Sirtaki günümüz Yunan kültürünün ayrılmaz bir parçası haline gelen Sirtaki dansı Bizans döneminde İstanbul'da oynanan Hasapiko A...
Sirtaki günümüz Yunan kültürünün ayrılmaz bir parçası haline gelen Sirtaki dansı Bizans döneminde İstanbul'da oynanan Hasapiko Argo dansından dünyaya gelmiştir. Hasapiko ağırlıklı olarak İstanbul'un Fener ve Balat semtlerinde, kasap loncaları içinde hayata merhaba dedi ve 1900'lü yılların başına kadar kasap loncalarında popülerliğini korudu.
Sadece Bizans'ta günlük yaşamdan kesitler sunan bir eserde, kasapların hayvanları kesmeden ilkin bir tür vicdan rahatlatma ritüeli olarak hayvanların çevresinde döndükleri, önlerinde diz kırıp çöktükleri türünden bilgilere rastlanır. O dönemde Bizans kasaplarının bir çok Arnavut olmasına rağmen, Hasapiko'nun niçin bir Yunan dansı olarak ünlendiği ise başka bir muammadır. Fakat eminiz ki yeni emekler ortaya çıktıkça dansın kökenine ilişkin bilgilerimiz zenginleşecek, değişip çeşitlenecektir.
Sirtaki mi Hasapiko mu, yoksa Sirtaki-Hasapiko mu?
İsimlendirme mevzusunda, bilhassa de Yunan olmayanlar içinde ciddi bir kavram kargaşası, anlaşmazlığı söz mevzusu. Gene de kimi isimlendirmeler artık yerleşik hale gelmiş durumda. Ilk olarak, Sirtaki görece yeni bir sözcüktür, 1960'lı yıllarda kullanılmaya adım atmıştır. O yıllara kadar aslolan kullanılan sözcük Hasapiko ve onun türevleridir; Hasapiko Argo (Ağır Kasap), Hasapiko Grigoro (Süratli Kasap) ve Hasaposerviko (Sırp Kasabı) benzer biçimde.
Peki Sirtaki nereden çıktı? Sirtaki sözcüğü, bir öteki Yunan dansının adı olan Sirto sözcüğüne, Yunanca'da küçültme ve şirinleştirme eki olan -aki soneki eklendikten sonra elde edilmiştir. Bu yeni isimlendirmeye Hasapiko'da meydana getirilen bir değişim sebebiyle gereksinim duyulmuştur. Böylece Hasapiko Argo ile Sirtaki arasındaki farka gelmiş oluyoruz; Hasapiko Argo aynı ritimle başlayıp biten yavaş bir danstır. Sadece bilhassa Theodorakis ve Hacıdakis benzer biçimde bestecilerin 1960'lı yıllarda geleneksel Yunan müziklerine getirdikleri yeni yorumlarla beraber, geleneksel Yunan dansları da bu zamanda belli bir değişime uğramıştır. Ağır bir ritimle başlamış olan Hasapiko Argo belli bir noktadan sonrasında giderek hızlandırılmaya adım atmıştır. İşte bu yeni türü saf Hasapiko'dan ayırmak için Sirtaki sözcüğü türetilmiştir. Kısaca Sirtaki, Hasapiko Argo ile başlamış olan fakat bir süre sonrasında hızlanan dansın adıdır. Öyleyse Sirtaki hem Hasapiko'ya bağlıdır hem de ondan bağımsızdır.
Öte taraftan, bu isimlendirmeleri karmaşık hale getiren şey çeşitli kesimlerin bu danslar karşısındaki tutumlarıdır. Bu anlamda Sirtaki sözcüğü günümüzde bir parça aşınmıştır. Yunan kültürünün özgünlüğü hakkında kaygı taşıyan çevreler Sirtaki sözcüğünü dejenere olmuş, içi boşaltılmış bir sözcük olarak görür ve bu yüzden çoğu zaman Hasapiko sözcüğünü kullanırlar. Bu kültürü fazlaca bilmeyenler ise Hasapiko Argo için bile Sirtaki isimlendirmesini kullanırlar. (Ben ise, çeşitli faktörleri dikkate alarak Sirtaki-Hasapiko isimlendirmesini daha kapsayıcı ve açıklayıcı bulduğum için bu şekilde bir isimlendirme kullanmayı yeğliyorum.)
Sirtaki-Hasapiko Müzikleri
Sirtaki-Hasapiko parçalarının müziksel yapısı bir çok süre 2/4'lük bir ölçüye dayanır. Gidişat çoğu zaman 60-65 bar/dakika biçimindedir. Bu standart ölçünün yanı sıra, bilhassa Sirtaki parçaları 2/4'lük Hasapiko ölçüsü ile başlayıp, 4/4'lük Hasaposerviko ölçüsü ile bitmektedir. Bu tür parçalarla dansedilirken, dansa ağır Hasapiko ritmi ile başlanır, hemen sonra şarkının bir yerinde müziğe bağlı olarak yumuşak ya da sert bir geçişle Hasaposerviko'ya geçilir. Bazı Hasapiko müziklerinde, bilhassa de eski parçalarda taksimia denilen uzun bir intro kısmı vardır; sadece yeni parçalardaki taksimialar çok daha kısadır, hatta kimi yeni parçalar direkt ritimle başlamaktadır.
Sirtaki-Hasapiko Müziklerinin Enstrümanları
Sirtaki-Hasapiko müziklerinin geleneksel enstrümanı kuşkusuz Buzuki'dir. Yunanca'daki "buzuki" sözcüğü Türkçe'deki "bozuk" sözcüğünden türemiştir; zira buzuki olarak malum çalgı, Anadolu'da yaygın bir halde kullanılan Bozuk Saz'ın küçültülmüş bir türevidir. Buzuki dışındaki Sirtaki-Hasapiko müzik enstrümanları içinde şunlar sayılabilir: bağlama (baglama), ud (udi), santur (santuri), kanun (kanoni), çimbalo (santurun birazcık daha geliştirilmiş türevi), laterna, tulum (gayda), davul (daoli) ve akordeon. Yeni müziklerde bunlara org, gitar ve piyano da eklenmiştir. Sirtaki müziklerinde kimi süre bu enstrümanlardan birkaçı, kimi süre da tümü çeşitli kombinasyonlarla bir araya getirilerek, beraber ya da dönüşümlü olarak kullanılmaktadır. Sadece buzuki ve baglama bir çok parçada temel enstrümanlar olarak öne çıkar.
Figürler
Sirtaki-Hasapiko, balo salonlarında büyük bir disiplin ve ciddiyetle icra edilen "avant-garde" danslardan oldukça uzak bir karaktere haizdir. Çağıl batı danslarıyla kıyaslandığında, Sirtaki-Hasapiko yalın bir danstır. Fakat rahat değildir. Bu dansta da belli bir beceri ve ustalık gerektiren birçok karmaşık figür vardır. Bununla beraber, çeşitli sıçrama ve bükülmeleri saymazsak, Sirtaki-Hasapiko'da bedeni çok zorlayan ya da aşırı bir çeviklik gerektiren figürler oldukça fazla değildir. Hayatlarında asla dansetmemiş bazı öğrencilerim bile bir çok figürü kolayca öğrenebildi. Fakat garip olan şu ki, insanoğlu esasen rahat figürlerde daha çok zorlanıyorlar. Kim bilir böylesi figürleri hafife aldıkları için! Genel olarak bakıldığında, Bu daınsta öğrenilmesi zorluk derecesi yüksek şey figürler değildir; esas güçlük, bu figürlere can ve ruh kazandıracak bir seçimi ve havayı kazanma noktasında karşımıza çıkıyor. Kısaca Sirtaki-Hasapiko öğrenilirken üstünde en fazlaca durulması ihtiyaç duyulan şey estetiktir. Figürlerin bedene iyice oturup refleksleşmesi anlamına gelen güzel duyu ise zaman içinde, sadece bir figür onlarca defa yapıldıktan sonrasında kazanılabiliyor. Sevindirici olan şey şu ki, öteki danslarla kıyaslandığında, bu süreç Sirtaki-Hasapiko'da çok süratli işliyor; talebe birkaç hafta içinde çarpıcı bir gelişim kaydedebiliyor.
Sirtaki-Hasapiko ve öteki Yunan danslarının figürleri üstüne bir çok araştırma yapılmıştır. Yunan halk dansları üstüne yaptıkları mühim araştırmalar ve çalışmalarla tanınan Prof. Alkis Raftis ve Dora Stratou benzer biçimde araştırmacılar çeşitli figürlerin ortaya çıkışı ve bu figürlere yüklenmiş anlamlar üstünde fazlaca garip gözlemlerde bulunmuşlardır. Bu çerçevede ele alındığında, Sirtaki-Hasapiko figürleri üç değişik kategoriye ayrılır; coşku ve luk figürleri, koyverme ve dağıtma figürleri, toparlanma ve durulma figürleri. Bu figürlerin tümü aynı müzik parçasında ardışık olarak yapılabilir; öte taraftan bazı parçalar belli bir figür grubuna daha uygundur.
Sadece Bizans'ta günlük yaşamdan kesitler sunan bir eserde, kasapların hayvanları kesmeden ilkin bir tür vicdan rahatlatma ritüeli olarak hayvanların çevresinde döndükleri, önlerinde diz kırıp çöktükleri türünden bilgilere rastlanır. O dönemde Bizans kasaplarının bir çok Arnavut olmasına rağmen, Hasapiko'nun niçin bir Yunan dansı olarak ünlendiği ise başka bir muammadır. Fakat eminiz ki yeni emekler ortaya çıktıkça dansın kökenine ilişkin bilgilerimiz zenginleşecek, değişip çeşitlenecektir.
Sirtaki mi Hasapiko mu, yoksa Sirtaki-Hasapiko mu?
İsimlendirme mevzusunda, bilhassa de Yunan olmayanlar içinde ciddi bir kavram kargaşası, anlaşmazlığı söz mevzusu. Gene de kimi isimlendirmeler artık yerleşik hale gelmiş durumda. Ilk olarak, Sirtaki görece yeni bir sözcüktür, 1960'lı yıllarda kullanılmaya adım atmıştır. O yıllara kadar aslolan kullanılan sözcük Hasapiko ve onun türevleridir; Hasapiko Argo (Ağır Kasap), Hasapiko Grigoro (Süratli Kasap) ve Hasaposerviko (Sırp Kasabı) benzer biçimde.
Peki Sirtaki nereden çıktı? Sirtaki sözcüğü, bir öteki Yunan dansının adı olan Sirto sözcüğüne, Yunanca'da küçültme ve şirinleştirme eki olan -aki soneki eklendikten sonra elde edilmiştir. Bu yeni isimlendirmeye Hasapiko'da meydana getirilen bir değişim sebebiyle gereksinim duyulmuştur. Böylece Hasapiko Argo ile Sirtaki arasındaki farka gelmiş oluyoruz; Hasapiko Argo aynı ritimle başlayıp biten yavaş bir danstır. Sadece bilhassa Theodorakis ve Hacıdakis benzer biçimde bestecilerin 1960'lı yıllarda geleneksel Yunan müziklerine getirdikleri yeni yorumlarla beraber, geleneksel Yunan dansları da bu zamanda belli bir değişime uğramıştır. Ağır bir ritimle başlamış olan Hasapiko Argo belli bir noktadan sonrasında giderek hızlandırılmaya adım atmıştır. İşte bu yeni türü saf Hasapiko'dan ayırmak için Sirtaki sözcüğü türetilmiştir. Kısaca Sirtaki, Hasapiko Argo ile başlamış olan fakat bir süre sonrasında hızlanan dansın adıdır. Öyleyse Sirtaki hem Hasapiko'ya bağlıdır hem de ondan bağımsızdır.
Öte taraftan, bu isimlendirmeleri karmaşık hale getiren şey çeşitli kesimlerin bu danslar karşısındaki tutumlarıdır. Bu anlamda Sirtaki sözcüğü günümüzde bir parça aşınmıştır. Yunan kültürünün özgünlüğü hakkında kaygı taşıyan çevreler Sirtaki sözcüğünü dejenere olmuş, içi boşaltılmış bir sözcük olarak görür ve bu yüzden çoğu zaman Hasapiko sözcüğünü kullanırlar. Bu kültürü fazlaca bilmeyenler ise Hasapiko Argo için bile Sirtaki isimlendirmesini kullanırlar. (Ben ise, çeşitli faktörleri dikkate alarak Sirtaki-Hasapiko isimlendirmesini daha kapsayıcı ve açıklayıcı bulduğum için bu şekilde bir isimlendirme kullanmayı yeğliyorum.)
Sirtaki-Hasapiko Müzikleri
Sirtaki-Hasapiko parçalarının müziksel yapısı bir çok süre 2/4'lük bir ölçüye dayanır. Gidişat çoğu zaman 60-65 bar/dakika biçimindedir. Bu standart ölçünün yanı sıra, bilhassa Sirtaki parçaları 2/4'lük Hasapiko ölçüsü ile başlayıp, 4/4'lük Hasaposerviko ölçüsü ile bitmektedir. Bu tür parçalarla dansedilirken, dansa ağır Hasapiko ritmi ile başlanır, hemen sonra şarkının bir yerinde müziğe bağlı olarak yumuşak ya da sert bir geçişle Hasaposerviko'ya geçilir. Bazı Hasapiko müziklerinde, bilhassa de eski parçalarda taksimia denilen uzun bir intro kısmı vardır; sadece yeni parçalardaki taksimialar çok daha kısadır, hatta kimi yeni parçalar direkt ritimle başlamaktadır.
Sirtaki-Hasapiko Müziklerinin Enstrümanları
Sirtaki-Hasapiko müziklerinin geleneksel enstrümanı kuşkusuz Buzuki'dir. Yunanca'daki "buzuki" sözcüğü Türkçe'deki "bozuk" sözcüğünden türemiştir; zira buzuki olarak malum çalgı, Anadolu'da yaygın bir halde kullanılan Bozuk Saz'ın küçültülmüş bir türevidir. Buzuki dışındaki Sirtaki-Hasapiko müzik enstrümanları içinde şunlar sayılabilir: bağlama (baglama), ud (udi), santur (santuri), kanun (kanoni), çimbalo (santurun birazcık daha geliştirilmiş türevi), laterna, tulum (gayda), davul (daoli) ve akordeon. Yeni müziklerde bunlara org, gitar ve piyano da eklenmiştir. Sirtaki müziklerinde kimi süre bu enstrümanlardan birkaçı, kimi süre da tümü çeşitli kombinasyonlarla bir araya getirilerek, beraber ya da dönüşümlü olarak kullanılmaktadır. Sadece buzuki ve baglama bir çok parçada temel enstrümanlar olarak öne çıkar.
Figürler
Sirtaki-Hasapiko, balo salonlarında büyük bir disiplin ve ciddiyetle icra edilen "avant-garde" danslardan oldukça uzak bir karaktere haizdir. Çağıl batı danslarıyla kıyaslandığında, Sirtaki-Hasapiko yalın bir danstır. Fakat rahat değildir. Bu dansta da belli bir beceri ve ustalık gerektiren birçok karmaşık figür vardır. Bununla beraber, çeşitli sıçrama ve bükülmeleri saymazsak, Sirtaki-Hasapiko'da bedeni çok zorlayan ya da aşırı bir çeviklik gerektiren figürler oldukça fazla değildir. Hayatlarında asla dansetmemiş bazı öğrencilerim bile bir çok figürü kolayca öğrenebildi. Fakat garip olan şu ki, insanoğlu esasen rahat figürlerde daha çok zorlanıyorlar. Kim bilir böylesi figürleri hafife aldıkları için! Genel olarak bakıldığında, Bu daınsta öğrenilmesi zorluk derecesi yüksek şey figürler değildir; esas güçlük, bu figürlere can ve ruh kazandıracak bir seçimi ve havayı kazanma noktasında karşımıza çıkıyor. Kısaca Sirtaki-Hasapiko öğrenilirken üstünde en fazlaca durulması ihtiyaç duyulan şey estetiktir. Figürlerin bedene iyice oturup refleksleşmesi anlamına gelen güzel duyu ise zaman içinde, sadece bir figür onlarca defa yapıldıktan sonrasında kazanılabiliyor. Sevindirici olan şey şu ki, öteki danslarla kıyaslandığında, bu süreç Sirtaki-Hasapiko'da çok süratli işliyor; talebe birkaç hafta içinde çarpıcı bir gelişim kaydedebiliyor.
Sirtaki-Hasapiko ve öteki Yunan danslarının figürleri üstüne bir çok araştırma yapılmıştır. Yunan halk dansları üstüne yaptıkları mühim araştırmalar ve çalışmalarla tanınan Prof. Alkis Raftis ve Dora Stratou benzer biçimde araştırmacılar çeşitli figürlerin ortaya çıkışı ve bu figürlere yüklenmiş anlamlar üstünde fazlaca garip gözlemlerde bulunmuşlardır. Bu çerçevede ele alındığında, Sirtaki-Hasapiko figürleri üç değişik kategoriye ayrılır; coşku ve luk figürleri, koyverme ve dağıtma figürleri, toparlanma ve durulma figürleri. Bu figürlerin tümü aynı müzik parçasında ardışık olarak yapılabilir; öte taraftan bazı parçalar belli bir figür grubuna daha uygundur.
YORUMLAR