SUYOSUNU a. Çoğu zaman suda yaşayan, tallofita şubesinden klorofilli bitkilerin genel adı. (Eşanl. ALG.) *ANSİKL. Bot. Suyosunları ...
SUYOSUNU a. Çoğu zaman suda yaşayan, tallofita şubesinden klorofilli bitkilerin genel adı. (Eşanl. ALG.)
*ANSİKL. Bot. Suyosunları büyük çoğunlukla su bitkileridir ve tüm sularda bulunur. lalları birhücreli (mesela chlorella) ya da çokhücrelidir ve bu takdirde iplik, şerit, boru, kabuk, topak ya da laminaryalar'da olduğu benzer biçimde çok karmaşık biçimlerde olabilir. Diyatomeler birhücreli, fakat bol miktarda süslü silis kabuklu suyosunlarıdır. Bazı yeşil suyosunları (mesela dasydadales) ya da kırmızı suyosunları (mesela lithothamnium) kimi vakit mühim oranda kalker çökeltirler. Noctiluca'lar (peridinia) ışık üretir ve denizi fosfırışıl yapabilirler.
Şekil bakımından olmasıyla birlikte büyüklük bakımından da muhteşem çeşitliliğine karşın suyosunlarının sınıflandırması, kaba çizgileriyle,pigment yüklü olmak benzer biçimde biyokimyasal bir karakter yardımıyla oldukça basittir. Tüm suyosunları üstün yapılı bitkiler ya da onlara yakın olanlar benzer biçimde klorofil içermekle ve klorofil onlardaki aynı fizyolojik işlevi çözmekle beraber, yeşil suyosunları (chlorophyceae ve yakınları) ek olarak rengi örtmeye yetmeyen karotenoitler de ihtiva eder, oysa bu sarı ya da kahverengi pigmentler esmer suyosunlarında (pheophyceae, peridinia, diyatomeler vb.) baskındır. Kırmızı ve mavi suyosunları'nda rengi veren hususi pigmentler vardır (fikosiyanin ve fikoeritrin), ve renk bunların nispi oranlarına bağlıdır. Ek olarak mavi suyosunları (cyanophyceae), hücrelerinde morfolojik bakımdan belirgin çekirdek bulunmadığından ve bu yüzden prokaryot olduklarından kırmızı suyosunlarından (rhodophyceae) ayrılırlar; bu özellik onları bakterilere yaklaştırmaktadır.
Suyosunlarının çoğalması, tüm bitkilerde olduğu benzer biçimde sporlar ve gametler aracılığı ile gerçekleşir, fakat bu gerçekleşme, son aşama değişik ve kimi zaman oldukça karmaşık döngülerle olur.
* Suyosunlarının doğadaki görevi. "Yeşil†bitkiler olarak suyosunları karbondioksit gazını ışık enerjisi yardımıyla ayrıştırarak organik moleküller ve oksijen üretirler. Tüm sularda çok bolca olduklarından ve sular da yeryüzünün büyük kısmını kapladığından, bilhassa planktonları oluşturan birhücreli suyosunları (bilhassa diyatomeler) tesir bakımından önemlidir. Hem de, suların yenilenmesi bakımından temizleyici bir rol oynarlar. Doldurucu ve hatta yapıcı olan bazıları kıyı ve diplerin biçimini ve niteliğini değiştirir; tesirleri bilhassa, dalgaların darbesini karşılayan suyosunu dorukları halindeki mercan resiflerinde apaçık görülür. Bitkisel organizmalar olarak suyosunları hayvanlara gıda olur ve bu bakımdan su ortamında beslenme zincirinin temelini oluştururlar. Ortakyaşar suyosunları besledikleri organizmanın, mesela mercanların, bazı yumuşakçaların, hatta mantarların içinde yaşarlar; mantarlarla birleşince likenleri oluştururlar.
* Suyosunlarının kullanılması. Tuzlar bakımından varlıklı canlı madde olan suyosunları devamlı gıda maddesi, gübre (varek) ve toprak verimini artırıcı madde olarak kullanılmıştır. Kullanım şimdi sınai çaptadır, iyot çıkarılmasının artık bir önemi kalmamışsa da, sağladıkları helmelerin önemi gitgide artmıştır.
Kırmızı suyosunları içinde en ünlüsü porphyra'dır (Japonlar'ın amanori söylediği suyosunu). üreme döngüsünün ve gelişmelerinin iyi bilinmesi yardımıyla bunların yetiştirilmesinde sanayileşme ve bilhassa tohumluk yosun liflerinin soğukta saklanıp uygun zamanda denize bırakılma olanağı sağlanmıştır Elde edilmiş ürün direkt ya da çok azca değişiklikle gıda maddesi olarak kullanılmaktadır Öteki kırmızı suyosunlarından (gelidium, eucheuma), laboratu- varda kullanılan helmeli bir madde olan ve gıda maddesi olarak da kullanılan ağar -ağar elde edilir. (AGAR-AGAR.)
Bununla beraber helmelerin bir çok, alginat biçiminde büyük esmer suyosunların- dan sağlanır. Atlas okyanusu'nda ve Japonya'da laminaryalar, Büyük Okyanus' ta makrosistisler belli aralıklarla toplanır ve şimdi bu sonuncuların dağılım alanların genişletilmesine başlanmıştır. Elde edile ürünler gıda, ecza, tekstil vb. sanayile için ehemmiyet kazanmıştır Bu suyosunlarır dan yararlanılarak, mühim bir enerji kas nağı olarak metan elde edilebilir Bu umu la makrosistis'erin üretim alanlarını geniş letmek için yüzer deniz çiftlikleri kurulma sına girişilmiştir.
Bir hücreliler içinde chlorella'lar sanayide denenmiş, fakat kullanım alanları sınırı olan kalmıştır. Çad gölünün çevresinde ve Cenup ABD'da organik olarak biten spirulina'lar protein bakımından çok varlıklı mavi suyosunları olup direkt tüketilebilmektedir. ürün verimi çok iyidir, fakat üretim alanlarının genişletilmesinde hâlâ zorlukla karşılaşılmaktadır. Bununla beraber, birhücreli suyosunlarının yetiştirilmesi şimdi suların temizlenmesi ve su hayvanlarının beslenmesi için genelleştirilmiştir.
Suyosunlarının tedavi edici özellikleri de azca değildir Mesela chondras'lar uzun zamandan beri yumuşatıcı helmeleri için, öteki türler iyot ve oligoelement zenginlikleri için kullanılmaktadır, fakat çeşitli suyosunlarında farmakopeyi büyük seviyede zenginleştiren moleküller de ortaya çıkarılabilmiştir. Böylece, mantarlarda ve bakterilerde olduğu benzer biçimde bunlarda da antibiyotikler, kelat yapıcılar ve daha azca tanınan başka ürünler bulunmaktadır. Nihayet suyosunları deniz tedavisinde banyolarda kullanılmaktadır.
Bazı suyosunları zehirlidir. Peridinia'nın çoğalması kimi vakit balıklarda mühim seviyede ölüm artışına yol açmakta ve hususi bir tür sıcak ülkelerde ciguatera denen bir insan hastalığına niçin olmaktadır. Spirulina üretimi özenle denetlenmelidir, zira başka zehirli mavi suyosunları da bunların içinde gelişebilir.
*Paleobot. Suyosunları jeolojik zamanların başlangıcından beri fosil olarak bilinmektedir. Kambriyaöncesi'nde, kim bilir yapıcı mavi suyosunu biçiminde (stroma- tolit) bulunuyorlardı; suyosunları karbon çağlarında şimdiki biçimleri ile vardılar ve bazı kömürlerin (bogheads) oluşumuna katkıda bulunmuşlardır. Petrolün oluşumunda rol oynadıkları da sanılmaktadır. Kireçleşmiş biçimleri (dasyeladales, lithothamniae) ile şimdikilerine yakın biçimleri hemen sonra ortaya çıktı; o vakit da şimdiki benzer biçimde resif oluşturuyorlardı. Diyotomelerin ve öteki birkaç birhücreli suyosununun silisli kabukları bolca oranda çökerek birikti ve tripoliyi oluşturdu. Toprağın yaşlarının belirlenmesinde suyosunlarının önemi oldukça azdır; buna karşılık suyosunları çok iyi fasiyes fosilidir. Mesela diyatomeler deniz oluşumlarını, göl oluşumlarından ayırt etmeye yarar.
*ANSİKL. Bot. Suyosunları büyük çoğunlukla su bitkileridir ve tüm sularda bulunur. lalları birhücreli (mesela chlorella) ya da çokhücrelidir ve bu takdirde iplik, şerit, boru, kabuk, topak ya da laminaryalar'da olduğu benzer biçimde çok karmaşık biçimlerde olabilir. Diyatomeler birhücreli, fakat bol miktarda süslü silis kabuklu suyosunlarıdır. Bazı yeşil suyosunları (mesela dasydadales) ya da kırmızı suyosunları (mesela lithothamnium) kimi vakit mühim oranda kalker çökeltirler. Noctiluca'lar (peridinia) ışık üretir ve denizi fosfırışıl yapabilirler.
Şekil bakımından olmasıyla birlikte büyüklük bakımından da muhteşem çeşitliliğine karşın suyosunlarının sınıflandırması, kaba çizgileriyle,pigment yüklü olmak benzer biçimde biyokimyasal bir karakter yardımıyla oldukça basittir. Tüm suyosunları üstün yapılı bitkiler ya da onlara yakın olanlar benzer biçimde klorofil içermekle ve klorofil onlardaki aynı fizyolojik işlevi çözmekle beraber, yeşil suyosunları (chlorophyceae ve yakınları) ek olarak rengi örtmeye yetmeyen karotenoitler de ihtiva eder, oysa bu sarı ya da kahverengi pigmentler esmer suyosunlarında (pheophyceae, peridinia, diyatomeler vb.) baskındır. Kırmızı ve mavi suyosunları'nda rengi veren hususi pigmentler vardır (fikosiyanin ve fikoeritrin), ve renk bunların nispi oranlarına bağlıdır. Ek olarak mavi suyosunları (cyanophyceae), hücrelerinde morfolojik bakımdan belirgin çekirdek bulunmadığından ve bu yüzden prokaryot olduklarından kırmızı suyosunlarından (rhodophyceae) ayrılırlar; bu özellik onları bakterilere yaklaştırmaktadır.
Suyosunlarının çoğalması, tüm bitkilerde olduğu benzer biçimde sporlar ve gametler aracılığı ile gerçekleşir, fakat bu gerçekleşme, son aşama değişik ve kimi zaman oldukça karmaşık döngülerle olur.
* Suyosunlarının doğadaki görevi. "Yeşil†bitkiler olarak suyosunları karbondioksit gazını ışık enerjisi yardımıyla ayrıştırarak organik moleküller ve oksijen üretirler. Tüm sularda çok bolca olduklarından ve sular da yeryüzünün büyük kısmını kapladığından, bilhassa planktonları oluşturan birhücreli suyosunları (bilhassa diyatomeler) tesir bakımından önemlidir. Hem de, suların yenilenmesi bakımından temizleyici bir rol oynarlar. Doldurucu ve hatta yapıcı olan bazıları kıyı ve diplerin biçimini ve niteliğini değiştirir; tesirleri bilhassa, dalgaların darbesini karşılayan suyosunu dorukları halindeki mercan resiflerinde apaçık görülür. Bitkisel organizmalar olarak suyosunları hayvanlara gıda olur ve bu bakımdan su ortamında beslenme zincirinin temelini oluştururlar. Ortakyaşar suyosunları besledikleri organizmanın, mesela mercanların, bazı yumuşakçaların, hatta mantarların içinde yaşarlar; mantarlarla birleşince likenleri oluştururlar.
* Suyosunlarının kullanılması. Tuzlar bakımından varlıklı canlı madde olan suyosunları devamlı gıda maddesi, gübre (varek) ve toprak verimini artırıcı madde olarak kullanılmıştır. Kullanım şimdi sınai çaptadır, iyot çıkarılmasının artık bir önemi kalmamışsa da, sağladıkları helmelerin önemi gitgide artmıştır.
Kırmızı suyosunları içinde en ünlüsü porphyra'dır (Japonlar'ın amanori söylediği suyosunu). üreme döngüsünün ve gelişmelerinin iyi bilinmesi yardımıyla bunların yetiştirilmesinde sanayileşme ve bilhassa tohumluk yosun liflerinin soğukta saklanıp uygun zamanda denize bırakılma olanağı sağlanmıştır Elde edilmiş ürün direkt ya da çok azca değişiklikle gıda maddesi olarak kullanılmaktadır Öteki kırmızı suyosunlarından (gelidium, eucheuma), laboratu- varda kullanılan helmeli bir madde olan ve gıda maddesi olarak da kullanılan ağar -ağar elde edilir. (AGAR-AGAR.)
Bununla beraber helmelerin bir çok, alginat biçiminde büyük esmer suyosunların- dan sağlanır. Atlas okyanusu'nda ve Japonya'da laminaryalar, Büyük Okyanus' ta makrosistisler belli aralıklarla toplanır ve şimdi bu sonuncuların dağılım alanların genişletilmesine başlanmıştır. Elde edile ürünler gıda, ecza, tekstil vb. sanayile için ehemmiyet kazanmıştır Bu suyosunlarır dan yararlanılarak, mühim bir enerji kas nağı olarak metan elde edilebilir Bu umu la makrosistis'erin üretim alanlarını geniş letmek için yüzer deniz çiftlikleri kurulma sına girişilmiştir.
Bir hücreliler içinde chlorella'lar sanayide denenmiş, fakat kullanım alanları sınırı olan kalmıştır. Çad gölünün çevresinde ve Cenup ABD'da organik olarak biten spirulina'lar protein bakımından çok varlıklı mavi suyosunları olup direkt tüketilebilmektedir. ürün verimi çok iyidir, fakat üretim alanlarının genişletilmesinde hâlâ zorlukla karşılaşılmaktadır. Bununla beraber, birhücreli suyosunlarının yetiştirilmesi şimdi suların temizlenmesi ve su hayvanlarının beslenmesi için genelleştirilmiştir.
Suyosunlarının tedavi edici özellikleri de azca değildir Mesela chondras'lar uzun zamandan beri yumuşatıcı helmeleri için, öteki türler iyot ve oligoelement zenginlikleri için kullanılmaktadır, fakat çeşitli suyosunlarında farmakopeyi büyük seviyede zenginleştiren moleküller de ortaya çıkarılabilmiştir. Böylece, mantarlarda ve bakterilerde olduğu benzer biçimde bunlarda da antibiyotikler, kelat yapıcılar ve daha azca tanınan başka ürünler bulunmaktadır. Nihayet suyosunları deniz tedavisinde banyolarda kullanılmaktadır.
Bazı suyosunları zehirlidir. Peridinia'nın çoğalması kimi vakit balıklarda mühim seviyede ölüm artışına yol açmakta ve hususi bir tür sıcak ülkelerde ciguatera denen bir insan hastalığına niçin olmaktadır. Spirulina üretimi özenle denetlenmelidir, zira başka zehirli mavi suyosunları da bunların içinde gelişebilir.
*Paleobot. Suyosunları jeolojik zamanların başlangıcından beri fosil olarak bilinmektedir. Kambriyaöncesi'nde, kim bilir yapıcı mavi suyosunu biçiminde (stroma- tolit) bulunuyorlardı; suyosunları karbon çağlarında şimdiki biçimleri ile vardılar ve bazı kömürlerin (bogheads) oluşumuna katkıda bulunmuşlardır. Petrolün oluşumunda rol oynadıkları da sanılmaktadır. Kireçleşmiş biçimleri (dasyeladales, lithothamniae) ile şimdikilerine yakın biçimleri hemen sonra ortaya çıktı; o vakit da şimdiki benzer biçimde resif oluşturuyorlardı. Diyotomelerin ve öteki birkaç birhücreli suyosununun silisli kabukları bolca oranda çökerek birikti ve tripoliyi oluşturdu. Toprağın yaşlarının belirlenmesinde suyosunlarının önemi oldukça azdır; buna karşılık suyosunları çok iyi fasiyes fosilidir. Mesela diyatomeler deniz oluşumlarını, göl oluşumlarından ayırt etmeye yarar.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR