestans). Bundan başka patates kanseri, erten yaprak yanığı, fusarium solgunluğu, halka çürüğü, uyuz şeklinde mantar hastalıkları, kıvrılma ve mozaik şeklinde virüs hastalıkları ve patates böceği şeklinde zararlıları vardır. Bunlara karşı çeşitli ilaçlarla savaşılır. Patates ekimi için hafifçe ve iyi havalandırılmış toprak ge rekir. Böylesi hasadı da kolaylaştım: Patatesin yeşil kısımlannda solanin denen zehirli bir alkaloit bulunur.
Patatesin birçok çeşidi vardır. Nişasta bakımından varlıklı olanlar sanayide nişasta elde etmek için kullanılır. Ötekiler yemeklik ve yemlik patateslerdir. Yemeklik patatesler pişirilmeye elverişli ve leziz olanlardır.
Gıda olarak tüketilen patateslerin sıralamasında göz önüne alınan kalite yetişme, yumrulaşma süresidir. Erkenci çeşitleri turfanda patatesler, geri kalanlar sak lamaya, depolamaya elverişli olanlardır. Ekim alanlarını, verimi ileri derecede düşüren virüslerden korumak amacıyla sıkı sıhhat koşullarına uymak zorunluğu var dır. Bitkinin gücünün düşmesini engelleyebilmek için ekim alanları soğuktan (+4 °C) korunmalıdır.
Türkiye'de yetiştirilen patateslerin erkenci çeşitleri: sarıkız patatesi, Sakarya, Kocaeli, İzmir yörelerinde yetişir. Nişasta oranı % 12'dir. Bitkinin boyu kısadır, yatmaz. Yumrulann kabuğu ince ve ağırlığı 50-200 g arasındadır; Trabzon patatesi, sarıkıza benzer, Adapazarı ve İzmit'te ekilir. Mevsimine nazaran pazarlama alanları geniştir; Kayseri beyaz patatesi (Malta patatesi de denir), Kayseri ve Niğde'de çok yetişir. Nişasta oranı % 20'dir. Nişasta üretiminde çok verimlidir. Çiçekleri beyaz, yumruları yumurta biçimindedir. Kabuğu ince, açık kahverengidir Hastalıklara çok duyarlıdır Orta erkenci çeşitler; KIrklareli patatesi, yemeklik bir türdür, nişasta oranı ortadır.
Kabuğu açık ve koyu kahverengidir Eti sandır; Eskişehir patatesi, nişasta oranı % 16 -18'dir. Eskişehir, Kütahya yöresinde bolca yetişir. Son yıllarda çağdaş ziraat şekilleri ile verimi çok artınlmıştır. Yumrularının kabuğu kahverengi, eti beyazdır.
Geç orta çeşitler: Niğde patatesi, Niğde' de daha çok olmak suretiyle başka yerlerde de üretilir. Nişasta oranı % 18-19'dur. Yemeklik ve püre için kullanılır Hastalıklara di- rençsizdit Yumrular yuvarlak, kabuğu kahverengi, eti san ya da açık sandır; Samsun patsissi, boyu oldukça yüksektiı; dikine büyüt Çiçekleri azca kırmızılı, menekşeli, beyazdır Nişasta oranı % 16-18'dir. Yumrulannın kabuğu kahverengi, eti san, biçimi yuvarlaktır. Daha çok SamsurvOrdu yöresinde yetişir; Ödemiş patatesi, İzmir ve Ödemiş çevresinde yetişir. ülkemizin sankızdan sonrasında en leziz yemeklik türü olarak kabul edilir. Nişasta oranı % 15-165 arasındadır Hastalıklara dirençlidir.
Geç yetişen çeşitler: Nallıhan kırmızı patatesi, Sinop kırmızısı, Kemaliye kırmızısı, Ödemiş çukaraköz patatesi; çok geç yetişenler içinde Mucur patatesini saymak gerekir Nişasta oranı % 16-18'dir. Kırşehir civarında fazla yetişir, Ankara'da da üretilmiştir. Yuvarlak sarı etlidir.
Bölge koşullanrıdan çıkarak ülke koşullanna daha iyi uyan ve verimi daha yüksek patates ürünü elde etmek için Avusturya, Almanya, Hollanda şeklinde ülkelerden yeni tohumlar getirtilerek geniş kapsamlı emek harcamalar yapılmaktadır.
Dünya patates üretimi yılına nazaran 230- 300 Mt içinde değişmiş olur (1991'de 265 Mt). Bu üretimin % 90'ı başta Rusya ve Ukrayna olmak suretiyle Avrupa ülkelerince sağlanır. Rusya ve Ukrayna toplam üretimin ortalama % 25'ini sağlar, onların arkasından Çin, Polonya, ABD, Almanya, Hindistan, Hollanda, Ingiltere, Fransa, ispanya ve Türkiye (4-4,5 Mt) gelir.
*Zootekn. Patates evcil hayvanların (domuz, gevişgetirenler) yem raconunda yer alır. Enerji bakımından varlıklı (1 kilo'ı 0,2 -05 kilo kuru ota bedeldir), azotlu madde bakımından çok fakirdir. Pişirme sindirimini kolaylaştım: Batılı ülkelerde eskiden saklamak için kaynattıktan sonrasında silolama yöntemi kullanılırdı. Günümüzde gittikçe kurutarak depolama yeğlenmektedir.
Kaynak: Büyük Larousse
Patates Yetiştiriciliği
Tatlı Patates Yetiştiriciliği
Patates Graten Tarifi
YORUMLAR