Rüzgar Türleri Rüzgarlar başlıca üç gruba ayrılır: 1.Devamlı rüzgarlar 2.Devirli (mevsimlik) rüzgarlar 3.Mahalli rüzgarlar 1. Devamlı Rüzgar...
Rüzgar Türleri
Rüzgarlar başlıca üç gruba ayrılır:
1.Devamlı rüzgarlar
2.Devirli (mevsimlik) rüzgarlar
3.Mahalli rüzgarlar
1. Devamlı Rüzgarlar
Yıl süresince aynı yönde esen rüzgarlardır. Başka bir deyişle sürekli yüksek tazyik alanlarından sürekli alçak tazyik alanlarına doğru esen rüzgarlardır. Devamlı rüzgarlar; alizeler, garp rüzgarları ve kutup rüzgarları olmak suretiyle üçe ayrılır.
Devamlı Rüzgarların Özellikleri
Devamlı aynı yönde eserler.
Dünyanın günlük hareketinin etkisiyle hareket ettikleri yönün şimal yarımkürede sağına, cenup yarımkürede solna saparlar.
Estikleri bölgeleriniklimini etkilerler.
a) Alizeler
30° şimal ve 30° cenup paralelleri çevresindeki dinamik yüksek tazyik kuşağından ekvatordaki alçak tazyik kuşağına doğru yıl süresince esen rüzgarlardır. Dünyanın günlük hareketine bağlı olarak şimal yarımkürede kuzeydoğudan, cenup yarımkürede güneydoğudan eserler. Alizeler, tropikal kuşaktaki karaların şark kıyılarına yağış bırakır. Sıcak kuşaktaki okyanus akıntılarının oluşmasında ve yönlerinde etkilidir.
b) Garp Rüzgarları
30° enlemlerindeki dinamik alçak tazyik kuşaklarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak tazyik kuşaklarına doğru esen rüzgarlardır. Dünyanın ekseni etrafındaki hareketinin etkisiyle şimal yarımkürede güneybatıdan, cenup yarımkürede kuzeybatıdan eserler. Orta dönem karalarının garp kıyılarına bolca yağış bırakırlar. 60° enlemlerinde kutup rüzgarları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar. Orta kuşaktaki okyanus akıntılarını ve taraflarını etkilerler.
c) Kutup Rüzgarları
Kutuplardaki termik yüksek tazyik alanlarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak tazyik alanlarına doğru esen soğuk rüzgarlardır.
2. Mevsimlik Devirli Rüzgarlar (Musonlar)
Birbirine komşu olan büyük kara parçaları ile okyanusların yıl içindeki değişik oranda ısınma ve soğumalarına bağlı olarak oluşan tazyik alanları içinde eserler.
a) Yaz Musonu
Yaz mevsiminde hızlı ısınan Asya içlerinde alçak tazyik alanı oluşur. Geç ısınan Hint okyanusu ise yüksek tazyik alanı halindedir. Bu yüzden yaz musonları denizden karaya doğru yapıt. Mayıs-Ekim ayları içinde etkili olurlar. Yaz musonları deniz ve okyanuslardan kaynaklandıkları için bolca rutubet taşır ve etkili olduğu bölgelere bolca yağış bırakırlar.
b) Kış Musonu
Kış mevsiminde Asya’nın iç kısımları çok soğur ve burada kuvvetli bir yüksek tazyik alanı oluşur. Güneyindeki Hint Okyanusu ile güneydoğusundaki Büyük Okyanus ise geç soğudukları için birer alçak tazyik alanı halindedir. Bu tazyik farklılığı, kış mevsiminde Asya içlerinden Hint ve Büyük Okyanus’a doğru esen rüzgarların oluşmasına niçin olur. Bunlara kış musonları ismi verilir.
Kış musonları karadan geldikleri için soğuk ve kurudurlar. Bu yüzden yağış getirmezler. Ama okyanusu geçerken rutubet aldıkları için Asya’nın güneydoğusundaki adalara yağış bırakırlar.
Görüldüğü Bölgeler
Cenup Asya ile Hint Okyanusu içinde
Şimal ABD ile Meksika Körfezi içinde
Garp Afrika ile Gine Körfezi içinde
Şark Afrika ile Hint okyanusu içinde
Şark Asya ile Büyük Okyanus’a bağlı denizler içinde
3. Mahalli Rüzgarlar
Bunların bir bölümü, genel hava dolaşımına bağlı rüzgarların mahalli olarak bir takım değişikliklere uğramasıyla oluşur. Bazıları da tamamen bölgesel tazyik farkları sonucunda oluşurlar.
a) Meltemler (Günlük Devirli Rüzgarlar)
Birbirine yakın iki ayrı özellikteki alanın, gün içinde değişik derecede ısınıp soğumasına bağlı olarak oluşur ve gece ile gündüz içinde yön değiştirir.
Kara ve Deniz Meltemleri
Gündüz, karalar daha çok ısınarak alçak tazyik alanı oluşur. Denizler ise daha serin olduğundan yüksek tazyik alanıdır. Bunun sonucunda denizden karaya doğru serin bir rüzgar yapıt. Buna deniz meltemi denir. Deniz melteminin ege kıyılarındaki ismi İmbat’tır. Deniz meltemi yağış getirmez. Gece ise, karalar daha çok soğur ve yüksek tazyik alanı oluşur. Denizler daha sıcaktır ve tazyik azdır. Bunun sonucunda da, karadan denize doğru rüzgar yapıt. Bu rüzgarlara kara meltemi denir.
Dağ ve Vadi Meltemleri
Yanyana bulunan bağlarla alçak düzlüklerin gün içinde değişik ısınma ve soğumalarına bağlı oalrak oluşur. Gündüz, dağ yamaçları vadilerden daha çok ısınmış olduğu için tazyik azdır. Bu yüzden rüzgar, vadiden yamaç yukarı yapıt. Bu rüzgara vadi meltemi denir. Gece ise yamaçlar vadilere oranla fazla soğuduğu için rüzgar dağdan vadiye doğru yapıt. Bu rüzgara dağ ya da yamaç meltemi denir.
b) Sıcak Mahalli Rüzgarlar
Bu tür durumlar geldikleri bölgelere nazaran sıcak olan rüzgarlardır.
Fön (Föhn) Rüzgarı
Bu rüzgar yamaç süresince yükselen hava hacminin bir dağı aşarak başka yamaçta alçalmasıyla oluşur. Yükselen hava her 100m’de 0,5°C soğur. Oysa dağın başka yamacında alçalmaya başlayınca her 100m’de 1°C ısınır. Bunun sebebi kuru havanın alçalırken sürtünmenin de etkisiyle daha çok ısınmasıdır. İşte bu hava akımına fön rüzgarı denir. En tipik biçimiyle İsviçre Alpleri’nin şimal yamaçlarında etkili olan Föhn rüzgarı Türkiye’de Toroslar ve Şimal Anadolu Dağları’nda etkilidir.
Etkili Olduğu Yerlerde
Sıcaklığı ve buharlaşmayı artırır.
Bitkilerin olgunlaşma ve hasat süresini kısaltır.
Havanın rutubet açığını artırır.
Yağış oluşumunu engeller.
Kar erimelerine niçin olur.
Bağıl nemi azaltır.
Havanın rutubet taşıma kapasitesini artırır.
Sirokko
Büyük Sahra’dan meydana gelen Cezayir ve Tunus üstünden Akdeniz’e doğru esen sıcak ve kuru bir rüzgardır. Akdeniz’i geçerken rutubet alıp İspanya, Fransa ve İtalya’nın cenup kıyılarına yağış bırakır.
Hamsin
Afrika’nın kuzeyindeki kara içlerinden Libya ve Mısır‘ın kıyıya yakın bölgelerine doğru yapıt. Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır.
Samyeli (Keşişleme)
Türkiye’nin cenup bölgelerinde esen sıcak bir rüzgardır. Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır. Bilhassa yazları Güneydoğu Anadolu Bölgesi‘nde buharlaşmayı çok fazla derecede artırarak kuraklığa niçin olur.
c) Soğuk Mahalli Rüzgarlar
Bora
Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri’nden Adriya Denizi’ne doğru esen soğuk ve kuru rüzgarlardır. Hızları fazladır.
Mistral
Fransa’nın Rhone vadisini izleyerek Akdeniz’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.
Krivetz
Romanya‘da aşağı Tuna ovasından Karadeniz’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.
d) Tropikal Rüzgarlar
Sıcak kuşakta, birdenbire tazyik farklarından meydana gelen ve hızları saatte 100-150 km’ye kadar çıkabilen rüzgarlardır. Daha çok okyanuslar üstünde oluşurlar. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, çoğu zaman hortumlara niçin olurlar. Tropikal rüzgarlara, Asya kıyılarında Tayfun, Meksika Körfezi kıyılarında Hurricane, Afrika’nın bir takım kesimlerinde ve Latin ABD kıyılarında da Tornado ismi verilir. Türkiye şeklinde denizler ve karalar içinde büyük tazyik farkının oluşmadığı bölgelerde bu rüzgarlar etkili değildir.
YORUMLAR