Türk miletinin hak ve hürriyetleri nedir? ANAYASADAKİ TEMEL HAK VE ÖZGüRLüKLER Devletin şekli MADDE 1. - Türkiye Devleti bir C...
Türk miletinin hak ve hürriyetleri nedir?
ANAYASADAKİ TEMEL HAK VE ÖZGüRLüKLER
Devletin şekli
MADDE 1. - Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
Cumhuriyetin nitelikleri
MADDE 2. - Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve hakkaniyet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Mustafa Kemal Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve toplumsal bir hukuk Devletidir.
Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
MADDE 3. - Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçe'dir.
Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
Millî marşı “İstiklal Marşıâ€dır.
Başkenti Ankara'dır.
Değiştirilemeyecek hükümler
MADDE 4. - Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu ile alakalı yargı ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
Devletin temel amaç ve görevleri
MADDE 5. - Devletin temel amaç ve görevleri, Türk Milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, refah ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, toplumsal hukuk devleti ve hakkaniyet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve toplumsal engelleri kaldırmaya, insanoğlunun maddî ve manevî varlığının gelişmesi için lüzumlu şartları yapmaya çalışmaktır.
Egemenlik
MADDE 6. - Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir.
Türk Milleti, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara gore, yetkili organları eliyle kullanır.
Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye ya da sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse ya da organ kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz.
Kanun önünde eşitlik
MADDE 10. - Hepimiz, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî fikir, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.
(Ek: 7.5.2004-5170/1 md.)Bayanlar ve erkekler eşit haklara haizdir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.
Hiçbir kişiye, aileye, zümreye ya da sınıfa ayrıcalık tanınamaz.
Devlet organları ve yönetim makamları tüm işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.
Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü
MADDE 11. - Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, yönetim makamlarını ve öteki müessese ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.
Kanunlar Anayasaya aykırı olması imkansız.
Temel hak ve hürriyetlerin niteliği
MADDE 12. - Hepimiz, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, olmazsa olmaz temel hak ve hürriyetlere haizdir.
Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve öteki kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder.
Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması
MADDE 13. - (Değişik: 3.10.2001-4709/2 md.) Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve sadece kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik cemiyet düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olması imkansız.
Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması
MADDE 14. - (Değişik: 3.10.2001-4709/3 md.) Anayasada yer edinen hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.
Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete ya da kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini ya da Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.
Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyideler, kanunla düzenlenir.
Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması
MADDE 15. - Harp, seferberlik, sıkıyönetim ya da muhteşem hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği seviyede temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen ya da tamamen durdurulabilir ya da bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.
(Değişik: 7.5.2004-5170/2 md.)Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, harp hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler haricinde, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, fikir ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; kabahat ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme sonucu ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.
Yabancıların durumu
MADDE 16. - Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.
Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı
MADDE 17. - Hepimiz, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına haizdir.
Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller haricinde, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbî deneylere tâbi tutulamaz.
Hiç kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya ya da muameleye tâbi tutulamaz.
(Değişik: 7.5.2004-5170/3 md.)Meşrû savunma hali, soruşturma ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu ya da hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma ya da isyanın bastırılması, sıkıyönetim ya da muhteşem hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması esnasında tabanca kullanılmasına kanunun cevaz verdiği mecburi durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.
Zorla çalıştırma yasağı
MADDE 18. - Asla kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.
Biçim ve şartları kanunla düzenlenmek suretiyle hükümlülük ya da tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; muhteşem hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının mecburi kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki gövde ve düşünce emek harcamaları, zorla çalıştırma sayılmaz.
Şahıs hürriyeti ve güvenliği
MADDE 19. - Hepimiz, şahıs hürriyeti ve güvenliğine haizdir.
Biçim ve şartları kanunda gösterilen :
Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararının ya da kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması ya da tutuklanması; bir küçüğün nezaret altında ıslahı ya da yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi; cemiyet için çekince teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde ya da alkol tutkunu, bir serseri ya da hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim ya da ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen ya da giren, ya da hakkında sınır dışı etme veya geri verme sonucu verilen bir kişinin yakalanması ya da tutuklanması; halleri haricinde kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz.
Suçluluğu hakkında güçlü emare bulunan kişiler, sadece kaçmalarını, delillerin yok edilmesini ya da değiştirilmesini önlemek maksadıyla ya da bunlar şeklinde tutuklamayı mecburi kılan ve kanunda gösterilen öteki hallerde başat kararıyla tutuklanabilir. Egemen sonucu olmadan soruşturma, sadece suçüstü halinde ya da gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir.
Yakalanan ya da tutuklanan kişilere, soruşturma ya da tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar herhalde yazılı ve bunun derhal mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal, toplu suçlarda en geç başat huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/4 md.) Yakalanan ya da tutuklanan şahıs, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için lüzumlu süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en fazlaca dört gün içinde başat önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonrasında başat sonucu olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler muhteşem hal, sıkıyönetim ve harp hallerinde uzatılabilir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/4 md.) Kişinin yakalandığı ya da tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir.
Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma ya da kovuşturma esnasında özgür bırakılmayı isteme hakları vardır. Özgür bırakılma ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını ya da hükmün yerine getirilmesini sağlamak için bir güvenceye bağlanabilir.
Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan şahıs, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde derhal özgür bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına haizdir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/4 md.) Bu esaslar haricinde bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine gore, Devletçe ödenir.
Hususi yaşamın gizliliği ve korunması
A- Hususi yaşamın gizliliği
MADDE 20. - Hepimiz, hususi hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına haizdir. Hususi yaşamın ve aile yaşamının gizliliğine dokunulamaz.
(Değişik: 3.10.2001-4709/5 md.) Millî güvenlik, kamu düzeni, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhat ve genel ahlâkın korunması ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri ya da birkaçına bağlı olarak, usulüne gore verilmiş başat sonucu olmadıkça; gene bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin üstü, hususi kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin sonucu yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Egemen, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.
B. Konut dokunulmazlığı
MADDE 21. - (Değişik: 3.10.2001-4709/6 md.) Kimsenin konutuna dokunulamaz. Millî güvenlik, kamu düzeni, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhat ve genel ahlâkın korunması ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri ya da birkaçına bağlı olarak usulüne gore verilmiş başat sonucu olmadıkça; gene bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin sonucu yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Egemen, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.
C. Komünikasyon hürriyeti
MADDE 22. - (Değişik: 3.10.2001-4709/7 md.) Hepimiz, iletişim hürriyetine haizdir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
Millî güvenlik, kamu düzeni, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhat ve genel ahlâkın korunması ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri ya da birkaçına bağlı olarak usulüne gore verilmiş başat sonucu olmadıkça; gene bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; iletişim engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin sonucu yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Egemen, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, karar kendiliğinden kalkar.
İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir.
Yerleşme ve gezi hürriyeti
MADDE 23. - Hepimiz, yerleşme ve gezi hürriyetine haizdir.
Yerleşme hürriyeti, kabahat işlenmesini önlemek, toplumsal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sıhhatli ve tertipli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak;
Gezi hürriyeti, kabahat soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve kabahat işlenmesini önlemek;
Amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/8 md.) Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, vatandaşlık ödevi ya da ceza soruşturması ya da kovuşturması sebebiyle sınırlanabilir.
Yurttaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz.
Din ve vicdan hürriyeti
MADDE 24. - Hepimiz, vicdan, dinî inanç ve kanaat hürriyetine haizdir.
14 üncü madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla yakarma, dinî âyin ve törenler serbesttir.
Kimse, ibadete, dinî âyin ve törenlere katılmaya, dinî inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dinî inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.
Din ve ahlâk eğitim ve öğretimi Devletin nezaret ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlâk öğretimi ilk ve orta-öğretim kurumlarında okutulan mecburi dersler içinde yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi sadece, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanunî temsilcisinin talebine bağlıdır.
Kimse, Devletin toplumsal, ekonomik, siyasî ya da hukukî temel düzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma ya da siyasî ya da kişisel çıkar veya nüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun, dini ya da din duygularını veya dince mukaddes sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz.
Fikir ve kanaat hürriyeti
MADDE 25. - Hepimiz, fikir ve kanaat hürriyetine haizdir.
Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, fikir ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; fikir ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.
Düşünceyi izah etme ve yayma hürriyeti
MADDE 26. - Hepimiz, fikir ve kanaatlerini söz, yazı, fotoğraf ya da başka yollarla tek başına ya da toplu olarak izah etme ve yayma hakkına haizdir. Bu özgürlük resmî makamların müdahalesi olmaksızın haber ya da düşünce almak ya da vermek serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, tv, beyaz perde ya da benzeri yollarla meydana getirilen yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/9 md.) Bu hürriyetlerin kullanılması, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret ya da haklarının, hususi ve aile hayatlarının veya kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması ya da yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.
Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici hükümler, bunların yayımını engellememek kaydıyla, düşünceyi izah etme ve yayma hürriyetinin sınırlanması sayılmaz.
(Ek: 3.10.2001-4709/9 md.) Düşünceyi izah etme ve yayma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak biçim, koşul ve usuller kanunla düzenlenir.
Basın hürriyeti
MADDE 28. - Basın hürdür, sıkıdüzen edilemez. Matbaa oluşturmak izin alma ve malî güvence yatırma şartına bağlanamaz.
Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır.
Basın hürriyetinin sınırlanmasında, Anayasanın 26 ve 27 nci maddeleri hükümleri uygulanır.
Devletin iç ve dış güvenliğini, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü tehdit eden ya da kabahat işlemeye ya da ayaklanma ya da isyana teşvik eder özellikte olan ya da Devlete ilişkin gizli saklı bilgilere ilişkin bulunan her türlü haber ya da yazıyı, yazanlar ya da bastıranlar ya da aynı amaçla, basanlar, başkasına verenler, bu suçlara ilişkin kanun hükümleri uyarınca görevli olurlar. Önlem yolu ile dağıtım başat kararıyla; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin talimatıyla önlenebilir. Dağıtımı önleyen yetkili merci, bu kararını en geç yirmidört saat içinde yetkili hâkime bildirir. Yetkili başat bu sonucu en geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, dağıtımı önleme sonucu hükümsüz sayılır.
Düzeltme ve çözüm hakkı
MADDE 32. - Düzeltme ve çözüm hakkı, sadece kişilerin özsevi ve şereflerine dokunulması ya da kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.
Düzeltme ve çözüm yayımlanmazsa, yayımlanmasının gerekip gerekmediğine başat tarafınca ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içinde karar verilir.
Toplantı hak ve hürriyetleri
A. Dernek kurma hürriyeti
MADDE 33. - (Değişik: 23.7.1995-4121/2 md.; 3.10.2001-4709/12 md.) Hepimiz, evvel izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine haizdir.
Asla kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.
Dernek kurma hürriyeti sadece, millî güvenlik, kamu düzeni, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhat ve genel ahlâk ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.
Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak biçim, koşul ve usuller kanunda gösterilir.
Dernekler, kanunun öngördüğü hallerde başat kararıyla kapatılabilir ya da faaliyetten alıkonulabilir. Sadece, millî güvenliğin, kamu düzeninin, kabahat işlenmesini ya da suçun devamını önlemenin veya yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca var ise, kanunla bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin sonucu, yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Egemen, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idarî karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.
Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği seviyede Devlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir.
Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır.
B. Toplantı ve gosteri yürüyüşü düzenleme hakkı
MADDE 34. - (Değişik: 3.10.2001-4709/13 md.)
Hepimiz, evvel izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gosteri yürüyüşü düzenleme hakkına haizdir.
Toplantı ve gosteri yürüyüşü hakkı sadece, millî güvenlik, kamu düzeni, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.
Toplantı ve gosteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak biçim, koşul ve usuller kanunda gösterilir.
Iyelik hakkı
MADDE 35. - Hepimiz, iyelik ve miras haklarına haizdir.
Bu haklar, sadece kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.
Iyelik hakkının kullanılması cemiyet yararına aykırı olması imkansız.
Hakların korunması ile ilgili hürriyetler
A. Hak arama hürriyeti
MADDE 36. - (Değişik: 3.10.2001-4709/14 md.) Hepimiz, meşrû araç ve yollardan yararlanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı ya da davalı olarak iddia ve müdafa ile adil yargılanma hakkına haizdir.
Hiçbir mahkeme, vazife ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.
Hakların korunması ile ilgili hürriyetler
B. Kanunî başat güvencesi
MADDE 37. - Asla kimse kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.
Bir kimseyi kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine haiz muhteşem merciler kurulamaz.
C. Kabahat ve cezalara ilişkin esaslar
MADDE 38. - Kimse, işlendiği vakit yürürlükte bulunan kanunun kabahat saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; hiç kimseye suçu işlediği vakit kanunda o kabahat için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
Kabahat ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkûmiyetinin neticeleri mevzusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır.
Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri sadece kanunla konulur.
Suçluluğu hükmen durağan(durgun) oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz.
Asla kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya ya da bu yolda kanıt göstermeye zorlanamaz.
(Ek: 3.10.2001-4709/15 md.) Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, kanıt olarak kabul edilemez.
Ceza sorumluluğu şahsîdir.
(Ek: 3.10.2001-4709/15 md.) Asla kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz.
(Değişik: 7.5.2004-5170/5 md.)Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez.
İdare, şahıs hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.
(Değişik: 7.5.2004-5170/5 md.)Internasyonal Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak suretiyle yurttaş, kabahat sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez.
İspat hakkı
MADDE 39. - Kamu vazife ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu vazife ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak meydana getirilen isnatlardan dolayı oluşturulan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu kanıtlama hakkına haizdir. Bunun dışındaki hallerde kanıtlama isteminin kabulü, sadece isnat olunan fiilin doğru olup olmadığının anlaşılmasında kamu yararı olmasına ya da şikâyetçinin ispata razı olmasına bağlıdır.
Temel hak ve hürriyetlerin korunması
MADDE 40. - Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlâl edilen hepimiz, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkına haizdir.
(Ek: 3.10.2001-4709/16 md.) Devlet, işlemlerin- de, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır.
Kişinin, resmî görevliler tarafınca vâki haksız işlemler sonucu uğramış olduğu zarar da, kanuna gore, Devletçe tazmin edilir. Devletin görevli olan ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır.
Sebep: sual düzeni
Mustafa Kemal Atatürk'ün Türk milletine kazandırdığı hak ve hürriyetler nedir?
Şahıs temel hak ve hürriyetleri nedir?
Cumhuriyet ile beraber Türk milletinin elde etmiş olduğu hak ve hürriyetler nedir?
Bu ileti 'en iyi çözüm' seçilmiştir.
Devletin şekli
MADDE 1. - Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
Cumhuriyetin nitelikleri
MADDE 2. - Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve hakkaniyet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Mustafa Kemal Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve toplumsal bir hukuk Devletidir.
Devletin bütünlüğü, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
MADDE 3. - Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçe'dir.
Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
Millî marşı “İstiklal Marşıâ€dır.
Başkenti Ankara'dır.
Değiştirilemeyecek hükümler
MADDE 4. - Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu ile alakalı yargı ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.
Devletin temel amaç ve görevleri
MADDE 5. - Devletin temel amaç ve görevleri, Türk Milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, refah ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, toplumsal hukuk devleti ve hakkaniyet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve toplumsal engelleri kaldırmaya, insanoğlunun maddî ve manevî varlığının gelişmesi için lüzumlu şartları yapmaya çalışmaktır.
Egemenlik
MADDE 6. - Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir.
Türk Milleti, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara gore, yetkili organları eliyle kullanır.
Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye ya da sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse ya da organ kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz.
Kanun önünde eşitlik
MADDE 10. - Hepimiz, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî fikir, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.
(Ek: 7.5.2004-5170/1 md.)Bayanlar ve erkekler eşit haklara haizdir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür.
Hiçbir kişiye, aileye, zümreye ya da sınıfa ayrıcalık tanınamaz.
Devlet organları ve yönetim makamları tüm işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.
Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü
MADDE 11. - Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, yönetim makamlarını ve öteki müessese ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.
Kanunlar Anayasaya aykırı olması imkansız.
Temel hak ve hürriyetlerin niteliği
MADDE 12. - Hepimiz, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, olmazsa olmaz temel hak ve hürriyetlere haizdir.
Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve öteki kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder.
Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması
MADDE 13. - (Değişik: 3.10.2001-4709/2 md.) Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve sadece kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik cemiyet düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olması imkansız.
Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması
MADDE 14. - (Değişik: 3.10.2001-4709/3 md.) Anayasada yer edinen hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.
Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete ya da kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini ya da Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.
Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyideler, kanunla düzenlenir.
Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması
MADDE 15. - Harp, seferberlik, sıkıyönetim ya da muhteşem hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği seviyede temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen ya da tamamen durdurulabilir ya da bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.
(Değişik: 7.5.2004-5170/2 md.)Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, harp hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler haricinde, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, fikir ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; kabahat ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme sonucu ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.
Yabancıların durumu
MADDE 16. - Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir.
Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı
MADDE 17. - Hepimiz, yaşama, maddî ve manevî varlığını koruma ve geliştirme hakkına haizdir.
Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller haricinde, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbî deneylere tâbi tutulamaz.
Hiç kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya ya da muameleye tâbi tutulamaz.
(Değişik: 7.5.2004-5170/3 md.)Meşrû savunma hali, soruşturma ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu ya da hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma ya da isyanın bastırılması, sıkıyönetim ya da muhteşem hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması esnasında tabanca kullanılmasına kanunun cevaz verdiği mecburi durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.
Zorla çalıştırma yasağı
MADDE 18. - Asla kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır.
Biçim ve şartları kanunla düzenlenmek suretiyle hükümlülük ya da tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; muhteşem hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının mecburi kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki gövde ve düşünce emek harcamaları, zorla çalıştırma sayılmaz.
Şahıs hürriyeti ve güvenliği
MADDE 19. - Hepimiz, şahıs hürriyeti ve güvenliğine haizdir.
Biçim ve şartları kanunda gösterilen :
Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararının ya da kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması ya da tutuklanması; bir küçüğün nezaret altında ıslahı ya da yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi; cemiyet için çekince teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde ya da alkol tutkunu, bir serseri ya da hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim ya da ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen ya da giren, ya da hakkında sınır dışı etme veya geri verme sonucu verilen bir kişinin yakalanması ya da tutuklanması; halleri haricinde kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz.
Suçluluğu hakkında güçlü emare bulunan kişiler, sadece kaçmalarını, delillerin yok edilmesini ya da değiştirilmesini önlemek maksadıyla ya da bunlar şeklinde tutuklamayı mecburi kılan ve kanunda gösterilen öteki hallerde başat kararıyla tutuklanabilir. Egemen sonucu olmadan soruşturma, sadece suçüstü halinde ya da gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir.
Yakalanan ya da tutuklanan kişilere, soruşturma ya da tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar herhalde yazılı ve bunun derhal mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal, toplu suçlarda en geç başat huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/4 md.) Yakalanan ya da tutuklanan şahıs, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için lüzumlu süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en fazlaca dört gün içinde başat önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonrasında başat sonucu olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler muhteşem hal, sıkıyönetim ve harp hallerinde uzatılabilir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/4 md.) Kişinin yakalandığı ya da tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir.
Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma ya da kovuşturma esnasında özgür bırakılmayı isteme hakları vardır. Özgür bırakılma ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını ya da hükmün yerine getirilmesini sağlamak için bir güvenceye bağlanabilir.
Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan şahıs, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde derhal özgür bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına haizdir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/4 md.) Bu esaslar haricinde bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine gore, Devletçe ödenir.
Hususi yaşamın gizliliği ve korunması
A- Hususi yaşamın gizliliği
MADDE 20. - Hepimiz, hususi hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına haizdir. Hususi yaşamın ve aile yaşamının gizliliğine dokunulamaz.
(Değişik: 3.10.2001-4709/5 md.) Millî güvenlik, kamu düzeni, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhat ve genel ahlâkın korunması ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri ya da birkaçına bağlı olarak, usulüne gore verilmiş başat sonucu olmadıkça; gene bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin üstü, hususi kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin sonucu yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Egemen, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.
B. Konut dokunulmazlığı
MADDE 21. - (Değişik: 3.10.2001-4709/6 md.) Kimsenin konutuna dokunulamaz. Millî güvenlik, kamu düzeni, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhat ve genel ahlâkın korunması ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri ya da birkaçına bağlı olarak usulüne gore verilmiş başat sonucu olmadıkça; gene bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin sonucu yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Egemen, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.
C. Komünikasyon hürriyeti
MADDE 22. - (Değişik: 3.10.2001-4709/7 md.) Hepimiz, iletişim hürriyetine haizdir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
Millî güvenlik, kamu düzeni, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhat ve genel ahlâkın korunması ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri ya da birkaçına bağlı olarak usulüne gore verilmiş başat sonucu olmadıkça; gene bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; iletişim engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin sonucu yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Egemen, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, karar kendiliğinden kalkar.
İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir.
Yerleşme ve gezi hürriyeti
MADDE 23. - Hepimiz, yerleşme ve gezi hürriyetine haizdir.
Yerleşme hürriyeti, kabahat işlenmesini önlemek, toplumsal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sıhhatli ve tertipli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak;
Gezi hürriyeti, kabahat soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve kabahat işlenmesini önlemek;
Amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/8 md.) Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, vatandaşlık ödevi ya da ceza soruşturması ya da kovuşturması sebebiyle sınırlanabilir.
Yurttaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz.
Din ve vicdan hürriyeti
MADDE 24. - Hepimiz, vicdan, dinî inanç ve kanaat hürriyetine haizdir.
14 üncü madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla yakarma, dinî âyin ve törenler serbesttir.
Kimse, ibadete, dinî âyin ve törenlere katılmaya, dinî inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dinî inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.
Din ve ahlâk eğitim ve öğretimi Devletin nezaret ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlâk öğretimi ilk ve orta-öğretim kurumlarında okutulan mecburi dersler içinde yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi sadece, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanunî temsilcisinin talebine bağlıdır.
Kimse, Devletin toplumsal, ekonomik, siyasî ya da hukukî temel düzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma ya da siyasî ya da kişisel çıkar veya nüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun, dini ya da din duygularını veya dince mukaddes sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz.
Fikir ve kanaat hürriyeti
MADDE 25. - Hepimiz, fikir ve kanaat hürriyetine haizdir.
Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, fikir ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; fikir ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.
Düşünceyi izah etme ve yayma hürriyeti
MADDE 26. - Hepimiz, fikir ve kanaatlerini söz, yazı, fotoğraf ya da başka yollarla tek başına ya da toplu olarak izah etme ve yayma hakkına haizdir. Bu özgürlük resmî makamların müdahalesi olmaksızın haber ya da düşünce almak ya da vermek serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, tv, beyaz perde ya da benzeri yollarla meydana getirilen yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir.
(Değişik: 3.10.2001-4709/9 md.) Bu hürriyetlerin kullanılması, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret ya da haklarının, hususi ve aile hayatlarının veya kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması ya da yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.
Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici hükümler, bunların yayımını engellememek kaydıyla, düşünceyi izah etme ve yayma hürriyetinin sınırlanması sayılmaz.
(Ek: 3.10.2001-4709/9 md.) Düşünceyi izah etme ve yayma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak biçim, koşul ve usuller kanunla düzenlenir.
Basın hürriyeti
MADDE 28. - Basın hürdür, sıkıdüzen edilemez. Matbaa oluşturmak izin alma ve malî güvence yatırma şartına bağlanamaz.
Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır.
Basın hürriyetinin sınırlanmasında, Anayasanın 26 ve 27 nci maddeleri hükümleri uygulanır.
Devletin iç ve dış güvenliğini, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü tehdit eden ya da kabahat işlemeye ya da ayaklanma ya da isyana teşvik eder özellikte olan ya da Devlete ilişkin gizli saklı bilgilere ilişkin bulunan her türlü haber ya da yazıyı, yazanlar ya da bastıranlar ya da aynı amaçla, basanlar, başkasına verenler, bu suçlara ilişkin kanun hükümleri uyarınca görevli olurlar. Önlem yolu ile dağıtım başat kararıyla; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin talimatıyla önlenebilir. Dağıtımı önleyen yetkili merci, bu kararını en geç yirmidört saat içinde yetkili hâkime bildirir. Yetkili başat bu sonucu en geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, dağıtımı önleme sonucu hükümsüz sayılır.
Düzeltme ve çözüm hakkı
MADDE 32. - Düzeltme ve çözüm hakkı, sadece kişilerin özsevi ve şereflerine dokunulması ya da kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.
Düzeltme ve çözüm yayımlanmazsa, yayımlanmasının gerekip gerekmediğine başat tarafınca ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içinde karar verilir.
Toplantı hak ve hürriyetleri
A. Dernek kurma hürriyeti
MADDE 33. - (Değişik: 23.7.1995-4121/2 md.; 3.10.2001-4709/12 md.) Hepimiz, evvel izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine haizdir.
Asla kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.
Dernek kurma hürriyeti sadece, millî güvenlik, kamu düzeni, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhat ve genel ahlâk ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.
Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak biçim, koşul ve usuller kanunda gösterilir.
Dernekler, kanunun öngördüğü hallerde başat kararıyla kapatılabilir ya da faaliyetten alıkonulabilir. Sadece, millî güvenliğin, kamu düzeninin, kabahat işlenmesini ya da suçun devamını önlemenin veya yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca var ise, kanunla bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin sonucu, yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Egemen, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idarî karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.
Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği seviyede Devlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir.
Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır.
B. Toplantı ve gosteri yürüyüşü düzenleme hakkı
MADDE 34. - (Değişik: 3.10.2001-4709/13 md.)
Hepimiz, evvel izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gosteri yürüyüşü düzenleme hakkına haizdir.
Toplantı ve gosteri yürüyüşü hakkı sadece, millî güvenlik, kamu düzeni, kabahat işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.
Toplantı ve gosteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak biçim, koşul ve usuller kanunda gösterilir.
Iyelik hakkı
MADDE 35. - Hepimiz, iyelik ve miras haklarına haizdir.
Bu haklar, sadece kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.
Iyelik hakkının kullanılması cemiyet yararına aykırı olması imkansız.
Hakların korunması ile ilgili hürriyetler
A. Hak arama hürriyeti
MADDE 36. - (Değişik: 3.10.2001-4709/14 md.) Hepimiz, meşrû araç ve yollardan yararlanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı ya da davalı olarak iddia ve müdafa ile adil yargılanma hakkına haizdir.
Hiçbir mahkeme, vazife ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.
Hakların korunması ile ilgili hürriyetler
B. Kanunî başat güvencesi
MADDE 37. - Asla kimse kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.
Bir kimseyi kanunen tâbi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine haiz muhteşem merciler kurulamaz.
C. Kabahat ve cezalara ilişkin esaslar
MADDE 38. - Kimse, işlendiği vakit yürürlükte bulunan kanunun kabahat saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; hiç kimseye suçu işlediği vakit kanunda o kabahat için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
Kabahat ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkûmiyetinin neticeleri mevzusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır.
Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri sadece kanunla konulur.
Suçluluğu hükmen durağan(durgun) oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz.
Asla kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya ya da bu yolda kanıt göstermeye zorlanamaz.
(Ek: 3.10.2001-4709/15 md.) Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, kanıt olarak kabul edilemez.
Ceza sorumluluğu şahsîdir.
(Ek: 3.10.2001-4709/15 md.) Asla kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz.
(Değişik: 7.5.2004-5170/5 md.)Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez.
İdare, şahıs hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.
(Değişik: 7.5.2004-5170/5 md.)Internasyonal Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak suretiyle yurttaş, kabahat sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez.
İspat hakkı
MADDE 39. - Kamu vazife ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu vazife ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak meydana getirilen isnatlardan dolayı oluşturulan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu kanıtlama hakkına haizdir. Bunun dışındaki hallerde kanıtlama isteminin kabulü, sadece isnat olunan fiilin doğru olup olmadığının anlaşılmasında kamu yararı olmasına ya da şikâyetçinin ispata razı olmasına bağlıdır.
Temel hak ve hürriyetlerin korunması
MADDE 40. - Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlâl edilen hepimiz, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkına haizdir.
(Ek: 3.10.2001-4709/16 md.) Devlet, işlemlerin- de, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır.
Kişinin, resmî görevliler tarafınca vâki haksız işlemler sonucu uğramış olduğu zarar da, kanuna gore, Devletçe tazmin edilir. Devletin görevli olan ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır.
YORUMLAR