1. nöbetleşe çalışma. 2. yapilan isin niteligi geregi surekli calisan ve birbiri ardisira postalar halinde isci calistiran ya da nobe...
1. nöbetleşe çalışma.
2. yapilan isin niteligi geregi surekli calisan ve birbiri ardisira postalar halinde isci calistiran ya da nobetlese isci postalariyla yapilan islere denir.
vardiya
isim (va'rdiya) İtalyanca guardia
1 . Posta:
"Fabrikaların akşam vardiyaları dağıldıktan sonra işçiler fabrika kapılarında tek sıra oldular."- L. Tekin.
2 . denizcilik Gemilerde beklenen nöbet.
3 . denizcilik Gemide nöbet yeri.
isim (va'rdiya) İtalyanca guardia
1 . Posta:
"Fabrikaların akşam vardiyaları dağıldıktan sonra işçiler fabrika kapılarında tek sıra oldular."- L. Tekin.
2 . denizcilik Gemilerde beklenen nöbet.
3 . denizcilik Gemide nöbet yeri.
VARDİYA a. (ital. guardia, nöbet'ten).
1. Yirmi dört saatlik bir iş gününün belli bölümlerinden her biri; posta: Gece vardiyası.
2. Bir iş yerinde, bir fabrikada vb. aynı saatlerde çalışan işçilerin tümü; posta: Birinci vardiya fabrikadan çıkıyor. [Bk. ansikl. böl. iş örgüt, ve Topbil.)
*Ask. denize. Uman vardiyası, limanda yatan savaş gemilerinde, gemi rölesine göre güverte, makine, silah ve ikmal bölümü personeli tarafından tutulan vardiya. || Savaş vardiyası, savaş gemilerinde, silah bölümü personeli tarafından, geminin savaş gücünü her an hazır tutmak amacıyla tutulan vardiya. (Vardiya tutan personel gemide bulunan her silahtan birini hazır durumda donatarak bekler.) || Seyir vardiyası, seyir halindeki bir savaş gemisinde nöbet görevi.
*Denize. Gemilerde birbirini izleyen dörder saatlik nöbet. (Bk ansikl. böl.) || iki kısma ayrılmış mürettebatın her takımı. || Vardiya almak, vardiya nöbetine başlamak.
|| Vardiya bono, eskiden vardiya değişimi sırasında, vardiyayı teslim edenin vardiyayı teslim alana selamet dileği olarak söylediği söz. || Vardiya tutmak, vardiya nöbetini yerine getirmek. || Vardiya zabiti, kaptanın verdiği talimata göre, geminin seyir rotasını ve vardiyaları kontrol eden zabit. (Bu deyim bir rütbeyi değil, bir görevi belirtir.) || Vardiyadan çıkmak, vardiya nöbetini bitirerek, dinlenmeye çekilmek || Gözcü vardiya, sırayla iki bordanın her birinde tutulan vardiya nöbeti. || İskanca vardiya, vardiya alacak kişiye, vardiya saatinin başladığını bildiren uyarı. || Nöbetçi vardiya, mürettebatın vardiya nöbeti tutan bölümü. || Öksüz vardiya, 24 saati aşan seyirlerde, vardiyaların aynı saatlerde aynı vardiya gruplarına rastlamaması için, 16-18 ve 18-20 saatleri arasında tutulan kısa seyir vardiyaları. || Sabit vardiya, bir ticaret gemisinde, aynı vardiya grupları tarafından hep aynı saatlerde tutulan vardiya
*iş örgüt. Yirmi dört saatlik iş gününün bölündüğü çalışma sürelerinden her biri.
*İşi. ikt. Aralıksız sürdürülen bir sanayi işinde çalışan üç ayrı ekibin, birbiri ardınca etkinlikte bulunduğu sekizer saatlik üç mesai süresinden her biri. ( -» POSTA.)
*ANSİKL. Denize. Gündüz ve gecenin her biri üç vardiya içerir Gündüz vardiyaları 4'ten 8 e, 8'den 12'ye ve 12'den 16'ya, gece vardiyaları ise 16'dan 20'ye, 20'den 24'e ve 24'ten 4'e kadar sürer. Vardiyaların hep aynı saatlerde aynı kişilere rastlamasını önlemek için, 16-20 vardiyası ikişer saatlik iki vardiyaya, yani iki öksüz vardiya'ya ayrılmıştır. Her vardiyayı iki dinlenme süresi izler. Vardiya zabiti genellikle kaptan köprüsünde bulunur ve makine vardiya zabitiyle, telefon ya da telsiz yar dımıyla bağlantı kurar.
*iş örgüt, ve Topbil. Zincirleme vardiyalar. Bir iş günü, farklı emekçilerden oluşan birçok postayla gerçekleştirildiği zaman, zincirleme vardiyalardan söz edilir. Bu örgütlenme biçimi, işletmelere, çeşitli vardi ya dönüşüm sistemleri sayesinde yasal olarak tanınmış haftalık iş süresinden daha fazla çalışma olanağı sağlar.
Zincirleme vardiyalarla çalışma, deniz seyrisefer hizmeti ya da hizmetleri gibi tek nik zorunlulukların kaçınılmaz kıldığı kesimlerde eskiden beri uygulanıyordu. Ama sanayide yalnızca 50'li yıllardan sonra yaygınlaşma eğilimi gösterdi. Genel olarak, bir işletmenin işçi sayısı ne kadar fazlaysa, vardiyayla çalışan işçi sayısı da o kadar yüksek olmaktadır 1975'ten beri asıl sanayide görev alan emekçi sayısı hemen hemen aynı kaldı, ama perakende satışla yapılan ticaretin genişlemesi, enerji üretiminde nükleer tekniklerin yaygınlaşması ve üçüncü kesimdeki birçok uğraş kolunda bilişimin ağır basmasıyla birlikte birçok yeni kesimde vardiya sistemi uygulanmaya başlandı.
Zincirleme vardiyanın üç ana tipinden söz edilebilir:
1. gün sonunda ve hafta sonunda işi bırakarak iki vardiyayla yürütülen kesintili sistem (2x8) Bu sistem, kadınların uzman işçi olduğu fabrikalarda çok kullanılır. Çünkü yasanın kadınlar için koyduğu gece çalışma yasağına uyarak saat 6'dan 22'ye kadar aralıksız olarak üretimi yürütmeyi sağlar.
2. hafta sonunda işi bırakan üç vardiyayla gerçekleştirilen yan sürekli sistem (3x8: sabah vardiyası, öğle sonrası vardiyası, gece vardiyası).
3. pazar ve bayram günleri dahil haftanın her günü, günde 24 saat üretimin sağlandığı sürekli sistem. Böyle bir sistem, etkinlik gösteren en az üç vardiyayla istirahat-
teki dördüncü bir vardiyayı gerektirir. Birçok biçimi olan bu sistem pazar ve bayram günleri bile üretimin kesintiye uğramamasını sağlar.
Eğer bir emekçi hep aynı vardiyada çalışıyorsa, buna sabit zincirleme vardiya denir; yok, eğer periyodik olarak vardiya değiştiriyorsa buna almaşıklı zincirleme vardiya adı verilir. Sürekli çalışma sisteminde çeşitli parametrelere (yasayla ya da sözleşmeyle belirlenmiş çalışma süresi, posta değişimlerinin sıklığı, vardiyaların rotasyon yönü, birbirini izleyen dinlenme saatleri sayısı vb.) bağlı olarak çok çeşitli çalışma saatleri görülür. Sürekli çalışma da, 4 vardiyayla işi yürütmek, haftada 42 saatlik bir çalışma süresi uygulamayı gerektirir: çalışma süresiyle ilgili talepler, işletmeleri bir beşinci (hatta dinlenmeyi sağlamak ve işi hafifletmek için bir altıncı) vardiya kurmaya ve böylece haftada 40 saatlik, hatta daha az bir çalışma süresi gerçekleştirmeye yöneltmektedir.
Çalışma yerlerinde birbirini izleyen vardiyalarla, postalar halinde örgütlenmenin temelinde teknik bir zorunluluğun yattığı söylenebilir. Ancak ister kesintili, ister yarı sürekli ya da sürekli olsun, postalarla çalışma, genellikle mali verimlilik gereklerine uygun düşer: burada sözkonusu olan, makine ve gereçlerin düşük kullanımını önleyerek sabit sermayede tasarruf sağlamaktır. Teknik zorunlulukların yanı sıra, enerji tasarrufu kaygısı, ülke içi ve uluslar arası rekabet baskıları da, sanayi kolundaki ve üçüncü kesimdeki birçok etkinlikte bu tarz bir iş örgütlenmesine yönelmeyi zorunlu kılmaktadır. Bununla birlikte, topluluk düzeyinde sağladığı yarara karşılık, zincirleme vardiyalar sisteminin, kişi, aile ve kişiler arası ilişkiler düzeyinde bazı bozukluklara yol açtığı görülmektedir (düzensiz uyku, hazım bozukluğu ve psikosomatik rahatsızlıklar vb. gibi fizyolojik ve tıbbi olumsuz etkiler; diğer aile üyelerinin ya da toplumsal yaşamın etkinlik temposuna ayak uydurma güçlüğü vb.).
Uluslararası çalışma bürosu, bütün bu nedenlerden ötürü zincirleme vardiyalarla çalışmayı sınırlandırmayı amaçlayan birçok öneride bulundu. Özellikle 1972 -1974 döneminde olmak üzere sendikalar da, postalarla çalışmaya karşı eylemler düzenlediler. 1975'ten beri iş güvencesi sorunları, iş koşulları sorunlarından daha büyük önem kazandı (özellikle demir sanayisinde). Ancak, sendika örgütleri, işsizlikle savaş ve çalışma süresinin azaltılması pazarlıkları çerçevesinde, gece işini, gereksiz olduğu her yerde kaldırmak ve postalarla çalışmanın zorunlu olduğu her yerde beşinci bir vardiyanın genel uygulama olarak konmasını sağlamak için çaba göstermektedirler.
*Yarı-özerk ya da özerk yönetimli vardiyalar. işletmelerde dayanışmalı ve özerk yönetimli vardiyalar halinde örgütlenme sistemi, Hyacinthes Dubreuil ve yarbay Ri- mailho tarafından tasarlandı ve savunul du. Buna göre, her işletme, insan ve teknik yönünün gerektirdiği sayıda vardiyaya bölünüyordu. Her vardiyada, belli bir "iş birimi†ile ölçülebilen bir çalışma yapılıyordu. ( -* ÖZERK grup.)
Homojen* bölümler yöntemi gibi bazı muhasebe işlemleri ve hedeflere göre yönetim gibi daha sonra ortaya konan işletme düzenlerine çok benzeyen bu sistem, tasarlandığı haliyle uygulanamadı. Ancak, F. Herzberg'in (ABD) ve Tavistock institute'un (İngiltere) çalışmaları doğrultusunda 60'lı yıllann ortalanndan bu yana girişilen, çalışmayı yeniden yapılandırma denemelerinde çok önemli bir yeri olan' ‘yan özerk vardiyaların" oluşturulmasıyla, yeni biçimler altında yeniden güncellik kazandı. Bu tür vardiyalar oluşturularak, parçalı iş sorunlarına bir çözüm getirmek amacıyla denemeler yapıldı (Philips, Olivetti vb.). Bu denemeler sırasında gruplar oluşturulması, bunlara sorumluluk verilmesi ve çalış- malannı örgütlemek için kendilerine belli ölçüde bir özgürlük tanınması sonucu her grup üyesinin işi ve bu işin gerçekleştiği koşullar değişime uğradı. Özellikle çok kısa süreli işlemlerin yerine, birbirini izleyen daha tam bir işlemler dizisi konuldu ve hatta grubun bir üyesinin ya da bütün grubun, bir ürünü baştan sona üretmesi yoluna gidildi, işin örgütlenişinde daha fazla özgürlüğe yer verilince iş çeşitlilik kazanmakta, grup üyeleri arasında karşılıklı yer değiştirmeler olabilmekte bir tür mesleki çokdeğerlilik gerekli hale gelmekteydi. Grubun uzmanlığı ve özerkliği giderek artabiliyordu: daha önce bakım servisi gibi kuruluşlara düşen işler, grup üyeleri tarafından yapılabilmekte, deneyimin dinamiği grubu kendi başına bir şeyler öğrenme süreci içine sokmakta ve böylece onun hem mesleki yeteneğini, hem de örgütlenme kapasitesini geliştirmeyi sağlamaktaydı. Sözkonusu denemelerin sonuçları işverenler ve işçi sendikaları tarafından farklı biçimde değerlendirildi: verim artışı, eğitim gereksinimleri, çalışma tansiyonunun yükselmesi, "iyi" ve "kötü†işçiler arasındaki ayrımın derinleşmesi, işletmenin işlevsel ve hiyerarşik yapılarının temelinden sarsılması, bu değerlendirmeleri birbirine ters yönde etkiliyordu. Öte yandan, işin sözkonusu yeniden yapılandırma yolu, işçi sayısı sorununa oranla marjinal bir önem taşımaktaydı.
1. Yirmi dört saatlik bir iş gününün belli bölümlerinden her biri; posta: Gece vardiyası.
2. Bir iş yerinde, bir fabrikada vb. aynı saatlerde çalışan işçilerin tümü; posta: Birinci vardiya fabrikadan çıkıyor. [Bk. ansikl. böl. iş örgüt, ve Topbil.)
*Ask. denize. Uman vardiyası, limanda yatan savaş gemilerinde, gemi rölesine göre güverte, makine, silah ve ikmal bölümü personeli tarafından tutulan vardiya. || Savaş vardiyası, savaş gemilerinde, silah bölümü personeli tarafından, geminin savaş gücünü her an hazır tutmak amacıyla tutulan vardiya. (Vardiya tutan personel gemide bulunan her silahtan birini hazır durumda donatarak bekler.) || Seyir vardiyası, seyir halindeki bir savaş gemisinde nöbet görevi.
*Denize. Gemilerde birbirini izleyen dörder saatlik nöbet. (Bk ansikl. böl.) || iki kısma ayrılmış mürettebatın her takımı. || Vardiya almak, vardiya nöbetine başlamak.
|| Vardiya bono, eskiden vardiya değişimi sırasında, vardiyayı teslim edenin vardiyayı teslim alana selamet dileği olarak söylediği söz. || Vardiya tutmak, vardiya nöbetini yerine getirmek. || Vardiya zabiti, kaptanın verdiği talimata göre, geminin seyir rotasını ve vardiyaları kontrol eden zabit. (Bu deyim bir rütbeyi değil, bir görevi belirtir.) || Vardiyadan çıkmak, vardiya nöbetini bitirerek, dinlenmeye çekilmek || Gözcü vardiya, sırayla iki bordanın her birinde tutulan vardiya nöbeti. || İskanca vardiya, vardiya alacak kişiye, vardiya saatinin başladığını bildiren uyarı. || Nöbetçi vardiya, mürettebatın vardiya nöbeti tutan bölümü. || Öksüz vardiya, 24 saati aşan seyirlerde, vardiyaların aynı saatlerde aynı vardiya gruplarına rastlamaması için, 16-18 ve 18-20 saatleri arasında tutulan kısa seyir vardiyaları. || Sabit vardiya, bir ticaret gemisinde, aynı vardiya grupları tarafından hep aynı saatlerde tutulan vardiya
*iş örgüt. Yirmi dört saatlik iş gününün bölündüğü çalışma sürelerinden her biri.
*İşi. ikt. Aralıksız sürdürülen bir sanayi işinde çalışan üç ayrı ekibin, birbiri ardınca etkinlikte bulunduğu sekizer saatlik üç mesai süresinden her biri. ( -» POSTA.)
*ANSİKL. Denize. Gündüz ve gecenin her biri üç vardiya içerir Gündüz vardiyaları 4'ten 8 e, 8'den 12'ye ve 12'den 16'ya, gece vardiyaları ise 16'dan 20'ye, 20'den 24'e ve 24'ten 4'e kadar sürer. Vardiyaların hep aynı saatlerde aynı kişilere rastlamasını önlemek için, 16-20 vardiyası ikişer saatlik iki vardiyaya, yani iki öksüz vardiya'ya ayrılmıştır. Her vardiyayı iki dinlenme süresi izler. Vardiya zabiti genellikle kaptan köprüsünde bulunur ve makine vardiya zabitiyle, telefon ya da telsiz yar dımıyla bağlantı kurar.
*iş örgüt, ve Topbil. Zincirleme vardiyalar. Bir iş günü, farklı emekçilerden oluşan birçok postayla gerçekleştirildiği zaman, zincirleme vardiyalardan söz edilir. Bu örgütlenme biçimi, işletmelere, çeşitli vardi ya dönüşüm sistemleri sayesinde yasal olarak tanınmış haftalık iş süresinden daha fazla çalışma olanağı sağlar.
Zincirleme vardiyalarla çalışma, deniz seyrisefer hizmeti ya da hizmetleri gibi tek nik zorunlulukların kaçınılmaz kıldığı kesimlerde eskiden beri uygulanıyordu. Ama sanayide yalnızca 50'li yıllardan sonra yaygınlaşma eğilimi gösterdi. Genel olarak, bir işletmenin işçi sayısı ne kadar fazlaysa, vardiyayla çalışan işçi sayısı da o kadar yüksek olmaktadır 1975'ten beri asıl sanayide görev alan emekçi sayısı hemen hemen aynı kaldı, ama perakende satışla yapılan ticaretin genişlemesi, enerji üretiminde nükleer tekniklerin yaygınlaşması ve üçüncü kesimdeki birçok uğraş kolunda bilişimin ağır basmasıyla birlikte birçok yeni kesimde vardiya sistemi uygulanmaya başlandı.
Zincirleme vardiyanın üç ana tipinden söz edilebilir:
1. gün sonunda ve hafta sonunda işi bırakarak iki vardiyayla yürütülen kesintili sistem (2x8) Bu sistem, kadınların uzman işçi olduğu fabrikalarda çok kullanılır. Çünkü yasanın kadınlar için koyduğu gece çalışma yasağına uyarak saat 6'dan 22'ye kadar aralıksız olarak üretimi yürütmeyi sağlar.
2. hafta sonunda işi bırakan üç vardiyayla gerçekleştirilen yan sürekli sistem (3x8: sabah vardiyası, öğle sonrası vardiyası, gece vardiyası).
3. pazar ve bayram günleri dahil haftanın her günü, günde 24 saat üretimin sağlandığı sürekli sistem. Böyle bir sistem, etkinlik gösteren en az üç vardiyayla istirahat-
teki dördüncü bir vardiyayı gerektirir. Birçok biçimi olan bu sistem pazar ve bayram günleri bile üretimin kesintiye uğramamasını sağlar.
Eğer bir emekçi hep aynı vardiyada çalışıyorsa, buna sabit zincirleme vardiya denir; yok, eğer periyodik olarak vardiya değiştiriyorsa buna almaşıklı zincirleme vardiya adı verilir. Sürekli çalışma sisteminde çeşitli parametrelere (yasayla ya da sözleşmeyle belirlenmiş çalışma süresi, posta değişimlerinin sıklığı, vardiyaların rotasyon yönü, birbirini izleyen dinlenme saatleri sayısı vb.) bağlı olarak çok çeşitli çalışma saatleri görülür. Sürekli çalışma da, 4 vardiyayla işi yürütmek, haftada 42 saatlik bir çalışma süresi uygulamayı gerektirir: çalışma süresiyle ilgili talepler, işletmeleri bir beşinci (hatta dinlenmeyi sağlamak ve işi hafifletmek için bir altıncı) vardiya kurmaya ve böylece haftada 40 saatlik, hatta daha az bir çalışma süresi gerçekleştirmeye yöneltmektedir.
Çalışma yerlerinde birbirini izleyen vardiyalarla, postalar halinde örgütlenmenin temelinde teknik bir zorunluluğun yattığı söylenebilir. Ancak ister kesintili, ister yarı sürekli ya da sürekli olsun, postalarla çalışma, genellikle mali verimlilik gereklerine uygun düşer: burada sözkonusu olan, makine ve gereçlerin düşük kullanımını önleyerek sabit sermayede tasarruf sağlamaktır. Teknik zorunlulukların yanı sıra, enerji tasarrufu kaygısı, ülke içi ve uluslar arası rekabet baskıları da, sanayi kolundaki ve üçüncü kesimdeki birçok etkinlikte bu tarz bir iş örgütlenmesine yönelmeyi zorunlu kılmaktadır. Bununla birlikte, topluluk düzeyinde sağladığı yarara karşılık, zincirleme vardiyalar sisteminin, kişi, aile ve kişiler arası ilişkiler düzeyinde bazı bozukluklara yol açtığı görülmektedir (düzensiz uyku, hazım bozukluğu ve psikosomatik rahatsızlıklar vb. gibi fizyolojik ve tıbbi olumsuz etkiler; diğer aile üyelerinin ya da toplumsal yaşamın etkinlik temposuna ayak uydurma güçlüğü vb.).
Uluslararası çalışma bürosu, bütün bu nedenlerden ötürü zincirleme vardiyalarla çalışmayı sınırlandırmayı amaçlayan birçok öneride bulundu. Özellikle 1972 -1974 döneminde olmak üzere sendikalar da, postalarla çalışmaya karşı eylemler düzenlediler. 1975'ten beri iş güvencesi sorunları, iş koşulları sorunlarından daha büyük önem kazandı (özellikle demir sanayisinde). Ancak, sendika örgütleri, işsizlikle savaş ve çalışma süresinin azaltılması pazarlıkları çerçevesinde, gece işini, gereksiz olduğu her yerde kaldırmak ve postalarla çalışmanın zorunlu olduğu her yerde beşinci bir vardiyanın genel uygulama olarak konmasını sağlamak için çaba göstermektedirler.
*Yarı-özerk ya da özerk yönetimli vardiyalar. işletmelerde dayanışmalı ve özerk yönetimli vardiyalar halinde örgütlenme sistemi, Hyacinthes Dubreuil ve yarbay Ri- mailho tarafından tasarlandı ve savunul du. Buna göre, her işletme, insan ve teknik yönünün gerektirdiği sayıda vardiyaya bölünüyordu. Her vardiyada, belli bir "iş birimi†ile ölçülebilen bir çalışma yapılıyordu. ( -* ÖZERK grup.)
Homojen* bölümler yöntemi gibi bazı muhasebe işlemleri ve hedeflere göre yönetim gibi daha sonra ortaya konan işletme düzenlerine çok benzeyen bu sistem, tasarlandığı haliyle uygulanamadı. Ancak, F. Herzberg'in (ABD) ve Tavistock institute'un (İngiltere) çalışmaları doğrultusunda 60'lı yıllann ortalanndan bu yana girişilen, çalışmayı yeniden yapılandırma denemelerinde çok önemli bir yeri olan' ‘yan özerk vardiyaların" oluşturulmasıyla, yeni biçimler altında yeniden güncellik kazandı. Bu tür vardiyalar oluşturularak, parçalı iş sorunlarına bir çözüm getirmek amacıyla denemeler yapıldı (Philips, Olivetti vb.). Bu denemeler sırasında gruplar oluşturulması, bunlara sorumluluk verilmesi ve çalış- malannı örgütlemek için kendilerine belli ölçüde bir özgürlük tanınması sonucu her grup üyesinin işi ve bu işin gerçekleştiği koşullar değişime uğradı. Özellikle çok kısa süreli işlemlerin yerine, birbirini izleyen daha tam bir işlemler dizisi konuldu ve hatta grubun bir üyesinin ya da bütün grubun, bir ürünü baştan sona üretmesi yoluna gidildi, işin örgütlenişinde daha fazla özgürlüğe yer verilince iş çeşitlilik kazanmakta, grup üyeleri arasında karşılıklı yer değiştirmeler olabilmekte bir tür mesleki çokdeğerlilik gerekli hale gelmekteydi. Grubun uzmanlığı ve özerkliği giderek artabiliyordu: daha önce bakım servisi gibi kuruluşlara düşen işler, grup üyeleri tarafından yapılabilmekte, deneyimin dinamiği grubu kendi başına bir şeyler öğrenme süreci içine sokmakta ve böylece onun hem mesleki yeteneğini, hem de örgütlenme kapasitesini geliştirmeyi sağlamaktaydı. Sözkonusu denemelerin sonuçları işverenler ve işçi sendikaları tarafından farklı biçimde değerlendirildi: verim artışı, eğitim gereksinimleri, çalışma tansiyonunun yükselmesi, "iyi" ve "kötü†işçiler arasındaki ayrımın derinleşmesi, işletmenin işlevsel ve hiyerarşik yapılarının temelinden sarsılması, bu değerlendirmeleri birbirine ters yönde etkiliyordu. Öte yandan, işin sözkonusu yeniden yapılandırma yolu, işçi sayısı sorununa oranla marjinal bir önem taşımaktaydı.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR