Rüzgar Oluşumu Rüzgar en kolay anlatımla yatay hava hareketidir. Şžekil-33'de görüldüğü benzer biçimde yüksek basınçtan alçak basınca do...
Rüzgar Oluşumu
Rüzgar en kolay anlatımla yatay hava hareketidir. Şžekil-33'de görüldüğü benzer biçimde yüksek basınçtan alçak basınca doğru olan hava akımıdır.
Rüzgâr hızı anemometre ile ölçülür, fakat bundan böyle meteorolojik ölçümlerin pek çok sensörler yöntemiyle otomatik meteoroloji istasyonları tarafınca yapılmaktadır.
Rüzgâr, şark, garp, şimal (yıldız) ve cenup (kıble) olmak suretiyle dört ana, kuzeydoğu (poyraz), kuzeybatı (karayel), güneydoğu (keşişleme) ve güneybatı (lodos) ara yönleri ile tanımlanmaktadır. Meteorolojik ölçümlerde ise daha da duyarlı ara yönler kullanılmaktadır.
Rüzgâr yüksek basınçtan alçak basınca doğru akar. Basıncın etrafına gore yüksek olduğu merkezler, yer seviyesinde yüksek tazyik merkezini gösterir. Yüksek tazyik tazyik merkezi şimal yarıkürede saat istikametinde bir dönüş yapar. Alçak tazyik merkezi ise şimal yarıkürede saat istikametinin tersine bir dönüş yapar. Cenup yarıkürede ise dönüşler şimal yarıkürenin tersinedir.
Eş tazyik (izobar) değerleri birleştirilerek, yeryüzüne ait en mühim detayları veren yer haritaları elde edilir. Bu haritalar tüm dünyayı gösterdiği benzer biçimde yalnız ülkelere ve mıntıkalara ait hazırlanabilir. Bu haritalar üstünde alçak ve yüksek tazyik alanları soğuk ve sıcak cepheler (Şžekil-37, 38) yağışlı ve sisli mıntıkalar benzer biçimde pek çok ayrıntılar yanında bu haritanın bir süre sonra nasıl olacağına dair ipuçları vardır. Meteorolojistler tüm bu detayları duyarlı bir biçimde değerlendirerek tahmin yapar. Eğer izobarlar birbirine yakınsa bu aşamada rüzgar hızı daha fazladır Şžekil-40.
Atmosferin yukarı seviyelerini idrak etmek için dünya üstünde 1000 den fazla istasyonda 12 sattte bir(bir takım hususi istasyonlarda saatlik, üçer ve altışar saatlik) balonla ölçüm yapılmaktadır. Ortalama 40 km ye kadar ulaşan derinlikte olan ısı, rutubet, yükseklik. ve rüzgar detayları elde edilmektedir. Elde edilmiş bilgiler yöntemiyle atmosferin standart seviyelerine (1000, 850, 700, 500, 300, 250, 200, 100 hPa) ait haritalar elde edilmektedir. Bu haritalardan en önemlisi 500 hpa haritasıdır, ortalama yerden 5500 metre yukarıdaki ısı, rutubet rüzgâr dağılımı ile bu seviyedeki havanın kalınlığını (yüksekliği) göstermektedir. Bu haritaların çiziminde eş yükseltileri birleştiren kontur ve eş sıcaklıkları birleştiren izotermler kullanılmaktadır (Şžekil-41). Haritalar üstündeki ısı değerleri mevsime gore, atmosferin yukarı seviyelerindeki sıcak yada soğuk havayı belirlemektedir. Bununla birlikte konturların bükülüşü ve rüzgâr yön ve sertliği de hava tahmincileri için mühim ipuçları sağlamaktadır. Alçak ya da yüksek merkezlerin hareketi pek çok faktöre bağlı olarak değişiyor. Ekranda görülen pencereden en mühimleri; tazyik gradyan kuvveti, merkezkaç kuvveti ve koriolis kuvvetidir (Şžekil-42).
Lokal ve bölgesel rüzgar sistemleri
Yeryüzünün değişik ısınmasından dolayı yatay ve dikey rüzgâr akımları oluşmaktadır.
Karaların ve denizlerin değişik ısınıp değişik soğumasından kıyı meltemleri oluşur (Şžekil-44). Karalar denizlere gore daha acele ısındığından, ısınan hava yükselir ve yerinde alçak tazyik merkezi oluşur, deniz üstü hemen hemen ısınma olmadığı için buradaki tazyik karaya gore daha fazladır doğrusu yüksek basınçtır. Gündüzleri denizden karaya, (Şžekil-45) geceleri ise karadan denizlere Şžekil - 46 doğru olan kıyı rüzgârları dünyanın değişik noktalarında değişik isimlerle adlandırılır. Bununla birlikte soğuk havanın hafifçe olup yükselme, sıcak havanın ağır olup çökme özelliklerine gore dağ, yamaç ve vadilerde de gece gündüz ısı farkından dolayı rüzgar akışları vardır (Şžekil-46,47). Aslına bakarsak kartalları ve planörleri enerji kullanmadan yüksek sevilere çıkaran sıcak havanın yükselmesidir. Kıyı meltemleri sakin havalarda görülür, ekranda görülen pencereden daha güçlü alçak ya da yüksek tazyik tesiri görülen alanlarda tazyik merkezlerinin akışı hâkimdir. Musonlarda çok büyük ölçekli kıyı meltemidir, yazın okyanustan yağışlı hava, kışın Himalayalardan soğuk ve kuru hava kıyıları etkisinde bırakır .
YORUMLAR