VAİŞEŞİKA (tikellik, temel fark anlamında sanskritçe v/şesa'dan), hint felsefesinin (darşana) altı klasik okulundan biri; genell...
VAİŞEŞİKA (tikellik, temel fark anlamında sanskritçe v/şesa'dan), hint felsefesinin (darşana) altı klasik okulundan biri; genellikle öbür beş okuldan biri olan nya- ya'ya bağlanır. Bu felsefeye göre, gerçeklik tikel ve öz bakımından birbirinden bütünüyle farklı yedi kategoriye bölünmüştür: bu, hlnt zihniyetine pek uymayan doğalcı bir bakış açısını temsil eder. Bu okulu Luka adıyla da bilinen bilge Kanada' nın ("Atomlarla beslenen†anlamına gelen bu ad takma olmalı) kurduğu söylenir, Vaişesika-Sutra başlıklı metin (I.S. I. yy.) de ona atfedilir. Bu okulda anılan yedi kategori şunlardır:
1) töz (dravya); öbür kategorilerden bağımsız olarak varolan ve sözgelimi çömlek açısından kilin durumunda olduğu gibi, öbür kategorilere bir yer sağlayan bir özlük olarak tanımlanır. Töz kategorisi toprak (prithivi), su (apaş), ışık (tecas), hava (vaya), boşluk (akaşa), zaman (hala) uzay (diş), varlığın özü (atman) ve tini (manas) kapsar. Vaişesika okulunun atomcu bir yaklaşımı vardır: hava, ateş, su ve toprak, uzamda belli bir yer tutmayan, bağımsız, ilksel ve öncesiz sonrasız "atomlar" olarak düşünülür. Ancak birçok atom bir araya gelince uzayda farkedilirler;
2) nitelik, ya da özelik (guna): 24 farklı türü vardır;
3) edim (karman),
4) genellik (samanya),
5) tikellik (vışesa),
6) karşılıklı bağlılık, ya da yakın ilişki (sa- mavaya),
7) varolmayış, ya da varoluşun olumsuzlanması (abhava).
Bu sistem Tanrfnın varlığını yadsıma- makla birlikte, adını anmaz. Günümüzde vaişesika hinduculuk içinde belli ve bağımsız bir yere sahip değildir. Başka sis
temler, özellikle de vedanta, vaişesikadan pek çok unsuru kendine katmıştır.
1) töz (dravya); öbür kategorilerden bağımsız olarak varolan ve sözgelimi çömlek açısından kilin durumunda olduğu gibi, öbür kategorilere bir yer sağlayan bir özlük olarak tanımlanır. Töz kategorisi toprak (prithivi), su (apaş), ışık (tecas), hava (vaya), boşluk (akaşa), zaman (hala) uzay (diş), varlığın özü (atman) ve tini (manas) kapsar. Vaişesika okulunun atomcu bir yaklaşımı vardır: hava, ateş, su ve toprak, uzamda belli bir yer tutmayan, bağımsız, ilksel ve öncesiz sonrasız "atomlar" olarak düşünülür. Ancak birçok atom bir araya gelince uzayda farkedilirler;
2) nitelik, ya da özelik (guna): 24 farklı türü vardır;
3) edim (karman),
4) genellik (samanya),
5) tikellik (vışesa),
6) karşılıklı bağlılık, ya da yakın ilişki (sa- mavaya),
7) varolmayış, ya da varoluşun olumsuzlanması (abhava).
Bu sistem Tanrfnın varlığını yadsıma- makla birlikte, adını anmaz. Günümüzde vaişesika hinduculuk içinde belli ve bağımsız bir yere sahip değildir. Başka sis
temler, özellikle de vedanta, vaişesikadan pek çok unsuru kendine katmıştır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR