TEKTONİK a. (alm. Tektonik; yun. tek- tonike, dülgerlik'ten). 1. İnce kesit (mikrotektonik), sıradağlar ve yeryuvar ölçeğinde (...
TEKTONİK a. (alm. Tektonik; yun. tek- tonike, dülgerlik'ten).
1. İnce kesit (mikrotektonik), sıradağlar ve yeryuvar ölçeğinde (jeotektonik), kayaçların biçim değiştirmesi. Göz önüne alınan yapısal düzeye göre (yüzeysel ya da derin) bu tektonik, bir kırılma tektoniği (faylar) ya da kayaç sünek olduğunda esnek bir tektonik (kıvrımlar) olabilir. Biçim değiştirmeler, daha özel olarak örtüyle (örtü tektoniği) ya da temelle (temel tektoniği) ilgilidir. Biçim değiştirme mekanizmaları çeşitli tektonik tiplerini tanımlamaya yarar: ötelenme tektoniği (yanal hareketler sözkonusu olduğunda), yerçekimi tektoniği (kayma sözkonusu olduğunda), vb.
2. Bu biçim değiştirme olaylarını inceleyen yerbilim S! dalı.
3. Levha tektoniği, dağların oluşumunu ve çeşitli jeolojik olayları, mantodaki konveksiyon akımları yardımıyla, yumuşak astenosfer üzerinde yer değiştiren katı taş- küre levhalarının devinimiyle açıklayan yeryuvar tektoniği. (Bk. ansikl. böl.) || Yeryuvar tektoniği, JEOTEKTONİK'in eşanlamlısı.
* sıf. Tektoniğe ilişkin.
*Yerbil. Tektonik oluşum, tektonik kökenli jeolojik yapıların hazırlanışı. || Tektonik öncesi, bir biçim değiştirme evresinden önce oluşan bir kayacın, bir jeolojik oluşumun ya da yapısal bir bütünün her türlü öğesi için kullanılır. || Tektonik süreksizlik, jeolojik bir bütünde görülen tektonik kökenli süreksizlik. (Eşanl. TEKTONİK BOZULMA.) || Süreksiz tektonik, KIRILMA TEKTONİĞİ'nin eşanlamlısı.
*Ansİkl. Levha tektoniğiyle ilgili kavram, VVegener'in kıta kayması kuramının güncelleştirilmiş bir biçimidir; bu kuramdan farkı şudur: kıtalar kendi kendine yer değiştirmez; bankiz üstündeki tahta parçası gibi edilgin bir biçimde, taşküre levhası tarafından sürüklenir. 60'lı yıllarda Hess'in okyanus yayılması ve Vine ile Matthevvs'in okyanus diplerinin manyetik sapmaları üstüne çalışmaları sonunda doğan bu kavram yavaş yavaş benimsendi.
Levha tektoniğine göre dağlar levha sınırları arasında oluşur. Çeşitli sıradağ tipleri vardır: dalma-batma sıradağları (And tipi), kayma sıradağları, çarpışma sıradağları (Alp tipi) ya da aşırıçarpışma sıradağları (Himalaya tipi). Dalma-batma bölgelerinde, yaşlı ve ağır okyanusal kabuk bükülür ve astenosfere gömülerek özümsenir. Bu olay sırasında dalan levha ekayla- nabilir ve bir tektonik yığışım prizması oluşturur Dalma-batma olayı devam ederse okyanus tümüyle kaybolur. Çok hafif olan kıtasal kabuk dalma-batma bölgesine pek az sürüklenir ve böylece iki kıta karşılaşabilir. Bu çarpışma aşamasından sonra kıtaiçi çok büyük yerkabuğu parçaları birbiri üzerine binerek ve kıtasal kabuk maksimum ölçüde kalınlaşarak aşırı levha çarpışması aşamasına ulaşılabilir (örn. Himalayalar'ın aşırıçarpışma aşaması). Ayrıca bu görüşe göre biçim değiştirme levhaların içini de etkileyebilir. Hindistan tarafından "delinmiş" Avrasya, bu levhaiçi tektoniğin iyi örneklerini verir.
Önceleri Alp oluşumuyla ilgili sıradağların çözümlenmesine uygulanan levha tektoniği modeli, yavaş yavaş daha eski dağlara da uygulandı. Jeolojik olayların tümünü anlamayı sağlayan bu birleştirici kavram, yerbilimlerinde gerçek bir devrime yol açtı.
1. İnce kesit (mikrotektonik), sıradağlar ve yeryuvar ölçeğinde (jeotektonik), kayaçların biçim değiştirmesi. Göz önüne alınan yapısal düzeye göre (yüzeysel ya da derin) bu tektonik, bir kırılma tektoniği (faylar) ya da kayaç sünek olduğunda esnek bir tektonik (kıvrımlar) olabilir. Biçim değiştirmeler, daha özel olarak örtüyle (örtü tektoniği) ya da temelle (temel tektoniği) ilgilidir. Biçim değiştirme mekanizmaları çeşitli tektonik tiplerini tanımlamaya yarar: ötelenme tektoniği (yanal hareketler sözkonusu olduğunda), yerçekimi tektoniği (kayma sözkonusu olduğunda), vb.
2. Bu biçim değiştirme olaylarını inceleyen yerbilim S! dalı.
3. Levha tektoniği, dağların oluşumunu ve çeşitli jeolojik olayları, mantodaki konveksiyon akımları yardımıyla, yumuşak astenosfer üzerinde yer değiştiren katı taş- küre levhalarının devinimiyle açıklayan yeryuvar tektoniği. (Bk. ansikl. böl.) || Yeryuvar tektoniği, JEOTEKTONİK'in eşanlamlısı.
* sıf. Tektoniğe ilişkin.
*Yerbil. Tektonik oluşum, tektonik kökenli jeolojik yapıların hazırlanışı. || Tektonik öncesi, bir biçim değiştirme evresinden önce oluşan bir kayacın, bir jeolojik oluşumun ya da yapısal bir bütünün her türlü öğesi için kullanılır. || Tektonik süreksizlik, jeolojik bir bütünde görülen tektonik kökenli süreksizlik. (Eşanl. TEKTONİK BOZULMA.) || Süreksiz tektonik, KIRILMA TEKTONİĞİ'nin eşanlamlısı.
*Ansİkl. Levha tektoniğiyle ilgili kavram, VVegener'in kıta kayması kuramının güncelleştirilmiş bir biçimidir; bu kuramdan farkı şudur: kıtalar kendi kendine yer değiştirmez; bankiz üstündeki tahta parçası gibi edilgin bir biçimde, taşküre levhası tarafından sürüklenir. 60'lı yıllarda Hess'in okyanus yayılması ve Vine ile Matthevvs'in okyanus diplerinin manyetik sapmaları üstüne çalışmaları sonunda doğan bu kavram yavaş yavaş benimsendi.
Levha tektoniğine göre dağlar levha sınırları arasında oluşur. Çeşitli sıradağ tipleri vardır: dalma-batma sıradağları (And tipi), kayma sıradağları, çarpışma sıradağları (Alp tipi) ya da aşırıçarpışma sıradağları (Himalaya tipi). Dalma-batma bölgelerinde, yaşlı ve ağır okyanusal kabuk bükülür ve astenosfere gömülerek özümsenir. Bu olay sırasında dalan levha ekayla- nabilir ve bir tektonik yığışım prizması oluşturur Dalma-batma olayı devam ederse okyanus tümüyle kaybolur. Çok hafif olan kıtasal kabuk dalma-batma bölgesine pek az sürüklenir ve böylece iki kıta karşılaşabilir. Bu çarpışma aşamasından sonra kıtaiçi çok büyük yerkabuğu parçaları birbiri üzerine binerek ve kıtasal kabuk maksimum ölçüde kalınlaşarak aşırı levha çarpışması aşamasına ulaşılabilir (örn. Himalayalar'ın aşırıçarpışma aşaması). Ayrıca bu görüşe göre biçim değiştirme levhaların içini de etkileyebilir. Hindistan tarafından "delinmiş" Avrasya, bu levhaiçi tektoniğin iyi örneklerini verir.
Önceleri Alp oluşumuyla ilgili sıradağların çözümlenmesine uygulanan levha tektoniği modeli, yavaş yavaş daha eski dağlara da uygulandı. Jeolojik olayların tümünü anlamayı sağlayan bu birleştirici kavram, yerbilimlerinde gerçek bir devrime yol açtı.
Kaynak: Büyük Larousse
İç Anadolu bölgesinin tektonik tarihi hakkında bilgiler nelerdir?
Tektonik Devinim (Alp Tipi)
YORUMLAR