SüT, -tü a 1. Kadının ve dişi memeli hayvanların meme bezlerinden salgılanan, fildişi beyazı renginde saydam olmayan, tatlımsı bir ...
SüT, -tü a
1. Kadının ve dişi memeli hayvanların meme bezlerinden salgılanan, fildişi beyazı renginde saydam olmayan, tatlımsı bir sıvı: tüm besleyici öğeleri dengeli şekilde içeren bir besindir (Bk. ansikl. böl.)
2. Süte benzer sıvı: Badem sütü. Hindistancevizi sütü.
3. Süt ana, süt anne - SüTANA, SüTANNE- I Süt beyaz -SüTBSYAZ. || Süt baba - SüTBABA. || Süt çalmak, süt, içen evladı hasta etmek. || Süt çekmek, bir yönü, bir özelliğiyle akrabalarına benzemek. || Süt danası, hemen hemen süt emen ya da sütle beslenen dana. || Süt dökmüş kedi şeklinde olmak, süt dökmüş kediye dönmek, işlediği suçu bilen, bunun korkusu ve çekingenliği içinde bulunan kimsenin durumu için kullanılır: O mevzu açılınca, süt dökmüş kedi şeklinde derhal sinivermişti. || Süt şeklinde, çok beyaz, çok temiz şeyler için kullanılır. || Süt kardeş - SüTKARDEŞ. || Süt kesilmek, bozulup pıhtılaşmak. || Süt kızı - SüTKizı. || Süt kuzusu, korunması gerekecek kadar ufak bebek; yavru; çok nazlı büyütülmüş, güçlük ve sorun çekmemiş kimse. || Süt mavisi, çok açık mavi. || Süt nine - SüTNİNE. || Süt oğlu - SüTOĞUL. || Süt vermek, emzirmek, || Sütten ağzı yanmak, bir vakadan ders almak, tecrübe kazanmak. || (Bebeği) sütten kesmek, onu artık emzirmemek. || Sütü bozuk, fena malum bir aileden gelen kimse için söylenir; mayası bozuk. || Sütü çekilmek, meme bezlerinin etkinliği durmak. || (Bir işi birinin) sütüne havale etmek, bir işi istenilen şekilde yapmış olup yapmamasını onun vicdanına bırakmak. || (Birinin) sütüne kalmak, onun insanlığına, namusuna kalmak.
*Anat. Süt bezi, MEME'nin eşanlamlısı.
*Biyol. Süt evladı, doğumdan iki yaşına kadar olan çocuk, meme evladı. (Bk. ansikl. böl.)
*Bot. Bitkisel süt, LATEKS'in eşanlamlısı.
*Çoc. doktor. Süt unu, çeşitli unlarla süttozunun karışımı ya da tanecikleri evvelde kızartılmış ya da maltlaştırılmış una tam sütün eklenmesiyle elde edilmiş un.
*Çoc. doktor. veZootekn. Sütten kesme, ufak çocuğun ya da bir hayvan yavrusunun sütle beslenmesine son verilmesi. (demeden kesme de denir.) [Bk. ansikl. böl]
* Deric. ve Eldive. Süt kuzusu -BAĞNAK.
*Eczc. Görünüşü süte benzeyen preparat (müshil etkili magnezya sütü, suda çözünmeyen ilaçlar için sıvağ olarak kullanılan rahat emülsiyon ya da badem sütü, haricen kullanılan emülsiyonlar olan deri sütleri vb.).
*Hidr. bağl. Kimi koşullarda beton yüzeyinde meydana gelen ve temelde çimen todan oluşan beyazımsı töz. || Sulandırılmış çimento. (Bk. ansikl. böl.)
*Kad. doğ. Süt merkezi, anne sütünün toplama ve dağıtım merkezi.
*Kâğ. san. Kuşeleme sütü, sıvı haldeki kuşeleme çözeltisi. || Tutkal sütü, kâğıda belirli bir geçirimsizlik kazandırmak için kullanılan ve kolofanın ya da tal yağının suda çözünmesiyle elde edilmiş emülsiyon.
-Kozmet. Cilt bakımına (güzellik sütü) ya da makyaı silmeye (makyaj silme sütü) yarayan, çoğu zaman parfümlü, azca ya da çok kıvamlı kozmetik emülsiyon.
-Mutf. Süt böreği, yufkaları sütle ıslatarak meydana getirilen börek.
*Arasına süt kesmiği konularak meydana getirilen börek. || Süt kebabı, süt kuzusu etinden meydana getirilen kebap.
*Eti sütle terbiye ederek ya da pişme esnasında etin üstüne süt gezdirerek meydana getirilen kebap. || Süt kuzusu, kuzuya anne sütüyle beslendiği sürece verilen ad. (Bk ansikl. böl.)
*Org. kim. Süt asidi, LAKTİK ASİT in eşanlamlısı. || Süt mayaları, LAKTİK MAYA- LAR'ın eşanlamlısı.
*Pastac. Badem sütü, şekerle ezildikten sonrasında sıcak sütte eritilip elek bezinden süzülerek jöle halinde sunulan soğuk yiye cek.
*Patol. Süt ateşi, yeni doğum yapmış ka dınlarda, süt gelmesiyle ilgili olarak orta ya çıkan hafifçe ateş.
*Sütç. Süt fabrikası, gerek olduğu şeklinde tüketilmek suretiyle, gerekse çeşitli süt ürünleri (tereyağı, peynir, süttozu, konsantre süt) yapmak suretiyle sütün işlendiği yapınak. |j Süt serumu, peynir yapımı esnasında süzme işlemi sonunda pıhtıdan süzülen açık sarı sıvı. (Süt serumunda sütte çözünmüş elemanlar yer alır: laktoz, mineral tuzlar, çözünür proteinler. Süzülme kendiliğinden olabileceği şeklinde kesme, karıştırma, pres leme, pıhtıyı pişirme kanalıyla çabuklaştın labilir de. Süt serumu hayvan beslenmesinde kullanılmak suretiyle derişikleştirilir ve Kurutulur; bundan bununla beraber laktoz ve proteinler de çıkarılır.) || Süt tozu ya da kulu süt - SüTTOZU. || Süt ürünleri, tereyağı, peynir, kaymak, yoğurt vb. şeklinde sütten elde edilmiş besinler. || Anne sütüne benzetilmiş süt, anne sütüne benzetilmek sürtünmelı. amacıyla laktoz iştirak etmesi ve kazein miktarının azaltılması ile bileşimi değiştirilmiş inek sütü. || Enstantane süt, çözünürleştirme tekniğine nazaran hazırlanmış süttozu. || Konsantre süt, ortalama % 65 oranında suyu alınan ve gerektiğinde tekrardan su katılabilen yoğun süt. (işlenecek sütün taze olması gerekir; ön ısıtma ile yüksek sıcaklığa getirilir, sonrasında boşluklu bir buhar- laştırıcıda derişikleştirilir, homojenleştirilir, soğutulur, sıkı kapalı metal kutulara konur ve sıcakta strilize edilir.) ]| Mayalanmış sütler, ısıyla mikroplarından arındırılmış, sonrasında içine mayalar, bilhassa süt mayalan konmuş sütler. (Böylece, ya süzülmemiş bir pıhtı ya da azca ya da çok gazlı bir içecek elde edilir.) || Pelteleşmiş süt, agar-agar, al- ginat, pektin şeklinde maddelerle yoğunlaştırılan, içine aroma katılabilen ve tatlı olarak yenilebilen süt. || Şekerli konsantre süt ya da yoğuşturutmuş süt, içine mühim oranda şeker katılmış konsantre süt. (Böylece ortaya şurup kıvamında bir ürün çıkar. Ön ısıtmaya tutulan süte şeker katılır (% 17 ila 18 kadar], tek ya da çok etkili bir vakum aygıtında derişikleştirilir [yaklş. 55 °C'ta], soğutulur, kutulara, fıçılara ya da tüplere konur.)
*Ziraat mak. Süt pompası, sağım tesisatında vakumlu tazyik altındaki borularda bulunan sütü, atmosfer basıncı altındaki kaplara çekip doldurmaya yarayan pornpa.
*Ted. Süt rejimi, sütün tek ya da başlıca gıda olarak kullanıldığı gıda rejimi. |j Süt önleyici, süt salgısını önlemeye ya da ortadan kaldırmaya yarayan maddelere denir. (Bu amaçla bilhassa idrar söktürücü maddeler, östrojen türevi hormonlar ve bromokriptin şeklinde antiprolaktin etkili maddeler kullanılır.)
*Zool. Güvercin sütü, yavrular yumurtadan çıktıktan sonrasında güvercinlerin kursağından salgılanan kaymak kıvamında besleyici salgı. Hayvanlar bu sütü ağızlarına getirerek yavrularını beslerler.
*Zootekn. Süt danası, et üretimi için beslenen, çoğu zaman enenmemiş adam dana. Bunlara doğumdan kesime kadar (15.-18. aya doğru) süratli bir gelişme sağlamak için yoğun bir besi uygulanır. || Süt ırkı, hususi lıkle süt üretimi için yetiştirilen evcil memeli hayvan (sığır, koyun, keçi) ırkı. || Yapma süt. genç evcil hayvanları (dana, kuzu, p( liç) beslemek suretiyle yağı alınmış süte bit kisel yağlı maddeler karıştırılarak hazırla nan toz halinde yem. || Senelik süt verimi, hayvanın süt verme süreci süresince ürettiği süt miktarı
*ANSİKL. Biyol. Süt çocuğunda süratli ve mühim bir gelişme görülür. Doğumdaki ağırlığı 3 aylıkken iki katına, 1 yaşlarında üç katına çıkar. Boyu da 20 ile 25 santimetre uzar. Tüm dokuları, bilhassa sinir ve sindirim borusu dokuları olgunluğa doğru gelişir.
Süt çocuğunun beslenmesi kısa zamanda çeşitlenmek ister Meme verildikten sonrasında biberon içinde sebze püreleri verilmeye başlanır. Etin verilmesine 5 aylığa doğru yavaş yavaş başlanır.
*Rejim bilg. Anne sütü, kuru maddesindeki protein (% 15 ile 18), yağ (% 33) ve şeker (% 65-70) oranı bakımından çok dengeli bir besindir, inek sütündeyse şeker daha azca (% 47-52), protein daha çoktur (°/o 30-34); laktoz eklenip, kazein oranı azaltılarak anne sütüyle eşdeğer hale getirilebilir. A, D ve B2 vitaminlerini elde eden süt ve öteki sütlü besinler en mühim kalsiyum membaıdır. Ek olarak sütün kullanım kıymeti de mükemmeldir: % 95 ile 98. Bununla beraber, inek sütü proteinlerine aşırıduyarlılık nadir değildir ve bu aşırıduyar- lılık duyarlılaşmış süt çocuklarında anafilaktik şoklara niçin olabilir.
*Fizyol. Gebeliğin sonuna doğru ağız sütünün salgılanmasına rağmen, hanımda ilk süt salgısı doğumdan kırk sekiz saat sonrasında tertipli yerleşir ve meme başının emilmesi ve prolaktın yardımıyla devam eder.
*Hidr. bağl. Bileşiminde % 5'ten daha azca çimento bulunan suiu beton sütlerinden, kuyu ya da galeri oluşturulan sulu arazilerin çimentolanmasında çok sık yararlanılır. Yoğun beton sütleri kâgir işlerinde çimento şerbeti kıvamında (cıvataların gömülmesi) ya da arazilerde çimentolama işlemlerinde açık çatlakları tıkamada kullanılır.
*Mutf, Süt kuzusunun ağırlığı 4-7 kilo içinde değişmiş olur. Eti körpe ve lezzetlidir. Süt kuzusunun eti, but, pirzola, fileto, döş, kol ve baş olarak değerlendirilir; bu etten çeşitli kebap ve yemekler yapılır.
*ANSİKL. Çoc. doktor. Sütten kesme daha üçüncü aydan baş(ar ve daha yoğun bir beslenmenin başlamasıyla beraber adım adım gerçekleştirilmelldir. Psikanalizcilerin ve bilhassa M. Klein'ın emek harcamaları, sütten kesmenin, çocuk yaşamında bir çok kez travma tesiri gösteren mühim bir kesinti bulunduğunu ve evladı büyük bir sıkıntıya soktuğunu gösterdi Bu durum, anne sütünden yoksun kalmanın organizma üstünde mühim bir biyolojik tesiri olmasından değil, fakat annenin, tüu mühim andaki davranışının, evladı, çok erkenden kendini korumak için çaba sarfetmek zorunda kalmış olduğu bir boğuntuyla karşı karşıya getirmesindendir.
*Sütç. insan, bilhassa inek, koyun, keçi ve manda şeklinde bazı evcil hayvan türlerinin sütünü kendi yararına kullanmayı başarmıştır (dünyanın başka yerlerinde kısrak, eşek, deve, rengeyiğinden de süt elde edilmektedir).
* Süt üretimi. Memede meydana gelen süt sağılarak elde edilir. Geleneksel ola rak güğümlerde toplanan süt, günümüzde çoğunlukla çiftlikte, süt fabrikasına götürülmek suretiyle toplayıcılar tarafınca alınıncaya kadar bir soğuk hava tankında saklanır.
* Sütün bileşimi. Beyaz, saydamsız, hafifçe tatlı, belli belirsiz emsalsiz kokulu bir sıvı olan sütün özgül hacmi litrede 1,03 kilo'dır. Bileşimi hayvan türlerine nazaran çok değiş kendir; inek sütünün bileşimi bile hayvana (ırk, kişi), beslenme tarzına, süt verme evresine vb. nazaran bayağı değişim gösterir.
Ortalama olarak 1 kilo inek sütü aşağıdaki maddeleri içeren 870 g sudan oluşur:
*çözelti halinde, laktoz (45 g), mineral tuzlar (9 g), azotlu maddeler (6 g);
*asıltı halinde, pıhtılaştırma ile ayrılabilen kazein miselleri (30 g);
*emülsiyon halinde, çöktürerek aktarma ile ayrılabilen yağlı madde topakları (40 g).
Ek olarak sütte vitaminler ve enzimler de yer alır.
* Süt işleme teknikleri. Klasik olarak çeşitlere ayrılır:
1. sütün tüm öğelerim sakınan ve çeşitli kategorilerde bitmiş ürünler veren teknikler:
*sıvı sütler (ya da tüketim sütleri), alela de soğutulmuş (pişmemiş süt) ya da bozulmasın diye ısıl işlemden geçirilmiş sütlerdir (pastörize süt, sterilize süt, devasa yükseklikte sıcaklıktan geçirilmiş süt);
*konsantre ya da kuru sütler, suyun kısmen ya da tamamen giderilmesiyle elde edilmiş sütlerdir.
*mayalanmış sütler (örnek tipi yoğurttur), asitleştiricı bir mayalanmadan geçmiş olup diyetetik erdemleri malum canlı bir mikrop florası içeren sütlerdir. *jelleştirilmiş sütler krema şeklinde koyulaştırılmış sütlerdir;
*peynir mayalı sütler peynir mayası katılarak pıhtılaştırılmış sütlerdir.
Bu sütler şekerli ve aromalı olabilir;
2. kazeinin ayrılmasına dayanan teknikler: asitlendirici mayalanmayla ya da peynir mayası katılarak pıhtılaştırılan kazein, yağlı madde topacıklarını içeren pıhtıyı oluşturur. Arta kalan sıvının (süt serumu) süzül- mesinden sonrasında pıhtı biçimlendirilir ve olgunlaştırılır. Bu tekniklerin sonunda, çeşitlilikleri pıhtılaştırma, süzme ve olgunlaştırma şekillerinden ileri gelen peynirler elde edilir;
3. yağlı maddenin ayrılmasına dayanan teknikler: kaymak çıkarma yağlı maddeyi kaymakta toplar ve öteki taraftan kaymağı alınmış süt elde edilir; kaymağın yayıkta çalkalanması, geride bir sıvı bırakarak (yayık ayranı) tereyağı ile son bulur. Daha ileri derecede bir ayırmanın sonunda sıvı tereyağı ("butteroil") elde edilir;
4. türev ürünleri değerlendirme teknikleri: kaymağı alınmış süt, yayık ayranı, süt serumu şeklinde ürünler eskiden fazla kıymeti olmayan "yan ürünler†olarak kabul edilirdi; oysa bugün, hayvan yemleri içine katılmak suretiyle konsantre edilmekte ve kurutulmaktadırlar. Son olarak süt serumlarını işleyen bir endüstri de gelişmektedir.
* Dünya süt üretimi yılda ortalama 460 Mt dolayındadır; bu miktarın 2/5'ini eski Sovyet cumhuriyetleri ve AET vatanlarında üretilir (1991'de eski SSCB'de 96 Mt, AET'de 107,5 Mt). ABD'nin üretimi 68 Mt dolayındadır Bu ülkelerde üretimin % 90'ı inek sütü, % 6'sı manda, % 2'si koyun, ortalama % 2'si keçi sütüdür; fakat Uzakdoğu'da manda sütü (% 50), Yakındoğu ve Afrika'da koyun ve keçi sütü üretimi^ie önemlidir (% 33 ve % 16).
Şahıs başına düşen süt miktarı bakımından sanayileşmiş ülkelerle gelişme yolundaki ülkeler içinde büyük fark vardır. AET vatanlarında senelik süt üretimi 100 milyon tonun üstündedir (şahıs başına ortaia- ma 400 kilo). Süt ve süt ürünleri üretimi, tüketimi fazlaca aştığı için AET ülkeleri son yıllarda süt üretimine engelleme getirmen zorunda kalmıştır.
* Türkiye'de, süt ve süt ürünleri üretiminde ilk endüstri tesisinin Kars ve Ardahan'ın rus işgali (1878) altında bulunmuş olduğu dönemde kurulan bir süttozu fabrikası olduğu bilinmektedir. Cumhuriyet döneminde kurulan ilk tesisler ise Mustafa Kemal Atatürk' orman çiftliği süthanesi (1930), T. Şeker fabrikaları aş çiftlik süthanesi (Eskişehir, 1933), Ziraat fakültesi süthanesi (Ankara, 1933), Şaban süttozu fabrikası (Kars, 1934), Sayaş süttozu fabrikası (Bursa, 1935) oldu. Sadece, bu üretim branşındaki aslolan sınai gelişme 1950'den sonrasında başladı; 1952'de, İstanbul'da (Beşiktaş) hususi bir kurum ilk şişeli süt fabrikasını kurarken, aynı yıl kentin çeşitli semtlerinde Tikveşlı, Mustafa Kemal Atatürk orman çiftliği ve T. Şeker fabrikaları aş de süt ürünlerini değerlendirmek suretiyle birer yapınak açtılar. Bu tarz şeyleri, 1955'te Yaşam yoğurdu, 1957'de Çamlıca yoğurdu ve Haz nedar yoğurdu fabrikaları ile Santral süt tozu fabrikası; 1958'de Alemdağ tereyağı ve Zaroağa süt mamulleri fabrikaları; İstanbul, İzmir süt mamulleri işletmeleri; Şut endüstrisi kurumu 15 000 ton/yıl kapasiteli Lalahan (Anka- İstanbul fabrikası ra), Balıkesir süt mamulleri işletmeleri; 12 600 ton/yıl kapasiteli Adana süt mamülleri işletmesi; 12 000 ton/yıl kapasiteli Bolu süt mamülleri işletmesi; 7 500 ton/ yıl kapasiteli Yatağan (Muğla), Eskişehir, Afyon, Çan (Çanakkale), Amasya, Sinop, Kaplıca (Erzurum), Aksaray, Yüksekova (Hakkâri), Adilcevaz (Bitlis), Adıyaman, Devrek (Zonguldak), süt mamülleri işletmeleri; 6 000 ton/yıl kapasiteli Burdur, Havsa (Edirne), Kastamonu, Diyarbakır, Muş, Van, Çankırı, Tunceli süt mamülleri işletmeleri. Pişmemiş süt işleme kapasitesi yılda toplam 308 100 ton olan kurumun, kapasite kullanım oranı % 50 dolayındadır. Süt endüstrisi kurumu'nun, Turhal süt ve yem sanayii aş, Konya ve civarı süt sanayii aş, Kars süt ürünleri ve besin sanayii aş, Doğanşehir süt aş (Malatya) ve bir Pankobırlik kuruluşu Polsan'da (PolatlI, Ankara) katılımları vardır.
1. Kadının ve dişi memeli hayvanların meme bezlerinden salgılanan, fildişi beyazı renginde saydam olmayan, tatlımsı bir sıvı: tüm besleyici öğeleri dengeli şekilde içeren bir besindir (Bk. ansikl. böl.)
2. Süte benzer sıvı: Badem sütü. Hindistancevizi sütü.
3. Süt ana, süt anne - SüTANA, SüTANNE- I Süt beyaz -SüTBSYAZ. || Süt baba - SüTBABA. || Süt çalmak, süt, içen evladı hasta etmek. || Süt çekmek, bir yönü, bir özelliğiyle akrabalarına benzemek. || Süt danası, hemen hemen süt emen ya da sütle beslenen dana. || Süt dökmüş kedi şeklinde olmak, süt dökmüş kediye dönmek, işlediği suçu bilen, bunun korkusu ve çekingenliği içinde bulunan kimsenin durumu için kullanılır: O mevzu açılınca, süt dökmüş kedi şeklinde derhal sinivermişti. || Süt şeklinde, çok beyaz, çok temiz şeyler için kullanılır. || Süt kardeş - SüTKARDEŞ. || Süt kesilmek, bozulup pıhtılaşmak. || Süt kızı - SüTKizı. || Süt kuzusu, korunması gerekecek kadar ufak bebek; yavru; çok nazlı büyütülmüş, güçlük ve sorun çekmemiş kimse. || Süt mavisi, çok açık mavi. || Süt nine - SüTNİNE. || Süt oğlu - SüTOĞUL. || Süt vermek, emzirmek, || Sütten ağzı yanmak, bir vakadan ders almak, tecrübe kazanmak. || (Bebeği) sütten kesmek, onu artık emzirmemek. || Sütü bozuk, fena malum bir aileden gelen kimse için söylenir; mayası bozuk. || Sütü çekilmek, meme bezlerinin etkinliği durmak. || (Bir işi birinin) sütüne havale etmek, bir işi istenilen şekilde yapmış olup yapmamasını onun vicdanına bırakmak. || (Birinin) sütüne kalmak, onun insanlığına, namusuna kalmak.
*Anat. Süt bezi, MEME'nin eşanlamlısı.
*Biyol. Süt evladı, doğumdan iki yaşına kadar olan çocuk, meme evladı. (Bk. ansikl. böl.)
*Bot. Bitkisel süt, LATEKS'in eşanlamlısı.
*Çoc. doktor. Süt unu, çeşitli unlarla süttozunun karışımı ya da tanecikleri evvelde kızartılmış ya da maltlaştırılmış una tam sütün eklenmesiyle elde edilmiş un.
*Çoc. doktor. veZootekn. Sütten kesme, ufak çocuğun ya da bir hayvan yavrusunun sütle beslenmesine son verilmesi. (demeden kesme de denir.) [Bk. ansikl. böl]
* Deric. ve Eldive. Süt kuzusu -BAĞNAK.
*Eczc. Görünüşü süte benzeyen preparat (müshil etkili magnezya sütü, suda çözünmeyen ilaçlar için sıvağ olarak kullanılan rahat emülsiyon ya da badem sütü, haricen kullanılan emülsiyonlar olan deri sütleri vb.).
*Hidr. bağl. Kimi koşullarda beton yüzeyinde meydana gelen ve temelde çimen todan oluşan beyazımsı töz. || Sulandırılmış çimento. (Bk. ansikl. böl.)
*Kad. doğ. Süt merkezi, anne sütünün toplama ve dağıtım merkezi.
*Kâğ. san. Kuşeleme sütü, sıvı haldeki kuşeleme çözeltisi. || Tutkal sütü, kâğıda belirli bir geçirimsizlik kazandırmak için kullanılan ve kolofanın ya da tal yağının suda çözünmesiyle elde edilmiş emülsiyon.
-Kozmet. Cilt bakımına (güzellik sütü) ya da makyaı silmeye (makyaj silme sütü) yarayan, çoğu zaman parfümlü, azca ya da çok kıvamlı kozmetik emülsiyon.
-Mutf. Süt böreği, yufkaları sütle ıslatarak meydana getirilen börek.
*Arasına süt kesmiği konularak meydana getirilen börek. || Süt kebabı, süt kuzusu etinden meydana getirilen kebap.
*Eti sütle terbiye ederek ya da pişme esnasında etin üstüne süt gezdirerek meydana getirilen kebap. || Süt kuzusu, kuzuya anne sütüyle beslendiği sürece verilen ad. (Bk ansikl. böl.)
*Org. kim. Süt asidi, LAKTİK ASİT in eşanlamlısı. || Süt mayaları, LAKTİK MAYA- LAR'ın eşanlamlısı.
*Pastac. Badem sütü, şekerle ezildikten sonrasında sıcak sütte eritilip elek bezinden süzülerek jöle halinde sunulan soğuk yiye cek.
*Patol. Süt ateşi, yeni doğum yapmış ka dınlarda, süt gelmesiyle ilgili olarak orta ya çıkan hafifçe ateş.
*Sütç. Süt fabrikası, gerek olduğu şeklinde tüketilmek suretiyle, gerekse çeşitli süt ürünleri (tereyağı, peynir, süttozu, konsantre süt) yapmak suretiyle sütün işlendiği yapınak. |j Süt serumu, peynir yapımı esnasında süzme işlemi sonunda pıhtıdan süzülen açık sarı sıvı. (Süt serumunda sütte çözünmüş elemanlar yer alır: laktoz, mineral tuzlar, çözünür proteinler. Süzülme kendiliğinden olabileceği şeklinde kesme, karıştırma, pres leme, pıhtıyı pişirme kanalıyla çabuklaştın labilir de. Süt serumu hayvan beslenmesinde kullanılmak suretiyle derişikleştirilir ve Kurutulur; bundan bununla beraber laktoz ve proteinler de çıkarılır.) || Süt tozu ya da kulu süt - SüTTOZU. || Süt ürünleri, tereyağı, peynir, kaymak, yoğurt vb. şeklinde sütten elde edilmiş besinler. || Anne sütüne benzetilmiş süt, anne sütüne benzetilmek sürtünmelı. amacıyla laktoz iştirak etmesi ve kazein miktarının azaltılması ile bileşimi değiştirilmiş inek sütü. || Enstantane süt, çözünürleştirme tekniğine nazaran hazırlanmış süttozu. || Konsantre süt, ortalama % 65 oranında suyu alınan ve gerektiğinde tekrardan su katılabilen yoğun süt. (işlenecek sütün taze olması gerekir; ön ısıtma ile yüksek sıcaklığa getirilir, sonrasında boşluklu bir buhar- laştırıcıda derişikleştirilir, homojenleştirilir, soğutulur, sıkı kapalı metal kutulara konur ve sıcakta strilize edilir.) ]| Mayalanmış sütler, ısıyla mikroplarından arındırılmış, sonrasında içine mayalar, bilhassa süt mayalan konmuş sütler. (Böylece, ya süzülmemiş bir pıhtı ya da azca ya da çok gazlı bir içecek elde edilir.) || Pelteleşmiş süt, agar-agar, al- ginat, pektin şeklinde maddelerle yoğunlaştırılan, içine aroma katılabilen ve tatlı olarak yenilebilen süt. || Şekerli konsantre süt ya da yoğuşturutmuş süt, içine mühim oranda şeker katılmış konsantre süt. (Böylece ortaya şurup kıvamında bir ürün çıkar. Ön ısıtmaya tutulan süte şeker katılır (% 17 ila 18 kadar], tek ya da çok etkili bir vakum aygıtında derişikleştirilir [yaklş. 55 °C'ta], soğutulur, kutulara, fıçılara ya da tüplere konur.)
*Ziraat mak. Süt pompası, sağım tesisatında vakumlu tazyik altındaki borularda bulunan sütü, atmosfer basıncı altındaki kaplara çekip doldurmaya yarayan pornpa.
*Ted. Süt rejimi, sütün tek ya da başlıca gıda olarak kullanıldığı gıda rejimi. |j Süt önleyici, süt salgısını önlemeye ya da ortadan kaldırmaya yarayan maddelere denir. (Bu amaçla bilhassa idrar söktürücü maddeler, östrojen türevi hormonlar ve bromokriptin şeklinde antiprolaktin etkili maddeler kullanılır.)
*Zool. Güvercin sütü, yavrular yumurtadan çıktıktan sonrasında güvercinlerin kursağından salgılanan kaymak kıvamında besleyici salgı. Hayvanlar bu sütü ağızlarına getirerek yavrularını beslerler.
*Zootekn. Süt danası, et üretimi için beslenen, çoğu zaman enenmemiş adam dana. Bunlara doğumdan kesime kadar (15.-18. aya doğru) süratli bir gelişme sağlamak için yoğun bir besi uygulanır. || Süt ırkı, hususi lıkle süt üretimi için yetiştirilen evcil memeli hayvan (sığır, koyun, keçi) ırkı. || Yapma süt. genç evcil hayvanları (dana, kuzu, p( liç) beslemek suretiyle yağı alınmış süte bit kisel yağlı maddeler karıştırılarak hazırla nan toz halinde yem. || Senelik süt verimi, hayvanın süt verme süreci süresince ürettiği süt miktarı
*ANSİKL. Biyol. Süt çocuğunda süratli ve mühim bir gelişme görülür. Doğumdaki ağırlığı 3 aylıkken iki katına, 1 yaşlarında üç katına çıkar. Boyu da 20 ile 25 santimetre uzar. Tüm dokuları, bilhassa sinir ve sindirim borusu dokuları olgunluğa doğru gelişir.
Süt çocuğunun beslenmesi kısa zamanda çeşitlenmek ister Meme verildikten sonrasında biberon içinde sebze püreleri verilmeye başlanır. Etin verilmesine 5 aylığa doğru yavaş yavaş başlanır.
*Rejim bilg. Anne sütü, kuru maddesindeki protein (% 15 ile 18), yağ (% 33) ve şeker (% 65-70) oranı bakımından çok dengeli bir besindir, inek sütündeyse şeker daha azca (% 47-52), protein daha çoktur (°/o 30-34); laktoz eklenip, kazein oranı azaltılarak anne sütüyle eşdeğer hale getirilebilir. A, D ve B2 vitaminlerini elde eden süt ve öteki sütlü besinler en mühim kalsiyum membaıdır. Ek olarak sütün kullanım kıymeti de mükemmeldir: % 95 ile 98. Bununla beraber, inek sütü proteinlerine aşırıduyarlılık nadir değildir ve bu aşırıduyar- lılık duyarlılaşmış süt çocuklarında anafilaktik şoklara niçin olabilir.
*Fizyol. Gebeliğin sonuna doğru ağız sütünün salgılanmasına rağmen, hanımda ilk süt salgısı doğumdan kırk sekiz saat sonrasında tertipli yerleşir ve meme başının emilmesi ve prolaktın yardımıyla devam eder.
*Hidr. bağl. Bileşiminde % 5'ten daha azca çimento bulunan suiu beton sütlerinden, kuyu ya da galeri oluşturulan sulu arazilerin çimentolanmasında çok sık yararlanılır. Yoğun beton sütleri kâgir işlerinde çimento şerbeti kıvamında (cıvataların gömülmesi) ya da arazilerde çimentolama işlemlerinde açık çatlakları tıkamada kullanılır.
*Mutf, Süt kuzusunun ağırlığı 4-7 kilo içinde değişmiş olur. Eti körpe ve lezzetlidir. Süt kuzusunun eti, but, pirzola, fileto, döş, kol ve baş olarak değerlendirilir; bu etten çeşitli kebap ve yemekler yapılır.
*ANSİKL. Çoc. doktor. Sütten kesme daha üçüncü aydan baş(ar ve daha yoğun bir beslenmenin başlamasıyla beraber adım adım gerçekleştirilmelldir. Psikanalizcilerin ve bilhassa M. Klein'ın emek harcamaları, sütten kesmenin, çocuk yaşamında bir çok kez travma tesiri gösteren mühim bir kesinti bulunduğunu ve evladı büyük bir sıkıntıya soktuğunu gösterdi Bu durum, anne sütünden yoksun kalmanın organizma üstünde mühim bir biyolojik tesiri olmasından değil, fakat annenin, tüu mühim andaki davranışının, evladı, çok erkenden kendini korumak için çaba sarfetmek zorunda kalmış olduğu bir boğuntuyla karşı karşıya getirmesindendir.
*Sütç. insan, bilhassa inek, koyun, keçi ve manda şeklinde bazı evcil hayvan türlerinin sütünü kendi yararına kullanmayı başarmıştır (dünyanın başka yerlerinde kısrak, eşek, deve, rengeyiğinden de süt elde edilmektedir).
* Süt üretimi. Memede meydana gelen süt sağılarak elde edilir. Geleneksel ola rak güğümlerde toplanan süt, günümüzde çoğunlukla çiftlikte, süt fabrikasına götürülmek suretiyle toplayıcılar tarafınca alınıncaya kadar bir soğuk hava tankında saklanır.
* Sütün bileşimi. Beyaz, saydamsız, hafifçe tatlı, belli belirsiz emsalsiz kokulu bir sıvı olan sütün özgül hacmi litrede 1,03 kilo'dır. Bileşimi hayvan türlerine nazaran çok değiş kendir; inek sütünün bileşimi bile hayvana (ırk, kişi), beslenme tarzına, süt verme evresine vb. nazaran bayağı değişim gösterir.
Ortalama olarak 1 kilo inek sütü aşağıdaki maddeleri içeren 870 g sudan oluşur:
*çözelti halinde, laktoz (45 g), mineral tuzlar (9 g), azotlu maddeler (6 g);
*asıltı halinde, pıhtılaştırma ile ayrılabilen kazein miselleri (30 g);
*emülsiyon halinde, çöktürerek aktarma ile ayrılabilen yağlı madde topakları (40 g).
Ek olarak sütte vitaminler ve enzimler de yer alır.
* Süt işleme teknikleri. Klasik olarak çeşitlere ayrılır:
1. sütün tüm öğelerim sakınan ve çeşitli kategorilerde bitmiş ürünler veren teknikler:
*sıvı sütler (ya da tüketim sütleri), alela de soğutulmuş (pişmemiş süt) ya da bozulmasın diye ısıl işlemden geçirilmiş sütlerdir (pastörize süt, sterilize süt, devasa yükseklikte sıcaklıktan geçirilmiş süt);
*konsantre ya da kuru sütler, suyun kısmen ya da tamamen giderilmesiyle elde edilmiş sütlerdir.
*mayalanmış sütler (örnek tipi yoğurttur), asitleştiricı bir mayalanmadan geçmiş olup diyetetik erdemleri malum canlı bir mikrop florası içeren sütlerdir. *jelleştirilmiş sütler krema şeklinde koyulaştırılmış sütlerdir;
*peynir mayalı sütler peynir mayası katılarak pıhtılaştırılmış sütlerdir.
Bu sütler şekerli ve aromalı olabilir;
2. kazeinin ayrılmasına dayanan teknikler: asitlendirici mayalanmayla ya da peynir mayası katılarak pıhtılaştırılan kazein, yağlı madde topacıklarını içeren pıhtıyı oluşturur. Arta kalan sıvının (süt serumu) süzül- mesinden sonrasında pıhtı biçimlendirilir ve olgunlaştırılır. Bu tekniklerin sonunda, çeşitlilikleri pıhtılaştırma, süzme ve olgunlaştırma şekillerinden ileri gelen peynirler elde edilir;
3. yağlı maddenin ayrılmasına dayanan teknikler: kaymak çıkarma yağlı maddeyi kaymakta toplar ve öteki taraftan kaymağı alınmış süt elde edilir; kaymağın yayıkta çalkalanması, geride bir sıvı bırakarak (yayık ayranı) tereyağı ile son bulur. Daha ileri derecede bir ayırmanın sonunda sıvı tereyağı ("butteroil") elde edilir;
4. türev ürünleri değerlendirme teknikleri: kaymağı alınmış süt, yayık ayranı, süt serumu şeklinde ürünler eskiden fazla kıymeti olmayan "yan ürünler†olarak kabul edilirdi; oysa bugün, hayvan yemleri içine katılmak suretiyle konsantre edilmekte ve kurutulmaktadırlar. Son olarak süt serumlarını işleyen bir endüstri de gelişmektedir.
* Dünya süt üretimi yılda ortalama 460 Mt dolayındadır; bu miktarın 2/5'ini eski Sovyet cumhuriyetleri ve AET vatanlarında üretilir (1991'de eski SSCB'de 96 Mt, AET'de 107,5 Mt). ABD'nin üretimi 68 Mt dolayındadır Bu ülkelerde üretimin % 90'ı inek sütü, % 6'sı manda, % 2'si koyun, ortalama % 2'si keçi sütüdür; fakat Uzakdoğu'da manda sütü (% 50), Yakındoğu ve Afrika'da koyun ve keçi sütü üretimi^ie önemlidir (% 33 ve % 16).
Şahıs başına düşen süt miktarı bakımından sanayileşmiş ülkelerle gelişme yolundaki ülkeler içinde büyük fark vardır. AET vatanlarında senelik süt üretimi 100 milyon tonun üstündedir (şahıs başına ortaia- ma 400 kilo). Süt ve süt ürünleri üretimi, tüketimi fazlaca aştığı için AET ülkeleri son yıllarda süt üretimine engelleme getirmen zorunda kalmıştır.
* Türkiye'de, süt ve süt ürünleri üretiminde ilk endüstri tesisinin Kars ve Ardahan'ın rus işgali (1878) altında bulunmuş olduğu dönemde kurulan bir süttozu fabrikası olduğu bilinmektedir. Cumhuriyet döneminde kurulan ilk tesisler ise Mustafa Kemal Atatürk' orman çiftliği süthanesi (1930), T. Şeker fabrikaları aş çiftlik süthanesi (Eskişehir, 1933), Ziraat fakültesi süthanesi (Ankara, 1933), Şaban süttozu fabrikası (Kars, 1934), Sayaş süttozu fabrikası (Bursa, 1935) oldu. Sadece, bu üretim branşındaki aslolan sınai gelişme 1950'den sonrasında başladı; 1952'de, İstanbul'da (Beşiktaş) hususi bir kurum ilk şişeli süt fabrikasını kurarken, aynı yıl kentin çeşitli semtlerinde Tikveşlı, Mustafa Kemal Atatürk orman çiftliği ve T. Şeker fabrikaları aş de süt ürünlerini değerlendirmek suretiyle birer yapınak açtılar. Bu tarz şeyleri, 1955'te Yaşam yoğurdu, 1957'de Çamlıca yoğurdu ve Haz nedar yoğurdu fabrikaları ile Santral süt tozu fabrikası; 1958'de Alemdağ tereyağı ve Zaroağa süt mamulleri fabrikaları; İstanbul, İzmir süt mamulleri işletmeleri; Şut endüstrisi kurumu 15 000 ton/yıl kapasiteli Lalahan (Anka- İstanbul fabrikası ra), Balıkesir süt mamulleri işletmeleri; 12 600 ton/yıl kapasiteli Adana süt mamülleri işletmesi; 12 000 ton/yıl kapasiteli Bolu süt mamülleri işletmesi; 7 500 ton/ yıl kapasiteli Yatağan (Muğla), Eskişehir, Afyon, Çan (Çanakkale), Amasya, Sinop, Kaplıca (Erzurum), Aksaray, Yüksekova (Hakkâri), Adilcevaz (Bitlis), Adıyaman, Devrek (Zonguldak), süt mamülleri işletmeleri; 6 000 ton/yıl kapasiteli Burdur, Havsa (Edirne), Kastamonu, Diyarbakır, Muş, Van, Çankırı, Tunceli süt mamülleri işletmeleri. Pişmemiş süt işleme kapasitesi yılda toplam 308 100 ton olan kurumun, kapasite kullanım oranı % 50 dolayındadır. Süt endüstrisi kurumu'nun, Turhal süt ve yem sanayii aş, Konya ve civarı süt sanayii aş, Kars süt ürünleri ve besin sanayii aş, Doğanşehir süt aş (Malatya) ve bir Pankobırlik kuruluşu Polsan'da (PolatlI, Ankara) katılımları vardır.
Kaynak: Büyük Larousse
Hz. Muhammed'in Süt Anneleri ve Süt Kardeşleri
Hz. Muhammed'in süt kardeşlerinin adları nedir?
Çimento, et, pamuk ve süt üretiminin ülkemiz ekonomisi açısından önemi nedir?
YORUMLAR