Sapma .Org MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi TDK;Türk Dil Kurumu Sapmak işi Özgür bir mıknatıslıiğnenin denge konumunda iken gösterd...
Sapma
.Org MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi TDK;Türk Dil Kurumu
Benzer sözler
.Org MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi TDK;Türk Dil Kurumu
- Sapmak işi
- Özgür bir mıknatıslıiğnenin denge konumunda iken gösterdiği doğrultudan geçen düşey düzlem
Benzer sözler
- sap
- sap çekmek
- sap derken saman demek
- sap döner, keser döner, gün ge
- sap benzer biçimde
Toplumsal sapma türleri nedir?
Standart Sapma
Çeyrek sapma nedir?
Sapma
Sapma, genel olarak yön değişiklik yapma anlamına gelmektedir. Herhangi bir referans noktasına bakılırsa belli bir açıyla seyreden bir cismin seyir açısı değiştiğinde, o cisim sapmış olur.
Havacılıkta "yaw" teriminin Türkçe karşılığına denk gelen, fakat bir tek uçaklar değil, tüm araçlarda sağa ya da sola dönüşü ifade eden hareket ismidir. Uçaklar, kuyruklarında bulundurduğu dümenlerle, gemilerse kıçlarında bulundurduğu dümenlerle sapma hareketi gerçekleştirirler.
Ek olarak bilim dünyasında genel kabul görmüş herhangi bir kuram ya da kanunun birşekilde çökertilmesi ve yanlışlığının ispatlanmasına da denmektedir.Mesela zamanda seyahat terimi fiziğin temel iki baskın teoremi doğrusu kuantum mekaniği ve genel göreliliğe taban tabana zıt bir kavramdır.Ek olarak nedensellik ilkesine de ters düşmektedir.Günün birinde zamanda bir seyahat olursa bu malum tüm fizik yasalarının temelini oluşturan kuantum mekaniği ve genel görelilik teoremlerini çökertecek,böylece malum tüm fizik yasaları da geçersiz olacaktır.Sonuçta kuantum mekaniği ve genel görelilikte bir sapma(geçersizlik) olacaktır.
Sapma, genel olarak yön değişiklik yapma anlamına gelmektedir. Herhangi bir referans noktasına bakılırsa belli bir açıyla seyreden bir cismin seyir açısı değiştiğinde, o cisim sapmış olur.
Havacılıkta "yaw" teriminin Türkçe karşılığına denk gelen, fakat bir tek uçaklar değil, tüm araçlarda sağa ya da sola dönüşü ifade eden hareket ismidir. Uçaklar, kuyruklarında bulundurduğu dümenlerle, gemilerse kıçlarında bulundurduğu dümenlerle sapma hareketi gerçekleştirirler.
Ek olarak bilim dünyasında genel kabul görmüş herhangi bir kuram ya da kanunun birşekilde çökertilmesi ve yanlışlığının ispatlanmasına da denmektedir.Mesela zamanda seyahat terimi fiziğin temel iki baskın teoremi doğrusu kuantum mekaniği ve genel göreliliğe taban tabana zıt bir kavramdır.Ek olarak nedensellik ilkesine de ters düşmektedir.Günün birinde zamanda bir seyahat olursa bu malum tüm fizik yasalarının temelini oluşturan kuantum mekaniği ve genel görelilik teoremlerini çökertecek,böylece malum tüm fizik yasaları da geçersiz olacaktır.Sonuçta kuantum mekaniği ve genel görelilikte bir sapma(geçersizlik) olacaktır.
SAPMA a. Sapmak eylemi.
*Balis. Sapma yok etme, mermi sapmasını düzeltmek için nişan aygıtının yerini yanal olarak değişiklik yapma. (Topun atış düzlemi böylece mermi sapmasına karşıt yöndeki nişan düzleminden ayrılmış bulunur.) Mermi sapması, atış cetvelleriyle belirlenmiş, bir merminin düşüş noktası ile atış düzlemi arasındaki uzaklık. (Bk. ansikl. böl.) || Mermi yolu sapması, gerçek mermi yolu ile kuramsal mermi yolu arasındaki hatalardan, aerolojik ve balistik nedenlerden lanan fark.
*Coğ. Bir akarsuyun, kıyılarının haricinde yayılma hareketi ya da durumu.
*Deniz huk. Deniz yöntemiyle meydana getirilen taşımalarda navlun sözleşmesinde belirlenmiş olan ya da varış limanına yetişebilmek için en elverişli olan yoldan ayrılma. (Yasa ve sözleşme kurallarına aykırı "sapma" lardan dolayı kaptan, donatan ve taşıyan, yolculukla ilgili kişilere karşı görevli olurlar.)
*Denizbil. Magnetik sapma, mahalli magnetik alanda, toplam magnetik şiddetin ortalama değerine oranla görülen sapma. (Deniz altında, magnetik sapmalar çok şiddetlidir ve almaşmalı halde artı ve eksi olan, denizdibi sırtlarının eksenine oranla bakışımlı halde yerleşen birbirine koşut şeritler çizerler. Magnetik sapmalar, magnetizmanın terselme dönemleri esnasında denizdibi kabuğunun kalınlığının arttığını gösteren emareler sayılır.)
*Denize. Sapmayı saptamak, pusulanın arızi sapmalarını gözlemlemek için gemiyi 360°'lik bir alan içinde (rüzgâr gülünün tüm doğrultularında) döndürerek, her konumda pusula iğnesinin karşılaşmış olduğu etkiyi ölçmek. || Arızi sapma, geminin metal hacminin pusula iğnesi üstünde oluşturduğu tesir. (Bk. ansikl. böl.) || Arızi sapma çizelgesi, pusulaların her rüzgâr kertesine bakılırsa saptanmış düzeltme ölçüsünü ve işaretlerini belirten cetvel. || Arızi sapma tespiti, Güneş'i ya da çok belirgin kimi noktaları izleyerek, değişik rotalara bakılırsa pusulanın arızi sapmasını belir Hlemek işlemi. || Naturel sapma, pusula iğnesinin coğrafi meridyenle oluşturduğu açı. (Bk. ansikl. böl.) || Posta sapması, borda kaplamalarının eğriliği sebebiyle, geminin baş ve kıçında boylam eksene bakılırsa postaların konumunun değişmesi. || Rotadan sapma, bir geminin, izlenen rotanın dışına çıkması.
*Dilbil. üslup sapması, öncesinden belirlenmiş bir kuralı çiğneyen söz edimi. (üslubu dilin gündelik ve basit kullanımına oranla bir sapma olarak tanımlayanlar da olmuştur.)
*Elektron, ve Tem. parç. Yüklü bir elektron ya da parçacık demetinin, bir elektrik alanı ya da bir manyetik alan etkisiyle eğilmesi.
*Fiz. Ölçü sapması, gözlemlenen bir büyüklük ile, bunun kuramsal kıymeti arasındaki fark. (Eşanl. ANOMALİ.)
*Genet. Genetik sapma, birbirini izleyen kuşaklar süresince gerçekleşen genetik yapı evrimi. (Bk. ansikl. böl.)
*Havc. Bir kanadın arkasında, hava ipçiklerinin akış doğrultusunun değişmesi. (Sapma, kaldırma kuvvetine ters doğrultudadır.) || Bir hava taşıtının rota açısının, gidiş yönüne eğik doğrultuda esen bir rüzgârın etkisiyle gerçek kerterize bakılırsa değişmesi. (Rüzgâr karşıdan estiğinde yalnız uçağın hızını değiştirir. Eğik doğrultuda esiyorsa rota açısının kerterize bakılırsa değişmesine niçin olur. Rüzgâr soldan esiyorsa sapmaya pozitif, sağdan esiyorsa negatif denir.)
*Hidrol. Akaçlama sapması, eski yatağının, volkanik lav akışı, buzul birikimi, toprak kayması vb. nedenlerle tıkanması sonucu bir akarsuyun, bir eşiğin üstünden boşalarak yeni bir yataktan akması. (Bu ırmak, iki değişik havzayı birleştiren iki kolu bir süre besleyebilir. Kanada kalkanı üstünde, akaçlamanın buzullaşma sonrası tekrardan düzenlenmesinden doğan bu tip akarsu örnekleri bilinmektedir Bunlar için de sapma terimi kullanılır.)
*istat. Nicel bir özelliğin iki kıymeti arasındaki mutlak fark. (Değerlerden biri aritmetik ortalama ise ORTALAMA SAPMA'dan söz edilir.) || Ihtimaller içinde sapma, bakışımlı bir dağılımda, gözlemlerin % 50'sini içeren, aritmetik ortalamaya bakılırsa bakışımlı bir sapma.
*Jeofiz. Bazı jeofizik bulgularda, çoğunlukla yüzeysel tortul araziye bağlı jeolojik nedenlerden lanan mühim değişiklik. (Eşanl. ANOMALİ.) || Manyetik sapma, bir yerin coğrafi boylamıyla manyetik şimal arasındaki açı.
*Jeomanyet. Manyetik sapma. Yer yüzeyinin bir noktasında manyetik meridyenle coğrafi boylam arasındaki açı. (Bk. ansikl. böl.)
*Mak. san. Birbirine bakılırsa sapmış iki parçayı ayıran aralığın ölçüsü olan uzaklık ya da açı.
*Meteorol. Bir meteoroloji öğesinin değerlerinin ortalamaya ya da normale bakılırsa gösterdikleri pozitif ya da negatif fark. (Mesela, 60° Şimal paraleli süresince ortalama ısı -0,9 “C'tır. Bu paralel üstünde yer edinen Oslo, Leningrad ve Ok- hotsk'un averajları ise sırasıyla, +5,1, +3,7 ve - 5,2 °C'tır. Bu durumda sözko- nusu üç merkezin ısıl sapmalar'ı sırasıyla +6, +4,6 ye - 4,3 °C olur.)
*Muhs. Evvelinde belirlenmiş maliyetle (ya da standart maliyet) gerçek maliyet arasındaki fark. (Sapmalar çözümlemesi, bütçe yönetiminin ve yönetim denetiminin temelidir.)
*Oftalmol. Göz sapması, gözlerin görme eksenlerini hafifçe birbirinden ayıran birleşik hareketi. (Şaşılıkta, ya da gözü hareket ettirici kaslardan birindeki felçte olduğu benzer biçimde patolojik devamlı bir sapma olabilir.)
*Olasıl. Ortalama ikilenik sapma. STANDART- SAPMA'nın eşanlamlısı.
*Opt. Gelen bir ışının, kırılan ya da çıkan ışınla yapmış olduğu açı. (Bir prizmanın niçin olduğu sapmanın kırılma indisiyle değişmesi ışığın renklere ayrışmasına neden olur.)
*Orm. san. Lif sapması, ufak bir budağın bulunması yüzünden görünümün bozulmasına ve ağacın kullanımdan alıkonmasına niçin olabilen kusur.
*Oto. KAMBER'in eşanlamlısı.
*Ûlçbil. Bir ölçü aletinde, hareketli ibrenin denge konumuna bakılırsa farkı. (Sapma, taksimat, açı birimi ya da ölçülen büyüklüğün birimi cinsinden gösterilir.)
*Sıber. Ayarlanan bir büyüklüğün kıymeti ile bunun yörünge kıymeti arasındaki fark. (Bk. ansikl. böl.) || Kurulu rejimdeki sapma, tüm tesir büyüklüklerinin, bilhassa yönerge değerinin ve yükün değişmez değerleri için gözlemlenen sapma. || Referans sapması, ayarlanan bir büyüklüğün kıymeti ile referans olarak seçilmiş kıymet arasındaki fark.
*Telekom. Frekans sapması, belirli bir işaretle, frekans ya da faz olarak kiplenmiş bir salınımın ani frekans kıymeti ile taşıyıcı frekans kıymeti arasındaki fark. || Maksimum frekans sapması, frekans ya da faz kiplemesinde, taşıyıcı frekans ile belirli bir işaretle kiplenmiş salınım frekansı arasındaki farkın en büyük kıymeti.
*Yerbil. Jeokimyasal sapma, jeokimyasal b'r içeriğe bakılırsa ve daha genel olarak jeokimyasal bir davranışa bakılırsa anormal oran. (Eşanl. JEOKİMYASAL ANOMALİ.)
*ANSİKL. Balis. Alev ateş bir silahın namlusundaki yivler, merminin kendi ekseni çevresinde dönmesini sağlar; yalpa hareketi denilen bu vaka, namludan çıkan merminin, hava direnci sebebiyle atış düzleminden ayrılmasına neden olur. Bu durumda mermi yolu, yatay izdüşümü atış düzlemi yönüne dönük dışbükeyliği olan bir uzay eğridir. Mermi sapması, namlu yivleri yönünde olur. P top, C düşüş noktası, PC' atış düzleminin izi ise, CC' sapma, C'PC de sapma açısı'ön.
*Denize.
*Arızi sapma. Metal gemiler ile ağaç ya da manyetik malzemeden yapılmış sadece mıknatıslanabilir birçok aygıtla (makine, bocurgat...) donatılmış gemilerde, manyetik sapma etkilerinden (yer manyetik alanından lanan) daha değişik olan ve pusulanın manyetik donanımından ileri gelen ek bir sapma görülür. "Arızi sapma" olarak adlandırılan bu sapmanın iki bileşkesi vardır; geminin sert demirlerinin manyetikliğinden (ilke olarak devamlı mıknatıslara benzer) lanan değişmez bölüm ve mıknatıslanması, geminin yer manyetik alanı içindeki konumuna bağlı olan yumuşak demirlerin varlığından lanan değişken bölüm.
10°'nin altındaki arızi sapma değerleri için pusulayı düzeltme işlemiyle, doğrusu belli sayıda rotaya bakılırsa arızi sapmayı hesaplamayla yetinilir. Tersi durumunda, doğrusu ârızi sapma 10°'yi aştığında, mıknatıslarla ve denkleştirici yumuşak demir kütleleriyle saptırıcı alanlara karşıt alanlar oluşturmak için denkleştirme işlemi uygulanır.
*Naturel sapma. Naturel sapma (DS), pusula iğnesi üstüne bir taraftan manyetik sapma'yla (MS), öte taraftan arızi sapma'yla (a.s.) etkiyen sapmaların cebirsel toplamıdır. Yerküre yüzeyinde ve vakit içinde değişken olan manyetik sapma manyetik haritalarla izlenir. Vapur bordasındaki sert ve yumuşak demirlerin bileşik etkisinden lanan ve pusula düzeltme işlemiyle kısmen sıfırlanan manyetik sapma, saptırıcı etkilerin kalanıdır. Rotaya bakılırsa naturel sapma, rüzgâr gülünün tüm çevresinde 10'dan 10'a dereceler halinde düzenlenir.
Naturel sapma şu temel formülle gösterilir; DS=MS+ a.s. iğnenin kuzeyi coğrafi kuzeyin sağındaysa manyetik sapma (MS), K.-D., doğrusu pozitif, tersi durumda K. -B., doğrusu negatiftir; pusulanın kuzeyi manyetik kuzeyin sağına düşerse arızi sapma (a.s.) pozitif, tersi durumda ise negatif olur.
*Genet. Her döllenmede X fert genetik varlığının bir tek yarısını aktarır; evlatlarının sayısı çok olursa bu varlığın bir kısmının aktarılamaması olasılığı vardır; doğrusu bu kısım topluluk için kati olarak kaybolmuş anlamına gelir. X'in lokuslarından birinde var bulunduğunu kabul ettiğimiz bir geni ele alalım; X'ten olan evlatların ne birincisine, ne İkincisine, ne de n'incisine ve son çocuğa o genin aktarılamaması olasılığı n olaylarının tümünün başlı başına özerk vakalar olmasından dolayı 'dir; n sayısı ne kadar büyük olursa olsun bu olasılık hiçbir vakit sıfır değildir.
Toplumun tümü için, bir sonraki kuşağa aktarılmayan genetik varlık, temelde, bireylerin çocuk sayısının dağılımına bağlıdır. Bu dağılımın bir Poisson yasasına bakılırsa gerçekleştiği kabul edilirse, ki bu netice gözlemle elde edilmiş bilgilere çok yakındır, rasgele alınan bir genin aktarılmama 'ye eşittir. Burada N, ele alınan nüfusun gerçek sayısıdır ve N
Hiçbir sınıflama olmadan, sıklığın artması ya da azalmasına neden olan bu sapmanın, uzun solukta tanımlanabilen bir tesiri yokmuş benzer biçimde görünebilir; aslında tekrar geri gelemeyecek, bir alelin yok olması benzer biçimde bir olayın işe karışabileceği göz önünde bulundurmak gerekir; rastlantıya bağlı dalgalanmalar, bir genin kıymetini 1/N benzer biçimde çok ufak bir değere indirebilir, o vakit çekince çok büyüktür, zira bu gen bir sonraki kuşağa aktarılmayabilir. Bir değişinim olmadığını kabul edersek bu kaybolma kesindir, geri dönüşü yoktur. Dalgalanmalar frekansı 1 değerine de yaklaştırabilir böylelikle o alele yalnız başına aktarılma şansı tanınmış olur, bu da diğeri tüm alellerin bir kenara itilmesine neden olur; uzun sürede tüm durumlarda göz önünde bulundurulan lokus bir tek bir alel tarafınca işgal edilmiş olur: netice olarak sapmanın tesiri nüfusu benzeş yapmaktır. Kuşaktan kuşağa Ap frekans değişikliği ne kadar mühim olursa, doğrusu daha ilkin belirtilen değişim değerine bakılırsa, nüfus ne kadar azca olursa, bu benzeş olma sürecinin hızı, o denli büyük olur.
Benzeş yapma sürecini tanımlamanın bir başka yolu bireyler içinde yavaş yavaş yerleşmekte olan akrabalıkların incelenmesidir. Hakkaten uzun süre nüfusu sınırı olan kalmış bir toplulukta, rasgele alınan iki kişinin akraba olma şansı büyüktür; akrabalığın olmadığı hallerde atalarının kuramsal sayısı, g'inci kuşakta 2g'dir, geçmişe doğru oldukça geri gidilirse, bu sayı topluluğun gerçek sayısından daha büyüktür.
*Jeomanyet. XV. yy. denizcileri, özgür bir halde asılmış mıknatıslı bir iğne ekseninin, bu yerin meridyeni doğrultusunda olmadığını fark etmişlerdi. Manyetik sapma, sapma pusulaları ya da manyetik teodolitlerle ölçülür. Yer'in aynı sapma derecesindeki noktalarını birleştiren çizgilere ızogon çizgileri denir. Bu çizgiler, manyetik kutuplar isminde olan iki noktaya ulaşır. Doğu Brezilya'yı, Şimal ABD' yı kateden ve Eski Dünya'yı, Şimal burnu'ndan Basra körfezine kadar kesen bir çizgi süresince sapma sıfırdır (bu çizgi 1663'te Paris'ten geçiyordu). Agonik çizgi isminde olan bu çizgi Yer'i ıkı bölüme ayırır; birinde sapma Batıya, diğerinde de Doğu'ya doğrudur. Tüm izogon çizgileri değişkendir. Esasen sapma kimi kez dönemsel, kimi kez de düzensiz değişimler gösterir. Tertipli değişimler günlük, senelik ve yüzyıllıktır Günlük değişimler çok küçüktür. altmışlı on dakika kadardır. 1786 da Cassini tarafınca bulunan senelik değişimler bugün hâlâ iyi bilinmemektedir. Yüzyıllık değişimler, sözkonusu yerin coğrafi konumuna bakılırsa gelişir. Türkiye'nin tüm bölgelerinde sapma daima Doğu' ya doğrudur (pusula iğnesinin şimal ucu coğrafi Şimal in Doğu'suna yönelir); sadece sapmanın kıymeti, manyetik alan özelliklerine bağlı olarak bir bölgeden ötekine değişmiş olur. Mesela, 1980 senesinde sapma Gemlik civarlarında 2° 40', İstanbul'da ise 3° 16' ydı. Buna karşılık, sapma tutarındaki değişim, tüm Türkiye'de neredeyse aynıdır (Doğu'ya doğru yılda 1' kadar artar).
*Siber, Sapma, mutlak kıymet olarak ve ters işaretle, otomatik denetim sistemleri kuramında kullanılan hataya eşittir. Otomatik denetleme düzeneklerinin görevi, etkileyicilerle ayarlanan sisteme etkiyerek sapmayı azaltmaktır Kurulu rejimdeki sapma, kuramsal olarak istendiği kadar ufak bir değere indirgenebilse de, dinamik rejimdeki sapma için aynı şey sözkonusu değildir, zira bunun devamlı değişken olan kıymeti ayarlanan sistemin ve ayarlayıcının özelliklerine ve yanı sıra bunların tesirinde kaldıkları işaretlere ve tedirginliklere bağlıdır.
*Balis. Sapma yok etme, mermi sapmasını düzeltmek için nişan aygıtının yerini yanal olarak değişiklik yapma. (Topun atış düzlemi böylece mermi sapmasına karşıt yöndeki nişan düzleminden ayrılmış bulunur.) Mermi sapması, atış cetvelleriyle belirlenmiş, bir merminin düşüş noktası ile atış düzlemi arasındaki uzaklık. (Bk. ansikl. böl.) || Mermi yolu sapması, gerçek mermi yolu ile kuramsal mermi yolu arasındaki hatalardan, aerolojik ve balistik nedenlerden lanan fark.
*Coğ. Bir akarsuyun, kıyılarının haricinde yayılma hareketi ya da durumu.
*Deniz huk. Deniz yöntemiyle meydana getirilen taşımalarda navlun sözleşmesinde belirlenmiş olan ya da varış limanına yetişebilmek için en elverişli olan yoldan ayrılma. (Yasa ve sözleşme kurallarına aykırı "sapma" lardan dolayı kaptan, donatan ve taşıyan, yolculukla ilgili kişilere karşı görevli olurlar.)
*Denizbil. Magnetik sapma, mahalli magnetik alanda, toplam magnetik şiddetin ortalama değerine oranla görülen sapma. (Deniz altında, magnetik sapmalar çok şiddetlidir ve almaşmalı halde artı ve eksi olan, denizdibi sırtlarının eksenine oranla bakışımlı halde yerleşen birbirine koşut şeritler çizerler. Magnetik sapmalar, magnetizmanın terselme dönemleri esnasında denizdibi kabuğunun kalınlığının arttığını gösteren emareler sayılır.)
*Denize. Sapmayı saptamak, pusulanın arızi sapmalarını gözlemlemek için gemiyi 360°'lik bir alan içinde (rüzgâr gülünün tüm doğrultularında) döndürerek, her konumda pusula iğnesinin karşılaşmış olduğu etkiyi ölçmek. || Arızi sapma, geminin metal hacminin pusula iğnesi üstünde oluşturduğu tesir. (Bk. ansikl. böl.) || Arızi sapma çizelgesi, pusulaların her rüzgâr kertesine bakılırsa saptanmış düzeltme ölçüsünü ve işaretlerini belirten cetvel. || Arızi sapma tespiti, Güneş'i ya da çok belirgin kimi noktaları izleyerek, değişik rotalara bakılırsa pusulanın arızi sapmasını belir Hlemek işlemi. || Naturel sapma, pusula iğnesinin coğrafi meridyenle oluşturduğu açı. (Bk. ansikl. böl.) || Posta sapması, borda kaplamalarının eğriliği sebebiyle, geminin baş ve kıçında boylam eksene bakılırsa postaların konumunun değişmesi. || Rotadan sapma, bir geminin, izlenen rotanın dışına çıkması.
*Dilbil. üslup sapması, öncesinden belirlenmiş bir kuralı çiğneyen söz edimi. (üslubu dilin gündelik ve basit kullanımına oranla bir sapma olarak tanımlayanlar da olmuştur.)
*Elektron, ve Tem. parç. Yüklü bir elektron ya da parçacık demetinin, bir elektrik alanı ya da bir manyetik alan etkisiyle eğilmesi.
*Fiz. Ölçü sapması, gözlemlenen bir büyüklük ile, bunun kuramsal kıymeti arasındaki fark. (Eşanl. ANOMALİ.)
*Genet. Genetik sapma, birbirini izleyen kuşaklar süresince gerçekleşen genetik yapı evrimi. (Bk. ansikl. böl.)
*Havc. Bir kanadın arkasında, hava ipçiklerinin akış doğrultusunun değişmesi. (Sapma, kaldırma kuvvetine ters doğrultudadır.) || Bir hava taşıtının rota açısının, gidiş yönüne eğik doğrultuda esen bir rüzgârın etkisiyle gerçek kerterize bakılırsa değişmesi. (Rüzgâr karşıdan estiğinde yalnız uçağın hızını değiştirir. Eğik doğrultuda esiyorsa rota açısının kerterize bakılırsa değişmesine niçin olur. Rüzgâr soldan esiyorsa sapmaya pozitif, sağdan esiyorsa negatif denir.)
*Hidrol. Akaçlama sapması, eski yatağının, volkanik lav akışı, buzul birikimi, toprak kayması vb. nedenlerle tıkanması sonucu bir akarsuyun, bir eşiğin üstünden boşalarak yeni bir yataktan akması. (Bu ırmak, iki değişik havzayı birleştiren iki kolu bir süre besleyebilir. Kanada kalkanı üstünde, akaçlamanın buzullaşma sonrası tekrardan düzenlenmesinden doğan bu tip akarsu örnekleri bilinmektedir Bunlar için de sapma terimi kullanılır.)
*istat. Nicel bir özelliğin iki kıymeti arasındaki mutlak fark. (Değerlerden biri aritmetik ortalama ise ORTALAMA SAPMA'dan söz edilir.) || Ihtimaller içinde sapma, bakışımlı bir dağılımda, gözlemlerin % 50'sini içeren, aritmetik ortalamaya bakılırsa bakışımlı bir sapma.
*Jeofiz. Bazı jeofizik bulgularda, çoğunlukla yüzeysel tortul araziye bağlı jeolojik nedenlerden lanan mühim değişiklik. (Eşanl. ANOMALİ.) || Manyetik sapma, bir yerin coğrafi boylamıyla manyetik şimal arasındaki açı.
*Jeomanyet. Manyetik sapma. Yer yüzeyinin bir noktasında manyetik meridyenle coğrafi boylam arasındaki açı. (Bk. ansikl. böl.)
*Mak. san. Birbirine bakılırsa sapmış iki parçayı ayıran aralığın ölçüsü olan uzaklık ya da açı.
*Meteorol. Bir meteoroloji öğesinin değerlerinin ortalamaya ya da normale bakılırsa gösterdikleri pozitif ya da negatif fark. (Mesela, 60° Şimal paraleli süresince ortalama ısı -0,9 “C'tır. Bu paralel üstünde yer edinen Oslo, Leningrad ve Ok- hotsk'un averajları ise sırasıyla, +5,1, +3,7 ve - 5,2 °C'tır. Bu durumda sözko- nusu üç merkezin ısıl sapmalar'ı sırasıyla +6, +4,6 ye - 4,3 °C olur.)
*Muhs. Evvelinde belirlenmiş maliyetle (ya da standart maliyet) gerçek maliyet arasındaki fark. (Sapmalar çözümlemesi, bütçe yönetiminin ve yönetim denetiminin temelidir.)
*Oftalmol. Göz sapması, gözlerin görme eksenlerini hafifçe birbirinden ayıran birleşik hareketi. (Şaşılıkta, ya da gözü hareket ettirici kaslardan birindeki felçte olduğu benzer biçimde patolojik devamlı bir sapma olabilir.)
*Olasıl. Ortalama ikilenik sapma. STANDART- SAPMA'nın eşanlamlısı.
*Opt. Gelen bir ışının, kırılan ya da çıkan ışınla yapmış olduğu açı. (Bir prizmanın niçin olduğu sapmanın kırılma indisiyle değişmesi ışığın renklere ayrışmasına neden olur.)
*Orm. san. Lif sapması, ufak bir budağın bulunması yüzünden görünümün bozulmasına ve ağacın kullanımdan alıkonmasına niçin olabilen kusur.
*Oto. KAMBER'in eşanlamlısı.
*Ûlçbil. Bir ölçü aletinde, hareketli ibrenin denge konumuna bakılırsa farkı. (Sapma, taksimat, açı birimi ya da ölçülen büyüklüğün birimi cinsinden gösterilir.)
*Sıber. Ayarlanan bir büyüklüğün kıymeti ile bunun yörünge kıymeti arasındaki fark. (Bk. ansikl. böl.) || Kurulu rejimdeki sapma, tüm tesir büyüklüklerinin, bilhassa yönerge değerinin ve yükün değişmez değerleri için gözlemlenen sapma. || Referans sapması, ayarlanan bir büyüklüğün kıymeti ile referans olarak seçilmiş kıymet arasındaki fark.
*Telekom. Frekans sapması, belirli bir işaretle, frekans ya da faz olarak kiplenmiş bir salınımın ani frekans kıymeti ile taşıyıcı frekans kıymeti arasındaki fark. || Maksimum frekans sapması, frekans ya da faz kiplemesinde, taşıyıcı frekans ile belirli bir işaretle kiplenmiş salınım frekansı arasındaki farkın en büyük kıymeti.
*Yerbil. Jeokimyasal sapma, jeokimyasal b'r içeriğe bakılırsa ve daha genel olarak jeokimyasal bir davranışa bakılırsa anormal oran. (Eşanl. JEOKİMYASAL ANOMALİ.)
*ANSİKL. Balis. Alev ateş bir silahın namlusundaki yivler, merminin kendi ekseni çevresinde dönmesini sağlar; yalpa hareketi denilen bu vaka, namludan çıkan merminin, hava direnci sebebiyle atış düzleminden ayrılmasına neden olur. Bu durumda mermi yolu, yatay izdüşümü atış düzlemi yönüne dönük dışbükeyliği olan bir uzay eğridir. Mermi sapması, namlu yivleri yönünde olur. P top, C düşüş noktası, PC' atış düzleminin izi ise, CC' sapma, C'PC de sapma açısı'ön.
*Denize.
*Arızi sapma. Metal gemiler ile ağaç ya da manyetik malzemeden yapılmış sadece mıknatıslanabilir birçok aygıtla (makine, bocurgat...) donatılmış gemilerde, manyetik sapma etkilerinden (yer manyetik alanından lanan) daha değişik olan ve pusulanın manyetik donanımından ileri gelen ek bir sapma görülür. "Arızi sapma" olarak adlandırılan bu sapmanın iki bileşkesi vardır; geminin sert demirlerinin manyetikliğinden (ilke olarak devamlı mıknatıslara benzer) lanan değişmez bölüm ve mıknatıslanması, geminin yer manyetik alanı içindeki konumuna bağlı olan yumuşak demirlerin varlığından lanan değişken bölüm.
10°'nin altındaki arızi sapma değerleri için pusulayı düzeltme işlemiyle, doğrusu belli sayıda rotaya bakılırsa arızi sapmayı hesaplamayla yetinilir. Tersi durumunda, doğrusu ârızi sapma 10°'yi aştığında, mıknatıslarla ve denkleştirici yumuşak demir kütleleriyle saptırıcı alanlara karşıt alanlar oluşturmak için denkleştirme işlemi uygulanır.
*Naturel sapma. Naturel sapma (DS), pusula iğnesi üstüne bir taraftan manyetik sapma'yla (MS), öte taraftan arızi sapma'yla (a.s.) etkiyen sapmaların cebirsel toplamıdır. Yerküre yüzeyinde ve vakit içinde değişken olan manyetik sapma manyetik haritalarla izlenir. Vapur bordasındaki sert ve yumuşak demirlerin bileşik etkisinden lanan ve pusula düzeltme işlemiyle kısmen sıfırlanan manyetik sapma, saptırıcı etkilerin kalanıdır. Rotaya bakılırsa naturel sapma, rüzgâr gülünün tüm çevresinde 10'dan 10'a dereceler halinde düzenlenir.
Naturel sapma şu temel formülle gösterilir; DS=MS+ a.s. iğnenin kuzeyi coğrafi kuzeyin sağındaysa manyetik sapma (MS), K.-D., doğrusu pozitif, tersi durumda K. -B., doğrusu negatiftir; pusulanın kuzeyi manyetik kuzeyin sağına düşerse arızi sapma (a.s.) pozitif, tersi durumda ise negatif olur.
*Genet. Her döllenmede X fert genetik varlığının bir tek yarısını aktarır; evlatlarının sayısı çok olursa bu varlığın bir kısmının aktarılamaması olasılığı vardır; doğrusu bu kısım topluluk için kati olarak kaybolmuş anlamına gelir. X'in lokuslarından birinde var bulunduğunu kabul ettiğimiz bir geni ele alalım; X'ten olan evlatların ne birincisine, ne İkincisine, ne de n'incisine ve son çocuğa o genin aktarılamaması olasılığı n olaylarının tümünün başlı başına özerk vakalar olmasından dolayı 'dir; n sayısı ne kadar büyük olursa olsun bu olasılık hiçbir vakit sıfır değildir.
Toplumun tümü için, bir sonraki kuşağa aktarılmayan genetik varlık, temelde, bireylerin çocuk sayısının dağılımına bağlıdır. Bu dağılımın bir Poisson yasasına bakılırsa gerçekleştiği kabul edilirse, ki bu netice gözlemle elde edilmiş bilgilere çok yakındır, rasgele alınan bir genin aktarılmama 'ye eşittir. Burada N, ele alınan nüfusun gerçek sayısıdır ve N
Hiçbir sınıflama olmadan, sıklığın artması ya da azalmasına neden olan bu sapmanın, uzun solukta tanımlanabilen bir tesiri yokmuş benzer biçimde görünebilir; aslında tekrar geri gelemeyecek, bir alelin yok olması benzer biçimde bir olayın işe karışabileceği göz önünde bulundurmak gerekir; rastlantıya bağlı dalgalanmalar, bir genin kıymetini 1/N benzer biçimde çok ufak bir değere indirebilir, o vakit çekince çok büyüktür, zira bu gen bir sonraki kuşağa aktarılmayabilir. Bir değişinim olmadığını kabul edersek bu kaybolma kesindir, geri dönüşü yoktur. Dalgalanmalar frekansı 1 değerine de yaklaştırabilir böylelikle o alele yalnız başına aktarılma şansı tanınmış olur, bu da diğeri tüm alellerin bir kenara itilmesine neden olur; uzun sürede tüm durumlarda göz önünde bulundurulan lokus bir tek bir alel tarafınca işgal edilmiş olur: netice olarak sapmanın tesiri nüfusu benzeş yapmaktır. Kuşaktan kuşağa Ap frekans değişikliği ne kadar mühim olursa, doğrusu daha ilkin belirtilen değişim değerine bakılırsa, nüfus ne kadar azca olursa, bu benzeş olma sürecinin hızı, o denli büyük olur.
Benzeş yapma sürecini tanımlamanın bir başka yolu bireyler içinde yavaş yavaş yerleşmekte olan akrabalıkların incelenmesidir. Hakkaten uzun süre nüfusu sınırı olan kalmış bir toplulukta, rasgele alınan iki kişinin akraba olma şansı büyüktür; akrabalığın olmadığı hallerde atalarının kuramsal sayısı, g'inci kuşakta 2g'dir, geçmişe doğru oldukça geri gidilirse, bu sayı topluluğun gerçek sayısından daha büyüktür.
*Jeomanyet. XV. yy. denizcileri, özgür bir halde asılmış mıknatıslı bir iğne ekseninin, bu yerin meridyeni doğrultusunda olmadığını fark etmişlerdi. Manyetik sapma, sapma pusulaları ya da manyetik teodolitlerle ölçülür. Yer'in aynı sapma derecesindeki noktalarını birleştiren çizgilere ızogon çizgileri denir. Bu çizgiler, manyetik kutuplar isminde olan iki noktaya ulaşır. Doğu Brezilya'yı, Şimal ABD' yı kateden ve Eski Dünya'yı, Şimal burnu'ndan Basra körfezine kadar kesen bir çizgi süresince sapma sıfırdır (bu çizgi 1663'te Paris'ten geçiyordu). Agonik çizgi isminde olan bu çizgi Yer'i ıkı bölüme ayırır; birinde sapma Batıya, diğerinde de Doğu'ya doğrudur. Tüm izogon çizgileri değişkendir. Esasen sapma kimi kez dönemsel, kimi kez de düzensiz değişimler gösterir. Tertipli değişimler günlük, senelik ve yüzyıllıktır Günlük değişimler çok küçüktür. altmışlı on dakika kadardır. 1786 da Cassini tarafınca bulunan senelik değişimler bugün hâlâ iyi bilinmemektedir. Yüzyıllık değişimler, sözkonusu yerin coğrafi konumuna bakılırsa gelişir. Türkiye'nin tüm bölgelerinde sapma daima Doğu' ya doğrudur (pusula iğnesinin şimal ucu coğrafi Şimal in Doğu'suna yönelir); sadece sapmanın kıymeti, manyetik alan özelliklerine bağlı olarak bir bölgeden ötekine değişmiş olur. Mesela, 1980 senesinde sapma Gemlik civarlarında 2° 40', İstanbul'da ise 3° 16' ydı. Buna karşılık, sapma tutarındaki değişim, tüm Türkiye'de neredeyse aynıdır (Doğu'ya doğru yılda 1' kadar artar).
*Siber, Sapma, mutlak kıymet olarak ve ters işaretle, otomatik denetim sistemleri kuramında kullanılan hataya eşittir. Otomatik denetleme düzeneklerinin görevi, etkileyicilerle ayarlanan sisteme etkiyerek sapmayı azaltmaktır Kurulu rejimdeki sapma, kuramsal olarak istendiği kadar ufak bir değere indirgenebilse de, dinamik rejimdeki sapma için aynı şey sözkonusu değildir, zira bunun devamlı değişken olan kıymeti ayarlanan sistemin ve ayarlayıcının özelliklerine ve yanı sıra bunların tesirinde kaldıkları işaretlere ve tedirginliklere bağlıdır.
Kaynak: Büyük Larousse
Toplumsal sapma türleri nedir?
Standart Sapma
Çeyrek sapma nedir?
YORUMLAR