Ramazan ayına girmeden varlıklı yoksul İstanbul halkı, iftar yiyecekleri için hazırlık yapardı. Sofra takımları, siniler elden geçer, davetl...
Ramazan ayına girmeden varlıklı yoksul İstanbul halkı, iftar yiyecekleri için hazırlık yapardı. Sofra takımları, siniler elden geçer, davetliler için hazır hale getirilirdi.
Ev halkının kendi içinde yapmış olduğu iftarlarda hepimiz minderlerde halka halinde oturur, sofralar alçak iskemleler üstünde bulunan bakır siniler içine hazırlanırdı. Ezana dakika kala sofra başına oturmak ve sükunet içinde iftar vaktinin gelmesini, iftar topunu beklemek adetti.
İftar topları Tophane ve Beyazıt meydanlarıyla, Selimiye Kışlası’ndan atılırdı. Eskiden iftarlarının dini yönüne fazla ehemmiyet verenler, oruçlarını mukaddes kabul edilen yerlerde bozarlardı. Akşam ezanından evvel Ayasofya Camii’ne, Eyüp Sultan Türbesi’ne gidilir, burada kayyım ve türbedarların verdikleri zemzemlerle oruç açılır, akşam namazı eda edildikten sonrasında bir aşçı dükkânına gidilerek yiyecek yenirdi. Aslolan ismi Şeyh Zekai Mustafa olan Oruç Baba’nın Topkapı Pazar Tekke’deki türbesinde ramazanın ilk günü bir yudum sirke ile oruç açmakla dileklerin kabul edileceğine inanılırdı.
Oruç Baba’nın Topkapı Pazar Tekke’deki türbesinde ramazanın ilk günü bir yudum sirke ile oruç açmakla dileklerin kabul edileceğine inanılırdı
İftar yemeği iki bölümden oluşurdu. İlk bölümde “iftariyelik” denilen bir tür kahvaltı yenirdi. İftariyelik diye anılan ufak bakır kaplar içinde hünnap, portakal, incir, gül reçelleri, balkan kaşarı, kirlihanım, dilpeyniri, balık yumurtası, pastırma, sucuk şeklinde yiyecekler bulunurdu. Oruç, zemzem ya da hurmayla açıldıktan sonrasında iftariyelikler yenerek sofradan kaldırılır, akşam namazına geçilirdi. Namazdan sonrasında esas yemekler başlardı. Ilkin çorba içilirdi. Eski İstanbul halkı, ramazanda işkembe çorbası içmeyi çok sevdiğinden bir sürü şahıs iftardan ilkin ellerinde büyük kâselerle, işkembeci önlerinde kuyruk oluştururlardı. Çorbadan sonrasında pastırmalı yumurta, peşinden bir et yemeği, iki türlü sebze, pilav, börek nihayet kadıngöbeği ya da baklava yenerek yiyecek faslı bitirilirdi. Eski İstanbul’da iftar yiyeceklerini bitiren en mühim tatlı, kaymaklı güllaçtı. Mevlanakapı ile Silivrikapı içinde yapım edilen güllaçlar, Yemiş İskelesi ya da Asmaaltı’na getirilir, renkli kâğıtlara sarılarak satılırdı.
Tiryakiler, topun patlamasını dört gözle beklerler, bir yudum suyla oruçlarını bozduktan sonrasında derhal tabakaya, keseye ya da hazır çubuklara el atarlar, içebildikleri kadar tütün içtikten sonrasında yemeğe başlarlardı. Ramazanın ilk haftası içinde ahbap içinde davetsiz olarak büyüklere iftara gitmek bir saygı olarak kabul edilirdi.
Varlıklı ve vükela konaklarında iftarlar daha değişik geçerdi. Sadrazamlar, nazırlar, gerek memurlarına gerekse halka iftar davetleri düzenlerlerdi. İftar davetleri buralarda üç sofra olarak düzenleme edilirdi. Birinci sofrada konağın sahibi tarafınca davet edilen resmi zevat mabeyinde; ikinci sofrada hanımefendinin davet etmiş olduğu kimseler ve yaşlı hanımlar haremde; üçüncü sofrada da semtin yoksul halkı, satıcıları, mahalle bekçileri, selamlık odasında ağırlanırdı. Zenginlerin ve vükelanın 30-40 odalı yükümlü yalılarında, köşklerinde iftar için konak kapıları ardına kadar açılır, davetli davetsiz bir sürü insan, iftara gittikleri bu yerlerde hürmetle karşılanırdı. Davet sonunda toplumsal mevkiine bakılırsa misafirlere diş kirası ismi altında hediyeler verilirdi.
Mabeyinde yiyecek yenildikten sonrasında, çubuk, kahve, şerbet içilir ve meşhur bir hayaliden Karagöz seyredilirdi. Kimi zaman de edebi sohbetlere girişilir, şiirler okunması mümkün, dini mevzular açılınca Kısas-ı Enbiya’dan örnekler okunurdu. Ramazan kışa rastlıyorsa karanfil kokulu leblebilerle birlikte, büyük bardaklarla boza içilirdi.
Saray iftarlarında yemekler, mücevherli sahanlarda, altın tabaklarda verilir ve ramazanın ilk iftarına hanedana mensup tüm sultanlar gelirdi. Emektar saray bayanları, pek maharet isteyen buyruk dolması, Sultan Reşad pilavı, pirinçli muluhiyye şeklinde saray yiyecekleri yaparlardı. Teşrifata bakılırsa sırasıyla nazırlar, sonrasında ileri gelen Anadolu ve Rumeli eşrafıyla yüksek seviyedeki memurlar, bu iftarlara katılırlardı. Askeri öğrenciler de Yıldız Sarayı’ndaki iftarlara öğretmen ve yöneticileriyle birlikte davet edilirdi.
Eski İstanbul’da yaza rastlayan ramazanlarda iftarı bahçede yapmak âdetti. Bu iftarlar, ev içinde meydana getirilen iftarlara bakılırsa daha uzun sürerdi. Büyük halılar, uzun namaz seccadeleri bahçeye serilir, bayanların bulunmuş olduğu bölgeler, bir paravanla ayrılarak teravih namazı eda edilirdi. Bu iftarlarda ağaçlar, rengârenk fenerlerle donatılır, hattâ ağaçlar arasına mahyacıklar dahi kurulurdu.
YORUMLAR