TAVLAMA a. 1. işlenecek Dır nesneye ihtiyaç duyulan ısıyı ya da nemi sağlama: onu işlenecek duruma getirme. 2. Bir kimse yi kandırm...
TAVLAMA a.
1. işlenecek Dır nesneye ihtiyaç duyulan ısıyı ya da nemi sağlama: onu işlenecek duruma getirme.
2. Bir kimse yi kandırma; elae etme
3. Bir hayvan, besleyip semirtme.
*Camc. Cam oluşumu esnasında meydana gelen gerilimleri yok etmek için, yapım edilmiş eşyaları uygun bir sıcaklığa kadar tekrardan ısıtma ve bu tarz şeyleri, yem gerilimler yaratmayacak şekilde ortam sıcaklığına uygun olarak soğutma işlemi. || Tavlama alanı, camın, gerilimlerin soğutmadan sonrasında kabul edilebilir bir düzeyi geçmemesini sağlayacak, özenle seçilmiş bir hızda soğutulduğu ısı bölgesi. (Bu bölge düzgüsel camlar için 500 °C dolayındadır.)
*Kâğ. san. Kâğıdın sertliğini gidermek amacıyla meydana getirilen işlem. (Aharı fazla olan sert kâğıtlar, birkaç kez tek tek soğuk sudan geçirilip üst üste dizilir ve rüzgârsız, gölge bir yerde kurutulur.)
*Metalürj. Tavlamak eylemi. (Tavlama, çeliğe başlangıçtaki yassılaşabildik özelliklerini tekrardan kazandırmak suretiyle uygulanır.) || Fizikokimyasal ve yapısal bir denge kazandırmak amacıyla bir metalürji ürününü ilkin kafi bir sıcaklığa dek ısıtıp sonrasında bu ürüne yavaş yavaş soğutma biçiminde uygulanan ısıl işlem. (Bk. ansikl. böl.) || Tavlama fırını, tavlama işleminin uygulanmış olduğu fırın. || Tavlama sıcaklığı, tavlama işleminin yapıldığı ısı.
*Şapkac. Taslak makinesinden çıkan keçeden taslağa dayanıklılık kazandırmak amacıyla metal bir çan üstünde elle meydana getirilen ilk keçeleştirme işlemi.
*Tüt. Su oranını artırarak tütün yapraklarını yumuşatma işlemi. (Bandırma ya da püskürtme kanalıyla tavlama, tütünlerin ince kıyılmasını, puroların sarılmasını ya da damarların çıkarılmasını kolaylaştırır.)
*AnsİKL. Metalürj. Tavlama çoğu zaman bir metalin sertliğini azaltıp sünekliğini artıracak şekilde mikroyapısını, dolayısıyla mekanik özelliklerini değiştirmeyi amaçlar. Malzemenin türüne ve istenen amaca nazaran çeşitli tavlama biçimleri vardır.
Tekrardan kristallendirme tavlaması, öncesinden kalıcı şekil değişiklik yapma işleminden geçirilen bir metal ya da bir alaşıma (çoğu zaman oda sıcaklığında meydana getirilen bir şekil değişiklik yapma), sünekliğini tekrardan kazandırmak amacıyla uygulanır. Isıl işlem, "tekrardan kristallendirme sıcaklığı" denen tehlikeli sonuç (dönüşül) bir sıcaklığın üstündeki bir sıcaklıkta yapılmalıdır. Tavlamanın kuluçka periyodu denen birinci evresinde, metalde yeni bir örgütlenme yaratarak öncesinden mevcud kristal kusurlarının (dislokasyonlar) giderilmesini elde eden bir yenileşme vakası adım atar. Sonrasında şekil değiştirmiş eski yapının yerini yavaş yavaş fakat tümüyle alan yeni kristallerin (ya da tanelerin) çekirdeklenerek büyümesi sonucu yeni bir kristallenme ortaya çıkar. Evvelinde kalıcı şekil değişiklik yapma işleminden geçirilmiş ve tekrardan kristalleşme sıcaklığına dek ısıtılmış bir metalde, birim zamanda ve hacimde ortaya çıkan kristal çekirdeklerinin sayısı, daha ilkin uygulanan kalıcı şekil değiştirmenin derecesine bağlı olarak o denli çok ve dolayısıyla tekrardan kristallenen tanelerin boyutu da o denli minik olur. Ek olarak kristallenme sıcaklığı, tam bir kalıcı şekil değişikliğine uğratılmış araç-gereç için daha düşüktür.
Soğukta biçimlendirme işlemi esnasında, süneklik mühim seviyede azalışsa, sonrasında uygulanacak şekil deştirme işleminin gerçekleştirilmesiriaen ilkin tekrardan kristallendirme tavlamasına başvurulur. Tavlama, sünekliğin iyileştirilmesinin haricinde metalin yumuşamasını (sertliğin ve şekil değişiklik yapma için lüzumlu olan gerilmenin azalması) sağlar; bu da sonrasında uygulanacak işlemleri kolaylaştırır. Tavlama, tekrardan kristallenme sıcaklığının çok üstündeki bir sıcaklıkta yapılmamalı, ek olarak tekrardan kristallenmenin tam meydana gelmesi için lüzumlu olan süreden daha çok bekletilmemelidir; bundan dolayı yeni kristallerden bazıları ötekilerin zarana aşırı şekilde büyüyebilir ("ikincil yeen Kristallenme"); bu da metalde ya neterojen bir yapının oluşmasına ya da yenıoen kristallenmiş iri taneli bir yapının ortaya çıkmasına neden olur; bu yapıların her ikisi de metalin mekanik özelliklerini negatif yönde etkisinde bırakır Bu şeklinde durumlarda, peşinden bir tavlama işleminin uygulanmış olduğu etkili kalıcı bir şekil değiştirmeyle tekrardan kristallendirilmiş ince taneli bir yapı elde edilmeye çalışılır Kimi durumlarda tavlama sıcaklığı ve sertliği uygun şekilde ayarlanarak metalin bölümsel bir tekrardan kristallenmesi sağlanır (denetimli tekrardan kristallendirme). Netice olarak tekrardan kristallendirme tavlamasında, tekrardan kristallenme dokusu, kristalografik kalıcı şekil değişiklik yapma doku"sunun yerini alır.
Normalleştirme tavlaması, çeliklere uygulanır; işlem esnasında metal, ferrit-austenit dönüşüm sıcaklığının üzerine çıkarılır; böylece yavaş soğutma kanalıyla ferrit-perlit denge yapısı ya da süratli suverme kanalıyla mar- tensitli bir yapı elde edilir.
Küreleştirme tavlaması, ortalama ötektoit dönüşüm sıcaklığındaki bir ısı salını- mı ya da bu sıcaklığın birazcık üstündeki bir sıcaklıkta uzun süre tutma kanalıyla uygulanan bu işlem, adi perlitin sementit pulcuklarının kaynaşması sonucu perlitli küresel bir yapının (pullu yapı) elde edilmesini sağlar. Bu tür bir yapı, çeliğin hem plastik şekil değiştirmesini, hem de işlenmesini kolaylaştırır.
Homojenleştirme tavlaması, mesela ham döküm ürünleri şeklinde kimi ürünlerde yapısal ayrıklıkların (heterojenlik) azaltılmasını amaçlar. Aynı şekilde çözündürme tavlaması, metalde çökelti halinde bulunan kimi bileşenleri (karbürler, metallerarası bileşikler vb.) çözelti durumuna getirir ek olarak alaşımların (alüminyum alaşımları) sertleşmesini sağlar Gerilim yok etme tavlaması, düşük sıcaklıklarda uygulanır ve suverme ya da ısılmekanik işlemlerden sonrasında (dövme, haddeleme, işleme vb.) parçaların iç yapısında meydana gelen iç gerilmelerin giderilmesini sağlar; böylece parçalann boyutlarını kararlılaştırarak kullanım özelliklerini iyileştirir. Temperleme tavlaması, beyaz dökme demirin uzun süre ısıtılması sonucu "amerikan dökme demiri" ya da "siyah özlü dökme demir" denen dövülebilir bir dökme demirin elde edilmesini sağlar.
*Tavlamanın uygulanması. Tavlama fırınları, elektrik dirençleri, gaz ya da mazot brülörleriyle ısıtılır. Tavlama çoğu zaman yüksek sıcaklıkta ve ürünlerin ortamdaki havanın etkisiyle yükseltgenmesini önlemek için koruyucu bir atmosfer altında yapılır. Tavlama fırınları, ısıtılacak ürünlerin profillerine nazaran çok değişik biçimlerde olabilir, mesela çubuklar, sac levhalar, şeritler, minik boyutlu parçalar devamlı geçişli fırınlar' da; teller, rulo halinde levhalar çan fırınlar' da; döküm parçaları ve külçeler muflalı statik fırınlar'da tavlanır.
1. işlenecek Dır nesneye ihtiyaç duyulan ısıyı ya da nemi sağlama: onu işlenecek duruma getirme.
2. Bir kimse yi kandırma; elae etme
3. Bir hayvan, besleyip semirtme.
*Camc. Cam oluşumu esnasında meydana gelen gerilimleri yok etmek için, yapım edilmiş eşyaları uygun bir sıcaklığa kadar tekrardan ısıtma ve bu tarz şeyleri, yem gerilimler yaratmayacak şekilde ortam sıcaklığına uygun olarak soğutma işlemi. || Tavlama alanı, camın, gerilimlerin soğutmadan sonrasında kabul edilebilir bir düzeyi geçmemesini sağlayacak, özenle seçilmiş bir hızda soğutulduğu ısı bölgesi. (Bu bölge düzgüsel camlar için 500 °C dolayındadır.)
*Kâğ. san. Kâğıdın sertliğini gidermek amacıyla meydana getirilen işlem. (Aharı fazla olan sert kâğıtlar, birkaç kez tek tek soğuk sudan geçirilip üst üste dizilir ve rüzgârsız, gölge bir yerde kurutulur.)
*Metalürj. Tavlamak eylemi. (Tavlama, çeliğe başlangıçtaki yassılaşabildik özelliklerini tekrardan kazandırmak suretiyle uygulanır.) || Fizikokimyasal ve yapısal bir denge kazandırmak amacıyla bir metalürji ürününü ilkin kafi bir sıcaklığa dek ısıtıp sonrasında bu ürüne yavaş yavaş soğutma biçiminde uygulanan ısıl işlem. (Bk. ansikl. böl.) || Tavlama fırını, tavlama işleminin uygulanmış olduğu fırın. || Tavlama sıcaklığı, tavlama işleminin yapıldığı ısı.
*Şapkac. Taslak makinesinden çıkan keçeden taslağa dayanıklılık kazandırmak amacıyla metal bir çan üstünde elle meydana getirilen ilk keçeleştirme işlemi.
*Tüt. Su oranını artırarak tütün yapraklarını yumuşatma işlemi. (Bandırma ya da püskürtme kanalıyla tavlama, tütünlerin ince kıyılmasını, puroların sarılmasını ya da damarların çıkarılmasını kolaylaştırır.)
*AnsİKL. Metalürj. Tavlama çoğu zaman bir metalin sertliğini azaltıp sünekliğini artıracak şekilde mikroyapısını, dolayısıyla mekanik özelliklerini değiştirmeyi amaçlar. Malzemenin türüne ve istenen amaca nazaran çeşitli tavlama biçimleri vardır.
Tekrardan kristallendirme tavlaması, öncesinden kalıcı şekil değişiklik yapma işleminden geçirilen bir metal ya da bir alaşıma (çoğu zaman oda sıcaklığında meydana getirilen bir şekil değişiklik yapma), sünekliğini tekrardan kazandırmak amacıyla uygulanır. Isıl işlem, "tekrardan kristallendirme sıcaklığı" denen tehlikeli sonuç (dönüşül) bir sıcaklığın üstündeki bir sıcaklıkta yapılmalıdır. Tavlamanın kuluçka periyodu denen birinci evresinde, metalde yeni bir örgütlenme yaratarak öncesinden mevcud kristal kusurlarının (dislokasyonlar) giderilmesini elde eden bir yenileşme vakası adım atar. Sonrasında şekil değiştirmiş eski yapının yerini yavaş yavaş fakat tümüyle alan yeni kristallerin (ya da tanelerin) çekirdeklenerek büyümesi sonucu yeni bir kristallenme ortaya çıkar. Evvelinde kalıcı şekil değişiklik yapma işleminden geçirilmiş ve tekrardan kristalleşme sıcaklığına dek ısıtılmış bir metalde, birim zamanda ve hacimde ortaya çıkan kristal çekirdeklerinin sayısı, daha ilkin uygulanan kalıcı şekil değiştirmenin derecesine bağlı olarak o denli çok ve dolayısıyla tekrardan kristallenen tanelerin boyutu da o denli minik olur. Ek olarak kristallenme sıcaklığı, tam bir kalıcı şekil değişikliğine uğratılmış araç-gereç için daha düşüktür.
Soğukta biçimlendirme işlemi esnasında, süneklik mühim seviyede azalışsa, sonrasında uygulanacak şekil deştirme işleminin gerçekleştirilmesiriaen ilkin tekrardan kristallendirme tavlamasına başvurulur. Tavlama, sünekliğin iyileştirilmesinin haricinde metalin yumuşamasını (sertliğin ve şekil değişiklik yapma için lüzumlu olan gerilmenin azalması) sağlar; bu da sonrasında uygulanacak işlemleri kolaylaştırır. Tavlama, tekrardan kristallenme sıcaklığının çok üstündeki bir sıcaklıkta yapılmamalı, ek olarak tekrardan kristallenmenin tam meydana gelmesi için lüzumlu olan süreden daha çok bekletilmemelidir; bundan dolayı yeni kristallerden bazıları ötekilerin zarana aşırı şekilde büyüyebilir ("ikincil yeen Kristallenme"); bu da metalde ya neterojen bir yapının oluşmasına ya da yenıoen kristallenmiş iri taneli bir yapının ortaya çıkmasına neden olur; bu yapıların her ikisi de metalin mekanik özelliklerini negatif yönde etkisinde bırakır Bu şeklinde durumlarda, peşinden bir tavlama işleminin uygulanmış olduğu etkili kalıcı bir şekil değiştirmeyle tekrardan kristallendirilmiş ince taneli bir yapı elde edilmeye çalışılır Kimi durumlarda tavlama sıcaklığı ve sertliği uygun şekilde ayarlanarak metalin bölümsel bir tekrardan kristallenmesi sağlanır (denetimli tekrardan kristallendirme). Netice olarak tekrardan kristallendirme tavlamasında, tekrardan kristallenme dokusu, kristalografik kalıcı şekil değişiklik yapma doku"sunun yerini alır.
Normalleştirme tavlaması, çeliklere uygulanır; işlem esnasında metal, ferrit-austenit dönüşüm sıcaklığının üzerine çıkarılır; böylece yavaş soğutma kanalıyla ferrit-perlit denge yapısı ya da süratli suverme kanalıyla mar- tensitli bir yapı elde edilir.
Küreleştirme tavlaması, ortalama ötektoit dönüşüm sıcaklığındaki bir ısı salını- mı ya da bu sıcaklığın birazcık üstündeki bir sıcaklıkta uzun süre tutma kanalıyla uygulanan bu işlem, adi perlitin sementit pulcuklarının kaynaşması sonucu perlitli küresel bir yapının (pullu yapı) elde edilmesini sağlar. Bu tür bir yapı, çeliğin hem plastik şekil değiştirmesini, hem de işlenmesini kolaylaştırır.
Homojenleştirme tavlaması, mesela ham döküm ürünleri şeklinde kimi ürünlerde yapısal ayrıklıkların (heterojenlik) azaltılmasını amaçlar. Aynı şekilde çözündürme tavlaması, metalde çökelti halinde bulunan kimi bileşenleri (karbürler, metallerarası bileşikler vb.) çözelti durumuna getirir ek olarak alaşımların (alüminyum alaşımları) sertleşmesini sağlar Gerilim yok etme tavlaması, düşük sıcaklıklarda uygulanır ve suverme ya da ısılmekanik işlemlerden sonrasında (dövme, haddeleme, işleme vb.) parçaların iç yapısında meydana gelen iç gerilmelerin giderilmesini sağlar; böylece parçalann boyutlarını kararlılaştırarak kullanım özelliklerini iyileştirir. Temperleme tavlaması, beyaz dökme demirin uzun süre ısıtılması sonucu "amerikan dökme demiri" ya da "siyah özlü dökme demir" denen dövülebilir bir dökme demirin elde edilmesini sağlar.
*Tavlamanın uygulanması. Tavlama fırınları, elektrik dirençleri, gaz ya da mazot brülörleriyle ısıtılır. Tavlama çoğu zaman yüksek sıcaklıkta ve ürünlerin ortamdaki havanın etkisiyle yükseltgenmesini önlemek için koruyucu bir atmosfer altında yapılır. Tavlama fırınları, ısıtılacak ürünlerin profillerine nazaran çok değişik biçimlerde olabilir, mesela çubuklar, sac levhalar, şeritler, minik boyutlu parçalar devamlı geçişli fırınlar' da; teller, rulo halinde levhalar çan fırınlar' da; döküm parçaları ve külçeler muflalı statik fırınlar'da tavlanır.
Kaynak: Büyük Larousse
Isıl işlem;
Metal ya da alaşımlara istenilen özellikleri kazandırmak amacıyla katı halde uygulanan kontrollü ısıtma ve soğutma işlemleri olarak tanımlamıştık. Isıl işlemin bir alt işlemi olan tavlama işlemi ile ilgili bilgi vermek isterim.
Metallerin işlenebilirlik özelliklerini kolaylaştırmak ve içyapı özelliklerini düzeltmek amacıyla meydana getirilen, belirli bir sıcaklığa kadar ısıtıp yavaş soğutma işlemine tavlama diyebiliriz.
Yapılış ve uygulanış yönüyle tavlamayı genel olarak birkaç genel başlık altında inceleyebiliriz.
Yumuşatma Tavlaması:
Bazı malzemelerin sertliğinin fazla olması sebebiyle işlenmesi hem zahmetli hem de maliyetli olabilir. Bilhassa soğuk şekillendirme ve talaşlı imalatta malzemelerin işlem öncesi minimum sertlikte olması istenmektedir. Malzemenin yapısındaki sertlikleri azaltmak ve işlenebilirlik hususi durumunu kolaylaştırmak için yumuşatma tavlaması yapılır. Tavlama işlemi bittikten sonrasında malzemeye istenildiği şeklinde biçim vermek kolaylaşır.
Gerilim yok etme tavlaması:
Soğuk işlenen malzemelerin içyapısındaki oluşan gerilimler malzemelerin çarpılmasına ve eski haline dönüşmeye zorlar. Bu tarz şeyleri mininize etmek için maksimum kullanım sıcaklığında birkaç saat bekletilerek gerilimler minimize edilir.
Normalleştirme tavlaması:
Tavlama işlemlerinin tamamında araç-gereç içyapısında tane irileşmesi olduğundan içyapıdaki iri taneli yapı araç-gereç özelliklerinin kullanımı açısından fazla tercih edilmez. Normalleştirme tavlaması içyapıdaki iri taneleri minik tanelere dönüştürmek için kullanılır. Öteki tavlama türleri araç-gereç ısıtıldıktan sonrasında yavaş soğutulmaya doğal olarak tutularak yapılır. Normalleştirme tavlamasında ise sakin havada süratli soğutma gerçekleştirilir.
Tekrardan kristalleştirme tavlaması:
Soğuk şekillendirme sonucu malzemelerin yapılarında bozulmalar ve deformasyonlar oluşur. Sertliğin artması dayanımın düşmesi şeklinde negatif sonuçlar doğurabilir. Araç-gereç belirli bir sıcaklığa ısıtılarak(faz dönüşüm sıcaklığının altında) birkaç saat kadar bu sıcaklıkta bekletilerek tane yapısının tertipli bir yapıya ulaşması sağlanır ve yavaşça soğumaya bırakılır. Bu işlem sonunda araç-gereç eski mekanik özelliklerine yaklaştırılabilir.
YORUMLAR