SİNAPS a. (fr. synapse; yun. synapsis, birleşme, bağlantıdan). Nörol. Nöronlar içinde iletişimi sağlamak suretiyle sinir hücrelerin...
SİNAPS a. (fr. synapse; yun. synapsis, birleşme, bağlantıdan). Nörol. Nöronlar içinde iletişimi sağlamak suretiyle sinir hücrelerinde meydana gelen biçimsel ve işlevsel farklılaşma. (Bk. ansikl. böl.)
*Biyol. iki komşu hücrenin protoplazmaları içinde, zardaki ince kanalcıklar yöntemiyle gerçekleşen çok ince haberleşme-iletişim.
*Nörobiyol. Sinaps aralığı ya da yarığı, bir sinapsta sinapsöncesi ve sinapsson- rası zarları birbirinden ayıran, birkaç yüz angström genişliğindeki aralık. || Sinaps potansiyeli, sinapssonrasında kaydedilebilen elektrik potansiyeli. || Çok sinapslı, birden fazla sinapsı harekete geçiren sürece denir. || Çok sinapslı potansiyel, ilgili omurilik arka kökünden gelen yoğun elektriksel uyarıya cevap olarak bir motonörondaki hücre içi mikroelektrotla algılanan ve çok sinapslı bir refleks yaratan elektrik potansiyeli. (Beliren cevap bir uyarı ya da tutuklama olabilir) || Çok sinapslı refleks, birden fazla sinapsın hareketiyle doğan omurilik kökenli refleks (En iyi bilineni, iç organlardaki bir ağrı uyarısının kol ya da bacak bükücü kaslarında aynı anda yarattığı kasılmayı elde eden aynı yanlı bükülme refleksi dir.) || Tek sinapslı, yalnız bir sinapsla ilgili olan. || Tek sinapslı refleks, duysal unsur ile devimsel unsur içinde tek sinapsın bulunmasıyla doğan refleks. (Memelilerde malum tek sinapslı refleks miyotatik reflekstir.)
*ANSİKL. Nöroanat. Aksonun bitimi şişkindir ve uç düğümünü (ya da sinapsöncesi) oluşturur; bu düğüm bir sonraki nöronun hücre gövdesi, aksonu ya da den- dritiyle temas halindedir; bu bölgeye sinapssonrası denir. Sinapsöncesi zar ile si- napssonrası zar içinde bir aralık yer alır (sinaps yarığı).
*Nörobiyol. Sinaps terimi Ramön y Cajal'ın (1909), nöron kuramından dünyaya geldi. Bu kurama nazaran nöronlar birbirinden ayrı bütünlerdir. İki çeşit sinaps vardır:
1. Elektrikli sinapslar. İki nöronun zarlarının birbirinden (birkaç yüz angströmlük) bir aralıkla ayrılmış olduğu, sadece yüzeyleri mikron kare ile ölçülebilen bazı hücrelerarası köprülerle bağlantılı kaldıkları hücre farklılaşmaları biçimindedir. Bu yapı zar potansiyellerinin bir nörondan diğerine serbestçe geçmesini sağlar ve elektrikli bir sinapsla birbirine bağlı nöronların elektrik etkinliği tamamen eşzamanlıdır. Elektrikli sinaps ilkel omurgalılarda daha sık görülmekle beraber memelilerde de bulunur.
2. Kimyasal sinapslar. Elektrikli sinapsların tersine kimyasal sinapslar bakışımsızdır. Çoğu zaman aksonun bitiminde sinapsöncesi bir unsur bulunur ve burası sinirsel ileticileri depolayan sayısız sinaps keseciği ihtiva eder. Kesecikler, bir sinaps parmaklığı biçiminde farklılaşmış hücre zarına yakındırlar ve bunun açılması sinirsel ileticilerin sinaps yarığına boşalmasını sağlayabilir. Sinapsöncesi yapının karşısında bulunan sinapsaltı aygıt, sinirsel aracılardaki özgül alıcılar ve sinirsel aracıların etkisizleşmesini elde eden enzimleri içeren bir zar kalınlaşmasıyla belirgindir. Sinapsın emek harcaması kimyasal aracılarla açıklanmaktadır. Etkilerine nazaran sinapslar uyarıcı ve tutuklâ- yıcı olarak ikiye ayrılır. Bu öğelerin sinaps- öncesinde ve sonrasında olmasına nazaran de sinapslar çeşitlere ayrılır: eksen -akson sinapsları (aksonla hücre gövdesi içinde), akson-dendrit sinapsları (aksonla dendrit içinde), dendrit-dendrit sinapsları (dendritle dendrit içinde) ve dendrit-eksen sinapları (dendritle hücre gövdesi içinde). Birbirlerine yakın ve zıt yönlerde işleyen iki sinapstan oluşan karmaşık sinapslar da vardır: bunlara karşılıklı sinapslar adı verilir. Merkezi sinir sisteminin bazı çekirdeklerinde, merkezi bir sinapsöncesi yapının çevresinde yıldız biçiminde dizilmiş sayısız sinapstan oluşan daha karmaşık yapılar da tanımlanmıştır: sinaps yumakçıkları.
*Biyol. iki komşu hücrenin protoplazmaları içinde, zardaki ince kanalcıklar yöntemiyle gerçekleşen çok ince haberleşme-iletişim.
*Nörobiyol. Sinaps aralığı ya da yarığı, bir sinapsta sinapsöncesi ve sinapsson- rası zarları birbirinden ayıran, birkaç yüz angström genişliğindeki aralık. || Sinaps potansiyeli, sinapssonrasında kaydedilebilen elektrik potansiyeli. || Çok sinapslı, birden fazla sinapsı harekete geçiren sürece denir. || Çok sinapslı potansiyel, ilgili omurilik arka kökünden gelen yoğun elektriksel uyarıya cevap olarak bir motonörondaki hücre içi mikroelektrotla algılanan ve çok sinapslı bir refleks yaratan elektrik potansiyeli. (Beliren cevap bir uyarı ya da tutuklama olabilir) || Çok sinapslı refleks, birden fazla sinapsın hareketiyle doğan omurilik kökenli refleks (En iyi bilineni, iç organlardaki bir ağrı uyarısının kol ya da bacak bükücü kaslarında aynı anda yarattığı kasılmayı elde eden aynı yanlı bükülme refleksi dir.) || Tek sinapslı, yalnız bir sinapsla ilgili olan. || Tek sinapslı refleks, duysal unsur ile devimsel unsur içinde tek sinapsın bulunmasıyla doğan refleks. (Memelilerde malum tek sinapslı refleks miyotatik reflekstir.)
*ANSİKL. Nöroanat. Aksonun bitimi şişkindir ve uç düğümünü (ya da sinapsöncesi) oluşturur; bu düğüm bir sonraki nöronun hücre gövdesi, aksonu ya da den- dritiyle temas halindedir; bu bölgeye sinapssonrası denir. Sinapsöncesi zar ile si- napssonrası zar içinde bir aralık yer alır (sinaps yarığı).
*Nörobiyol. Sinaps terimi Ramön y Cajal'ın (1909), nöron kuramından dünyaya geldi. Bu kurama nazaran nöronlar birbirinden ayrı bütünlerdir. İki çeşit sinaps vardır:
1. Elektrikli sinapslar. İki nöronun zarlarının birbirinden (birkaç yüz angströmlük) bir aralıkla ayrılmış olduğu, sadece yüzeyleri mikron kare ile ölçülebilen bazı hücrelerarası köprülerle bağlantılı kaldıkları hücre farklılaşmaları biçimindedir. Bu yapı zar potansiyellerinin bir nörondan diğerine serbestçe geçmesini sağlar ve elektrikli bir sinapsla birbirine bağlı nöronların elektrik etkinliği tamamen eşzamanlıdır. Elektrikli sinaps ilkel omurgalılarda daha sık görülmekle beraber memelilerde de bulunur.
2. Kimyasal sinapslar. Elektrikli sinapsların tersine kimyasal sinapslar bakışımsızdır. Çoğu zaman aksonun bitiminde sinapsöncesi bir unsur bulunur ve burası sinirsel ileticileri depolayan sayısız sinaps keseciği ihtiva eder. Kesecikler, bir sinaps parmaklığı biçiminde farklılaşmış hücre zarına yakındırlar ve bunun açılması sinirsel ileticilerin sinaps yarığına boşalmasını sağlayabilir. Sinapsöncesi yapının karşısında bulunan sinapsaltı aygıt, sinirsel aracılardaki özgül alıcılar ve sinirsel aracıların etkisizleşmesini elde eden enzimleri içeren bir zar kalınlaşmasıyla belirgindir. Sinapsın emek harcaması kimyasal aracılarla açıklanmaktadır. Etkilerine nazaran sinapslar uyarıcı ve tutuklâ- yıcı olarak ikiye ayrılır. Bu öğelerin sinaps- öncesinde ve sonrasında olmasına nazaran de sinapslar çeşitlere ayrılır: eksen -akson sinapsları (aksonla hücre gövdesi içinde), akson-dendrit sinapsları (aksonla dendrit içinde), dendrit-dendrit sinapsları (dendritle dendrit içinde) ve dendrit-eksen sinapları (dendritle hücre gövdesi içinde). Birbirlerine yakın ve zıt yönlerde işleyen iki sinapstan oluşan karmaşık sinapslar da vardır: bunlara karşılıklı sinapslar adı verilir. Merkezi sinir sisteminin bazı çekirdeklerinde, merkezi bir sinapsöncesi yapının çevresinde yıldız biçiminde dizilmiş sayısız sinapstan oluşan daha karmaşık yapılar da tanımlanmıştır: sinaps yumakçıkları.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR