Vikipedi, ortaklaşa olarak bir çok dilde hazırlanan, özgür, bağımsız, parasız bir web ansiklopedisidir. Wiki teknolojisi kullanılara...
Vikipedi, ortaklaşa olarak bir çok dilde hazırlanan, özgür, bağımsız, parasız bir web ansiklopedisidir. Wiki teknolojisi kullanılarak hazırlanmış olur. Devamlı ilave ve değişimler yapıldığı için hiçbir süre tamamlanmayacaktır.Kurucularından Jimmy Wales Vikipedi'yi, "Dünya üstündeki her insana kendi dillerinde, en üst kalitede parasız bir ansiklopedi yaratma ve dağıtma emeği" olarak tanımlamaktadır.
Kökenbilim
Vikipedi kelimesi, viki ve pedi kelimelerinin birleşiminden oluşur. Viki, Hawaiipaideia kelimesinden gelmektedir [1]. dilindeki "wiki wiki" (süratli ya da bilgi amaçlı) kelimesinden türetilmiştir. Pedi ise, antik Yunan Uygarlığı'nde "kapsamlı kültürel eğitim sistemi" anlamına gelen
Tarihçe
İngilizce Vikipedi (Wikipedia), 15 Ocak 2001 tarihinde, Nupedia'nın tamamlanması olarak adım atmıştır. Şu an da gelir amacı gütmeyen Wikimedia Vakfı tarafınca yönetilmektedir. Larry Sanger ve Jimmy Wales tarafınca kurulmuştur. Larry Sanger, 1 Mart 2002 tarihinde hem Vikipedi'den hem de Nupedia'dan ayrılmıştır.
Madde Sayısı
Ortalama olarak şu an İngilizce Vikipedi sayfalarında 1,7 milyon madde, AlmancaTürkçe Vikipedi'de Vikipedi'de yarım milyon madde ve 95.412 madde bulunmaktadır. 250 dilde oluşturulan Vikipedi'nin 24 tanesinde 50.000'den fazla madde vardır. Almanca Vikipedi'nin DVD versiyonu da dağıtılmakta, ve İngilizce versiyonu ve yazılı versiyonunun da sunulması üstüne teklifler bulunmaktadır. Vikipedi Dünya'nın en popüler web sitelerinden biri haline gelmiştir ve Alexa'ya gore Dünya'nın en fazla ziyaret edilen 11'inci web sitesidir. Birçok sayfası, öteki siteler tarafınca izinli ya da izinsiz olarak kullanılmaktadır.
Bilgilerin Güvenilirliği
Vikipedi'nin güvenilebilirliği ve doğruluğu üstüne tartışmalar mevcuttur ve site yoğun olarak vandalizme maruz kalmaktadır. Eşit olmayan kalitesi ve takipsizliği, sistem hataları ve bilgilerin gerçekliği üstüne tartışmalar da devam etmektedir. Verilen bilgiler kimi zaman onaylanmamış ve sorgulanabilir olabilir, ları tamamlanmamış olabilir. Sadece 2005'de meydana getirilen bir araştırmada, İngilizce Vikipedi'deki "organik bilgiler üstüne" girdilerin doğruluğu Britannica Ansiklopedisi ile aynı seviyede bulunmuştur. Encyclopædia Britannica Inc. ise araştırmalarının ödül kazanmış meşhur öğretmenler tarafınca hazırlandığını savunarak araştırmayı yanlış bulmuştur.
Vikipedi'nin Özellikleri
Vikipedi, gönüllülerin ortaklaşa çabası doğrultusunda ve nerede ise her insanın internet sayfasına ulaşıp değiştirmesiyle yazılmaktadır. Vikipedi'ye bilgi girişi yapabilmek için üye olmak zorunluluğu yoktur. Sadece üye olmanın, meydana getirilen değişikliklerin kaydını tutabilmek şeklinde bazı avantajları vardır.
Vikipedi'nin ana sunucuları ABD'nin Florida Eyaleti'ndeki Tampa kentinde, öteki başlıca sunucuları ise Hollanda'nın Amsterdam, Fransa'nın Paris ve Cenup Kore'nin Seul kentinde bulunmaktadır. Vikipedi, "wiki" isminde bir program kullanmaktadır. Bunun yardımıyla içinde ne olduğu bir çok şahıs tarafınca kolayca yazılabilmektedir. Ziyaretçiler içeriğe eklemede, değiştirmede ve çıkarmada bulunarak ansiklopediyi kurmaya destek olurlar. Bu katılımlar bir kullanıcı hesabı sahibi olmadan da yapılabilmektedir. Bu sayede bir çok kişinin yeni bir bilgi olur olmaz bunu maddeye ekleyebilir, sadece bu vandalizme ve içerikle uyuşmamaya da sebebiyet verebilir.
Öteki web ansiklopedi projelerinin bir çok üyelik gerektirir ve bir tek uzmanların yazılarına izin vermektedir: Stanford Encyclopedia of Philosophy, Nupedia, h2g2 ve Everything2 vb şeklinde. Bazı ansiklopediler de Vikipedi şeklinde wiki kullanmaktadır. Öteki ansiklopedilerden değişik olarak, Vikipedi GNU Özgür Belgeleme Lisansı (GÖBL) kullanmaktadır.
Vikipedi'ye yazılan bilgilerin uygunluğu mevzusunda bazı kurallar mevcuttur. Bilgiler tartışılır, değerlendirilir ve içeriğe eklenmesi, değiştirilmesi ya da kardeş bir projeye aktarma olması üstüne kararlar alınır. Vikipedi'nin ana kurallarından biri maddelerin yansız bir halde, larıyla beraber, pozitif ya da negatif tüm yönleriyle sunulması gerektiğidir. Vikipedi, maddeleri tamamen objektif ve doğru bir halde sunmaya ve her türlü bakış açısını yansıtmaya çalışır. Maddeler kullananların kolaylıkla anlayabileceği bir sunuş kısmının (giriş) arkasından ayrıntıya girerek, 2006 yılı itibariyle doğrulanabilecek referanslarla sunulmalıdır.
Özgür İçerik
Geniş ve ortaklaşa üretilen proje olarak, tüm katkıların yasal olarak yazılması önemlidir. Normalde bir eserin yazarı o yazının telif hakkını elinde bulundurur ve öteki insanların bu yazıyı değiştirmesini ve kopyalamasını engeller. Bu sebeple Vikipedi'deki maddeler GÖBL ile yazılmakta, ve her yazar telif haklarından vazgeçmektedir. GÖBL, bir çok telifi özgür bırakılmış lisans şeklinde, yazılanın dağıtılmasını, benzeri dokümanların çıkmasını, ve kar amaçlı kullanıma izin verir. Bu lisans ek olarak tekrardan katılım gösterenlerin aynı lisans ile değişimler yapmasına izin verir. Özgür gözükmesine karşın bilgiyi yazan şahıs telif hakkına haizdir, sadece öteki insanların bu bilgilerden faydalanmasına ve geliştirmesine izin vermektedir. Katılımcılar birden fazla lisansı da içeriklerine kullanabilirler, ya da kamu malı olarak duyuru edebilirler.
Vikipedi'deki resimlerin, seslerin ve video dosyalarının büyük bir çoğunluğu GÖBL lisansı ile lisanslanmamaktadır. Şirket logoları, şarkı örnekleri, haber fotoğrafları ise ABD Birleşik Devletleri kanunlarına gore adil kullanım altında kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra Creative Commons şeklinde GÖBL benzeri lisanslama şekilleri de mevcuttur.
Dil Versiyonları
Türkçe Vikipedi Logosu
Vikipedi'nin şu an 204 etken dil versiyonu (100'den fazla maddesi bulunan) mevcuttur. Vikipedi'nin ise 253 dil versiyonu mevcut ve toplamda 8,5 milyona yakın maddesi vardır. Vikipedi her dilde birbirinden bağımsızdır. İçerikler öteki dillerdeki şeklinde olma zorunluğu yoktur, ya da maddelerin birbirlerinin tercümesi olması gerekmez. Maddelerin otomatik tercümelerine izin verilmez, sadece gene de öteki dillerdeki vikipedistler kendileri bu maddeleri çeviri ederler. Bir çok dilde yansız perspektif savunulmaktadır, sadece bulundukları ülkenin kanun ve kurallarına gore değişimler yapabilirler. Maddeler ve resimler Vikipediler içinde paylaşılmaktadır, ve başka bir dilden çeviri talepleri de bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Wikimedia Commons deposunda da tüm Vikipedilerin kullandığı medya dosyaları mevcuttur. Bir çok dildeki Vikipedi'de çeviri edilmiş dosyalar ufak bir kısmı temsil eder.
Alexa'ya gore, Vikipedi ziyaretçilerinin %60'ı İngilizce Vikipedi sayfasını ziyaret etmekte, öteki %40 ise öteki dillerdeki Vikipedileri ziyaret etmektedir.Aşağıdaki sıralama, 21 Kasım 2007 itibariyle 100,000 üstünde maddesi olan Vikipedilerin listesidir.
Son değişimler sayfasında son olarak yapılmış değişimler gösterilir ve vandalizmi engellemiş olan kullanıcılar tarafınca takip edilir.
Almanca Vikipedi DVDsi
Neredeyse tüm ziyaretçiler Vikipedi'nin içinde ne olduğu değiştirebilir; yeni kullanıcılar da yeni madde başlatabilirler. Sayfada meydana getirilen değişim derhal yansır. Vikipedi kullananların ortaklaşma çalışmasının zaman içinde maddeleri geliştireceği inancıyla kurulmuştur, tıpkı herhangi bir açık lı programın gelişmesi şeklinde. Vikipedi editörleri bu durumu, "toplumsal Darwin evrimi gelişmesi" açıklar. Bu ortaklaşa ve anında değişimler, editörlerin mevcut maddeleri hızlıca geliştirmesine ve yenilerinin gerçekleşir gerçekleşmez ortaya çıkmasını sağlar.
Bazıları ise Vikipedi'nin bu açık bakış açısını manasızca kullanırlar, buna da "vandalizm" denir. Bunun yanı sıra, ortaklaşa emek harcama kimi zaman "değişiklik yapma savaşları"na -bir çok şahıs birbirlerinin yazdıklarını onaylamadıkları için değiştirmekte ve çıkarmaktadır- ve editörlerin maddenin içinde ne olduğu üstünde uzlaşamamasına sebebiyet verir.
Maddeler istisnalar haricinde daima değiştirilmeye açıktır. Eğer ki, vandalizm ya da "revert war" (geri dönüştürme savaşı) yaşanırsa madde koruma altına alınır. Vikipedi hiçbir maddesinin tamamlanmış ya da bitmiş bulunduğunu iddia etmez. Maddelerin yazarlarının yazdıkları mevzu hakkında uzmanlık ya da yeterlilik sahibi olması gerekmez, ve kullanıcılar yazdıklarının "acımasızca değiştirilmesi ve tadı olarak dağıtılması" hakkında uyarılmaktadır. Maddeler bir kullanıcı ya da editör grubu tarafınca denetim edilmez ya da telif altına alınmaz; içerik hakkında kararlar Vikipedi'nin editör kurallarına gore düşünce alma ortak kararıyla, ya da kimi zaman oyla karar verilir. Jimmy Wales tüm Vikipedi kurallarında ve kullanıcı haklarında son sonucu verme hakkına haizdir.
Kullanıcılar seyretme listelerine ilgilerini çeken maddeleri eklerler, bu sayede bu maddelerin gelişimini izleyebilirler. Vikipedi'deki bir çok geçmiş değişim de sayfa geçmişinde kullanıcılar tarafınca kronolojik olarak görülebilir. Bir tek, eğer söylenmeyecek sunumlar, telif hakkı ihlalleri, ve yasal olarak Vikipedi'ye problem çıkaracak hususlar var ise, bunlar sayfa geçmişinden silinebilir. Bu değişimler bir tek Vikipedi yöneticileri tarafınca yapılabilir.
Öteki Formatlarda Vikipedi
Bazı maddeler için, konuşulmuş versiyoları ogg formatında sunulmaktadır. MP3 yerine ogg formatının sunulmasındaki ana sebep, MP3'ün bazı patentlerle koruma altına alınmış olmasıdır.Vikipedi online olarak ve sıkı olmayan bir lisans ile sunulmaktadır. İçeriğinin İnternet haricinde yüklenmesi oldukça kolaydır, ve ana dağıtım metodudur. Bununla birlikte, bazı projeler Vikipedi'nin içeriğini değişik olarak sunmaktadır. Örnek olarak, SOS Children Vikipedi'nin içeriğini CD'de sunmaktadır. Buna ek olarak, Wikipedia 1.0 isminde onaylanmış ve basıma hazır maddelerin editörler tarafınca hazırlanmış bir CD versiyonu da hazırlanmtaktadır. Yayımlanmış Vikipedi maddeleri ek olarak PediaPress ve Print on Demand servisleri tarafınca da sunulmaktadır.
Yazılım ve donanım
Florida'daki Vikipedi Sunucuları
Vikipedi kendisi için yazılmış, MediaWiki ismindeki açık lı wiki sistemi ile çalıştırmaktadır. Bu program PHP'de yazılmıştır ve MySQL'da kurulmuştur. Maddelerin yazılmasına izin vermesinin yanı sıra, baz bir iç macro dili, değişimler ve tanımlama sistemlerini sayfaları geliştirmek için kullanmaktadır. (Yönlendirme sayfaları şeklinde)
Vikipedi sunucuları Linux kullanmaktadır, ve ana sunucularının bulunmuş olduğu Florida'nın yanı sıra 4 ayrı yerde de bu sunuculardan bulunmaktadır. Vikipedi en başta, Clifford Adams'ın UseModWiki'sini kullanmış (1. Aşama), bir ekip problemler ortaya çıkınca da Ocak 2002 itibariyle PHP wiki motoru'nu MySQL'da kullanmaya adım atmıştır. Bu program 2. kademeyi temsil etmiş, ve bir tek Wikipedia için Magnus Manske tarafınca yazılmıştır. Bir çok güncellemeler ve değiştirmeler performansını genişletmek için kullanılmaktadır. Son olarak bu program baştan tamamen yeniden yazılmıştır, bu sefer Lee Daniel Crocker 2002 Haziran'ında 3. Kademeyi sonlandırmıştır ve adı da MediaWiki olmuştur. Lisansı GNU Özgür Belgeleme Lisansı altındadır ve tüm Wikimedia projelerinde kullanılır.
Donanım olarak Vikipedi 2004'e kadar bir tek bir sunucu kullanmaktaydı. 2005 Ocak'ta ise 39 sunucuyla Florida'da hizmet etmektedir. Bu konfigürasyon bir ana veritabanı sunucusu ile MySQL ile yönetilmekteydi, ve bir çok alt veritabanı sunucusu mevcuttu. Bunlardan 21 web sunucusu Apache yazılımını, öteki yedi tanesi de Squid cache kullanıyordu. 2005 Eylül itibariyle de, yüze yakın sunucuyla Dünya'da dört değişik yerden hizmet vermeye başladı.
Amsterdam Vikipedi Sunucuları
Sayfa talepleri ilk olarak Squid cache sunucularına gider, buradan iki PerlbalOpenFacts'da kullanıcılar tarafınca tertipli olarak bildirilmektedir. [1] kullanan sunucuya aktarma olur, buradan da Apache sunucularından birinden veritabanına ulaşır. Web sunucuları sayfaya buyruk gelir gelmez hizmete geçer, ve tüm Vikipedilerde de bu işlev vardır. Hızı daha da arttırmak için, teslim edilen sayfalar anonim kullanıcılar için çerezlenir ve sayfaya derhal gönderilir, bu da kimi zaman lag'a sebebiyet verir. Hızın talebini daha da yükseltmek için, Wikimedia global bir ağ kurarak 3 çerez sunucusunu da Fransa'da kullanmaktadır. Hollanda ve Şimal Kore'deki öteki sunucular da, Vikipedi'nin trafiiyle ilgilenir. Bunların da haricinde, Vikipedi'nin sayfa sunumu değişmektedir. Sayfaların hız durumları
Yazarlık ve Yöneticilik Gelişmesi
2005 Aralık'da 27000 kullanıcı Vikipedi'de minimum 5 değişim yapmış oldu; 17000'i İngilizce Vikipedi'de bulunuyordu. Daha etken bir grup da 4000 kullanıcısı idi. Bu kullanıcılar 100'ün üstünde değişim yaptılar. Wikimedia'ya gore, Wikipedia'ya katkıda bulunan kullananların %25'i kullanıcı hesabı olmayanlardır, ve azca bir ihtimalle kullanıcı hesabı alırlar.
Vikipedi'nin işleyişi gönüllü geliştiriciler, kahyalar (steward), bürokratlar ve yöneticiler tarafınca yapılmaktadır. Yöneticiler bu grubun en kalabalığıdır, özellikleri içinde maddelerin değiştirilmesini engellemek, silmek ve kullananların silinmesini sağlama şeklinde özelliklere sahiplerdir. Vikipedi'de geçmişte pozitif katkıları bulunan ve kuralları anladığına güvenilir olunan her editör yöneticiliğe aday gösterilebilir.
Bazı kullananların değişim yapması geçici ya da tamamen izin verilmemiştir. Vandalizm ya da ufak kaide çatışmaları kısa ve uzun soluklu geçici, ya da sınırsız engellenmelere sebep verebilir. İngilizce Vikipedi'de bu bir yargıcı komitesi tarafınca yapılmaktadır.
Eski Nupedia'nın başeditörü Larry Sanger GÖBL'ını "özgürlüğün garantisi özgür bir ansiklopedi üstünde çalışmak için kuvvetli bir motivasyondur" diyerek savunur. Vikipedi topluluklarının araştırmasında, iktisat profesörü Andrea Ciffolilli düşük masrafların wikiye iştirakı arttırdığnı ve "yaratıcı mimari"nin iştirakı desteklediğini öngörür. Vikipedi bir çok deneyde toplumsal, politik ve ekonomik sistemler olarak öngörülmüştür; bunlar içinde kargaşa, demokrasi, komünizm de vardır. Kurucusu Vikipedi'nin bunlardan biri asla olmadığını savunur. Wikipedia Watch'daki Daniel Brandt'a gore Jimmy Wales Vikipedi'nin diktatörüdür, sadece bir çok Vikipedi kullanıcısı Wales'i ne bir diktatör ne de tartışılmayacak kararlar veren biri olarak görür.
Gelecekte İçerik Yazarlığı
Almanca Vikipedi'de Vikipedi'yi vandalizmden koruyabilmek için bir yöntem denenmektedir. Konsept her insanın maddeleri değiştirmesine izin verir, fakat bir tek "güvenilir" editörlerin halka açık sayfalarda değişim yapmasına izin verir. Kimin güvenilir olduğu ise hala açıklığını kazanmamıştır. Jimmy Wales bu mevzu hakkında; "Her insanın her sayfayı değiştirmesine izin vermek istiyoruz sadece vandalizme uğramış sayfaların gözükmesini istemiyoruz. Basına 5 senedir ilk kez Vikipedi'nin ana sayfasının halkın değiştirmesine açık bulunduğunu söylemek oldukça keyifli olurdu" demiştir.
Maddi Harcamalar
Vikipedi'nin maddi harcamaları Wikimedia Vakfı tarafınca karşılanmaktadır. 2005 yılının 4'üncü çeyreğindeki harcamalar $321,000 iken, donanım masrafın %60'ını temsil etmiştir.Bomis, isminde erotik yayım reklamcılığı meydana getiren şirket wikipedia.org öncesi kendi sunucularında Wikipedia'yı sunmuştur. Günümüzde ise yıl sonlarında meydana getirilen bağış çağırılarında toplanan desteklerle harcamalar ödenmektedir. America On Line (AOL), 2005 senesinde tüm sunucu harcamalarını üstlenme teklifinin yanında üstüne senelik 100 milyon dolar ile sayfanın aşağısında "Hosted by AOL" logosunu koymak istemiştir, sadece bu teklif Jimmy Wales ve Wikimedia Vakfı yöneticileri tarafınca reddedilmiştir. [2] Vikipedi eğer ki hususi bir şirket olsaydı, değerinin 5 milyar dolar olduğu öngörülmektedir. [3]
Ödüller
Vikipedi 2004 Mayıs'ında iki büyük ödüle layık görülmüştür. İlki, dijital topluluk kategorisinde "Golden Nica" ödülüne, Prix Ars Electronica tarafınca layık bulunmuş, ve ˆ10,000 kazanmıştır. Bu ödül PAE Cyberarts Festivali'nde Avusturya'da verilmiştir. İkincisi ise Webby award'daki topluluk kategorsinde olmuştur. Eylül 2004'de Japonca Vikipedi Web Yaratım ödülünü Japon Reklamcıları Topluluğu'ndan kazanmıştır.
Vikipedi ek olarak; BBC News, The Washington Post, The Economist, Newsweek, Los Angeles Times, Science, The Guardian, Chicago Sun-Times, The TimesToronto Yıldız, Globe and Mail, The Financial Times, Time Magazine, Irish Times, Reader's Digest ve The Daily Telegraph tarafınca ça olarak gösterilmiş ve bahsedilmiştir. Time dergisi ek olarak 2006 senesinde Jimmy Wales'i Dünya'nın en etkili 100 kişisinden biri seçmiştir. (Londra),
2006 senesinde, Almanca Vikipedi Multiscope araştırmasına gore Google ve Gmail'den sonrasında 3'üncü en iyi Almanca web sitesi seçilmiştir.
2006 senesinde Rusça Wikipedi, İnternet'te Rusya diline yapmış olduğu katkısıyla Runeta Ödülüne layık görülmüştür.
2007 senesinde Türkçe Vikipedi, Altın Örümcek Web Ödülleri'nde "En iyi içerik" ödülünü kazanmıştır.
Popüler Kültürde Vikipedi
Vikipedi'nin içinde ne olduğu yüzlerce site tarafınca veritabanından alınarak kullanılmaktadır. Vikipedi'nin maddeleri ek olarak bilimsel nitelikli çalışmalarda, kitaplarda ve konferanslarda ve son olarak da filmlerde de kullanılmaktadır. 2006 senesinde, ABD Birleşik Devletleri'nde bir davada Vikipedi referans olarak gösterilmiştir. Kanada Parlemantosu, Vikipedi'nin aynı cinste insanların eşiyle olan evliliği hakkında maddesi Yasal Evlenme Kanunu'nunda okunulacak belge olarak sunulmuştur.
Bunun yanı sıra, Vikipedi'nin popüler kültürde kullanımı üstüne de lar çoğalmıştır. Vikipedi'nin açıklığı bir çok karakterin vandalizm yapması üstüne parodiler oluşturmuştur. The Colbert Report sunucusu Stephen Colbert bir çok kez kullanıcılarının Vikipedi'yi vandallemesini mizahi olarak önermektedir. "Weird Al" Yankovic "White and Nerdy" klibinde Atlantic Records sayfasını "You suck!" (Berbatsın!) diyerek bir parodide düzenlemiştir. Bu durum Yankovic fanatiklerinin sayfayı vandallamalarına sebep vermiştir. Bunun yanı sıra, Penny Arcade'in bir çiziminde İskeletor He-Man maddesini değiştirmektedir.
Kökenbilim
Tarihçe
İngilizce Vikipedi (Wikipedia), 15 Ocak 2001 tarihinde, Nupedia'nın tamamlanması olarak adım atmıştır. Şu an da gelir amacı gütmeyen Wikimedia Vakfı tarafınca yönetilmektedir. Larry Sanger ve Jimmy Wales tarafınca kurulmuştur. Larry Sanger, 1 Mart 2002 tarihinde hem Vikipedi'den hem de Nupedia'dan ayrılmıştır.
Madde Sayısı
Ortalama olarak şu an İngilizce Vikipedi sayfalarında 1,7 milyon madde, AlmancaTürkçe Vikipedi'de Vikipedi'de yarım milyon madde ve 95.412 madde bulunmaktadır. 250 dilde oluşturulan Vikipedi'nin 24 tanesinde 50.000'den fazla madde vardır. Almanca Vikipedi'nin DVD versiyonu da dağıtılmakta, ve İngilizce versiyonu ve yazılı versiyonunun da sunulması üstüne teklifler bulunmaktadır. Vikipedi Dünya'nın en popüler web sitelerinden biri haline gelmiştir ve Alexa'ya gore Dünya'nın en fazla ziyaret edilen 11'inci web sitesidir. Birçok sayfası, öteki siteler tarafınca izinli ya da izinsiz olarak kullanılmaktadır.
Bilgilerin Güvenilirliği
Vikipedi'nin güvenilebilirliği ve doğruluğu üstüne tartışmalar mevcuttur ve site yoğun olarak vandalizme maruz kalmaktadır. Eşit olmayan kalitesi ve takipsizliği, sistem hataları ve bilgilerin gerçekliği üstüne tartışmalar da devam etmektedir. Verilen bilgiler kimi zaman onaylanmamış ve sorgulanabilir olabilir, ları tamamlanmamış olabilir. Sadece 2005'de meydana getirilen bir araştırmada, İngilizce Vikipedi'deki "organik bilgiler üstüne" girdilerin doğruluğu Britannica Ansiklopedisi ile aynı seviyede bulunmuştur. Encyclopædia Britannica Inc. ise araştırmalarının ödül kazanmış meşhur öğretmenler tarafınca hazırlandığını savunarak araştırmayı yanlış bulmuştur.
Vikipedi'nin Özellikleri
Vikipedi, gönüllülerin ortaklaşa çabası doğrultusunda ve nerede ise her insanın internet sayfasına ulaşıp değiştirmesiyle yazılmaktadır. Vikipedi'ye bilgi girişi yapabilmek için üye olmak zorunluluğu yoktur. Sadece üye olmanın, meydana getirilen değişikliklerin kaydını tutabilmek şeklinde bazı avantajları vardır.
Vikipedi'nin ana sunucuları ABD'nin Florida Eyaleti'ndeki Tampa kentinde, öteki başlıca sunucuları ise Hollanda'nın Amsterdam, Fransa'nın Paris ve Cenup Kore'nin Seul kentinde bulunmaktadır. Vikipedi, "wiki" isminde bir program kullanmaktadır. Bunun yardımıyla içinde ne olduğu bir çok şahıs tarafınca kolayca yazılabilmektedir. Ziyaretçiler içeriğe eklemede, değiştirmede ve çıkarmada bulunarak ansiklopediyi kurmaya destek olurlar. Bu katılımlar bir kullanıcı hesabı sahibi olmadan da yapılabilmektedir. Bu sayede bir çok kişinin yeni bir bilgi olur olmaz bunu maddeye ekleyebilir, sadece bu vandalizme ve içerikle uyuşmamaya da sebebiyet verebilir.
Öteki web ansiklopedi projelerinin bir çok üyelik gerektirir ve bir tek uzmanların yazılarına izin vermektedir: Stanford Encyclopedia of Philosophy, Nupedia, h2g2 ve Everything2 vb şeklinde. Bazı ansiklopediler de Vikipedi şeklinde wiki kullanmaktadır. Öteki ansiklopedilerden değişik olarak, Vikipedi GNU Özgür Belgeleme Lisansı (GÖBL) kullanmaktadır.
Vikipedi'ye yazılan bilgilerin uygunluğu mevzusunda bazı kurallar mevcuttur. Bilgiler tartışılır, değerlendirilir ve içeriğe eklenmesi, değiştirilmesi ya da kardeş bir projeye aktarma olması üstüne kararlar alınır. Vikipedi'nin ana kurallarından biri maddelerin yansız bir halde, larıyla beraber, pozitif ya da negatif tüm yönleriyle sunulması gerektiğidir. Vikipedi, maddeleri tamamen objektif ve doğru bir halde sunmaya ve her türlü bakış açısını yansıtmaya çalışır. Maddeler kullananların kolaylıkla anlayabileceği bir sunuş kısmının (giriş) arkasından ayrıntıya girerek, 2006 yılı itibariyle doğrulanabilecek referanslarla sunulmalıdır.
Özgür İçerik
Geniş ve ortaklaşa üretilen proje olarak, tüm katkıların yasal olarak yazılması önemlidir. Normalde bir eserin yazarı o yazının telif hakkını elinde bulundurur ve öteki insanların bu yazıyı değiştirmesini ve kopyalamasını engeller. Bu sebeple Vikipedi'deki maddeler GÖBL ile yazılmakta, ve her yazar telif haklarından vazgeçmektedir. GÖBL, bir çok telifi özgür bırakılmış lisans şeklinde, yazılanın dağıtılmasını, benzeri dokümanların çıkmasını, ve kar amaçlı kullanıma izin verir. Bu lisans ek olarak tekrardan katılım gösterenlerin aynı lisans ile değişimler yapmasına izin verir. Özgür gözükmesine karşın bilgiyi yazan şahıs telif hakkına haizdir, sadece öteki insanların bu bilgilerden faydalanmasına ve geliştirmesine izin vermektedir. Katılımcılar birden fazla lisansı da içeriklerine kullanabilirler, ya da kamu malı olarak duyuru edebilirler.
Vikipedi'deki resimlerin, seslerin ve video dosyalarının büyük bir çoğunluğu GÖBL lisansı ile lisanslanmamaktadır. Şirket logoları, şarkı örnekleri, haber fotoğrafları ise ABD Birleşik Devletleri kanunlarına gore adil kullanım altında kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra Creative Commons şeklinde GÖBL benzeri lisanslama şekilleri de mevcuttur.
Dil Versiyonları
Türkçe Vikipedi Logosu
Vikipedi'nin şu an 204 etken dil versiyonu (100'den fazla maddesi bulunan) mevcuttur. Vikipedi'nin ise 253 dil versiyonu mevcut ve toplamda 8,5 milyona yakın maddesi vardır. Vikipedi her dilde birbirinden bağımsızdır. İçerikler öteki dillerdeki şeklinde olma zorunluğu yoktur, ya da maddelerin birbirlerinin tercümesi olması gerekmez. Maddelerin otomatik tercümelerine izin verilmez, sadece gene de öteki dillerdeki vikipedistler kendileri bu maddeleri çeviri ederler. Bir çok dilde yansız perspektif savunulmaktadır, sadece bulundukları ülkenin kanun ve kurallarına gore değişimler yapabilirler. Maddeler ve resimler Vikipediler içinde paylaşılmaktadır, ve başka bir dilden çeviri talepleri de bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Wikimedia Commons deposunda da tüm Vikipedilerin kullandığı medya dosyaları mevcuttur. Bir çok dildeki Vikipedi'de çeviri edilmiş dosyalar ufak bir kısmı temsil eder.
Alexa'ya gore, Vikipedi ziyaretçilerinin %60'ı İngilizce Vikipedi sayfasını ziyaret etmekte, öteki %40 ise öteki dillerdeki Vikipedileri ziyaret etmektedir.Aşağıdaki sıralama, 21 Kasım 2007 itibariyle 100,000 üstünde maddesi olan Vikipedilerin listesidir.
- İngilizce (+2,100,000)
- Almanca (+670,000)
- Fransızca (+585,000)
- Lehçe (+450,000)
- Japonca (+440,000)
- Hollandaca (+385,000)
- İtalyanca (+380,000)
- Portekizce (+344,000)
- İspanyolca (+306,000)
- İsveçce (+269,000)
- Rusça (+221,000)
- Çince (+155,000)
- Norveççe (+141,000)
- Fince (+140,000)
- Volapük (+112,000)
Son değişimler sayfasında son olarak yapılmış değişimler gösterilir ve vandalizmi engellemiş olan kullanıcılar tarafınca takip edilir.
Almanca Vikipedi DVDsi
Neredeyse tüm ziyaretçiler Vikipedi'nin içinde ne olduğu değiştirebilir; yeni kullanıcılar da yeni madde başlatabilirler. Sayfada meydana getirilen değişim derhal yansır. Vikipedi kullananların ortaklaşma çalışmasının zaman içinde maddeleri geliştireceği inancıyla kurulmuştur, tıpkı herhangi bir açık lı programın gelişmesi şeklinde. Vikipedi editörleri bu durumu, "toplumsal Darwin evrimi gelişmesi" açıklar. Bu ortaklaşa ve anında değişimler, editörlerin mevcut maddeleri hızlıca geliştirmesine ve yenilerinin gerçekleşir gerçekleşmez ortaya çıkmasını sağlar.
Bazıları ise Vikipedi'nin bu açık bakış açısını manasızca kullanırlar, buna da "vandalizm" denir. Bunun yanı sıra, ortaklaşa emek harcama kimi zaman "değişiklik yapma savaşları"na -bir çok şahıs birbirlerinin yazdıklarını onaylamadıkları için değiştirmekte ve çıkarmaktadır- ve editörlerin maddenin içinde ne olduğu üstünde uzlaşamamasına sebebiyet verir.
Maddeler istisnalar haricinde daima değiştirilmeye açıktır. Eğer ki, vandalizm ya da "revert war" (geri dönüştürme savaşı) yaşanırsa madde koruma altına alınır. Vikipedi hiçbir maddesinin tamamlanmış ya da bitmiş bulunduğunu iddia etmez. Maddelerin yazarlarının yazdıkları mevzu hakkında uzmanlık ya da yeterlilik sahibi olması gerekmez, ve kullanıcılar yazdıklarının "acımasızca değiştirilmesi ve tadı olarak dağıtılması" hakkında uyarılmaktadır. Maddeler bir kullanıcı ya da editör grubu tarafınca denetim edilmez ya da telif altına alınmaz; içerik hakkında kararlar Vikipedi'nin editör kurallarına gore düşünce alma ortak kararıyla, ya da kimi zaman oyla karar verilir. Jimmy Wales tüm Vikipedi kurallarında ve kullanıcı haklarında son sonucu verme hakkına haizdir.
Kullanıcılar seyretme listelerine ilgilerini çeken maddeleri eklerler, bu sayede bu maddelerin gelişimini izleyebilirler. Vikipedi'deki bir çok geçmiş değişim de sayfa geçmişinde kullanıcılar tarafınca kronolojik olarak görülebilir. Bir tek, eğer söylenmeyecek sunumlar, telif hakkı ihlalleri, ve yasal olarak Vikipedi'ye problem çıkaracak hususlar var ise, bunlar sayfa geçmişinden silinebilir. Bu değişimler bir tek Vikipedi yöneticileri tarafınca yapılabilir.
Öteki Formatlarda Vikipedi
Bazı maddeler için, konuşulmuş versiyoları ogg formatında sunulmaktadır. MP3 yerine ogg formatının sunulmasındaki ana sebep, MP3'ün bazı patentlerle koruma altına alınmış olmasıdır.Vikipedi online olarak ve sıkı olmayan bir lisans ile sunulmaktadır. İçeriğinin İnternet haricinde yüklenmesi oldukça kolaydır, ve ana dağıtım metodudur. Bununla birlikte, bazı projeler Vikipedi'nin içeriğini değişik olarak sunmaktadır. Örnek olarak, SOS Children Vikipedi'nin içeriğini CD'de sunmaktadır. Buna ek olarak, Wikipedia 1.0 isminde onaylanmış ve basıma hazır maddelerin editörler tarafınca hazırlanmış bir CD versiyonu da hazırlanmtaktadır. Yayımlanmış Vikipedi maddeleri ek olarak PediaPress ve Print on Demand servisleri tarafınca da sunulmaktadır.
Yazılım ve donanım
Florida'daki Vikipedi Sunucuları
Vikipedi kendisi için yazılmış, MediaWiki ismindeki açık lı wiki sistemi ile çalıştırmaktadır. Bu program PHP'de yazılmıştır ve MySQL'da kurulmuştur. Maddelerin yazılmasına izin vermesinin yanı sıra, baz bir iç macro dili, değişimler ve tanımlama sistemlerini sayfaları geliştirmek için kullanmaktadır. (Yönlendirme sayfaları şeklinde)
Vikipedi sunucuları Linux kullanmaktadır, ve ana sunucularının bulunmuş olduğu Florida'nın yanı sıra 4 ayrı yerde de bu sunuculardan bulunmaktadır. Vikipedi en başta, Clifford Adams'ın UseModWiki'sini kullanmış (1. Aşama), bir ekip problemler ortaya çıkınca da Ocak 2002 itibariyle PHP wiki motoru'nu MySQL'da kullanmaya adım atmıştır. Bu program 2. kademeyi temsil etmiş, ve bir tek Wikipedia için Magnus Manske tarafınca yazılmıştır. Bir çok güncellemeler ve değiştirmeler performansını genişletmek için kullanılmaktadır. Son olarak bu program baştan tamamen yeniden yazılmıştır, bu sefer Lee Daniel Crocker 2002 Haziran'ında 3. Kademeyi sonlandırmıştır ve adı da MediaWiki olmuştur. Lisansı GNU Özgür Belgeleme Lisansı altındadır ve tüm Wikimedia projelerinde kullanılır.
Donanım olarak Vikipedi 2004'e kadar bir tek bir sunucu kullanmaktaydı. 2005 Ocak'ta ise 39 sunucuyla Florida'da hizmet etmektedir. Bu konfigürasyon bir ana veritabanı sunucusu ile MySQL ile yönetilmekteydi, ve bir çok alt veritabanı sunucusu mevcuttu. Bunlardan 21 web sunucusu Apache yazılımını, öteki yedi tanesi de Squid cache kullanıyordu. 2005 Eylül itibariyle de, yüze yakın sunucuyla Dünya'da dört değişik yerden hizmet vermeye başladı.
Amsterdam Vikipedi Sunucuları
Sayfa talepleri ilk olarak Squid cache sunucularına gider, buradan iki PerlbalOpenFacts'da kullanıcılar tarafınca tertipli olarak bildirilmektedir. [1] kullanan sunucuya aktarma olur, buradan da Apache sunucularından birinden veritabanına ulaşır. Web sunucuları sayfaya buyruk gelir gelmez hizmete geçer, ve tüm Vikipedilerde de bu işlev vardır. Hızı daha da arttırmak için, teslim edilen sayfalar anonim kullanıcılar için çerezlenir ve sayfaya derhal gönderilir, bu da kimi zaman lag'a sebebiyet verir. Hızın talebini daha da yükseltmek için, Wikimedia global bir ağ kurarak 3 çerez sunucusunu da Fransa'da kullanmaktadır. Hollanda ve Şimal Kore'deki öteki sunucular da, Vikipedi'nin trafiiyle ilgilenir. Bunların da haricinde, Vikipedi'nin sayfa sunumu değişmektedir. Sayfaların hız durumları
Yazarlık ve Yöneticilik Gelişmesi
2005 Aralık'da 27000 kullanıcı Vikipedi'de minimum 5 değişim yapmış oldu; 17000'i İngilizce Vikipedi'de bulunuyordu. Daha etken bir grup da 4000 kullanıcısı idi. Bu kullanıcılar 100'ün üstünde değişim yaptılar. Wikimedia'ya gore, Wikipedia'ya katkıda bulunan kullananların %25'i kullanıcı hesabı olmayanlardır, ve azca bir ihtimalle kullanıcı hesabı alırlar.
Vikipedi'nin işleyişi gönüllü geliştiriciler, kahyalar (steward), bürokratlar ve yöneticiler tarafınca yapılmaktadır. Yöneticiler bu grubun en kalabalığıdır, özellikleri içinde maddelerin değiştirilmesini engellemek, silmek ve kullananların silinmesini sağlama şeklinde özelliklere sahiplerdir. Vikipedi'de geçmişte pozitif katkıları bulunan ve kuralları anladığına güvenilir olunan her editör yöneticiliğe aday gösterilebilir.
Bazı kullananların değişim yapması geçici ya da tamamen izin verilmemiştir. Vandalizm ya da ufak kaide çatışmaları kısa ve uzun soluklu geçici, ya da sınırsız engellenmelere sebep verebilir. İngilizce Vikipedi'de bu bir yargıcı komitesi tarafınca yapılmaktadır.
Eski Nupedia'nın başeditörü Larry Sanger GÖBL'ını "özgürlüğün garantisi özgür bir ansiklopedi üstünde çalışmak için kuvvetli bir motivasyondur" diyerek savunur. Vikipedi topluluklarının araştırmasında, iktisat profesörü Andrea Ciffolilli düşük masrafların wikiye iştirakı arttırdığnı ve "yaratıcı mimari"nin iştirakı desteklediğini öngörür. Vikipedi bir çok deneyde toplumsal, politik ve ekonomik sistemler olarak öngörülmüştür; bunlar içinde kargaşa, demokrasi, komünizm de vardır. Kurucusu Vikipedi'nin bunlardan biri asla olmadığını savunur. Wikipedia Watch'daki Daniel Brandt'a gore Jimmy Wales Vikipedi'nin diktatörüdür, sadece bir çok Vikipedi kullanıcısı Wales'i ne bir diktatör ne de tartışılmayacak kararlar veren biri olarak görür.
Gelecekte İçerik Yazarlığı
Almanca Vikipedi'de Vikipedi'yi vandalizmden koruyabilmek için bir yöntem denenmektedir. Konsept her insanın maddeleri değiştirmesine izin verir, fakat bir tek "güvenilir" editörlerin halka açık sayfalarda değişim yapmasına izin verir. Kimin güvenilir olduğu ise hala açıklığını kazanmamıştır. Jimmy Wales bu mevzu hakkında; "Her insanın her sayfayı değiştirmesine izin vermek istiyoruz sadece vandalizme uğramış sayfaların gözükmesini istemiyoruz. Basına 5 senedir ilk kez Vikipedi'nin ana sayfasının halkın değiştirmesine açık bulunduğunu söylemek oldukça keyifli olurdu" demiştir.
Maddi Harcamalar
Vikipedi'nin maddi harcamaları Wikimedia Vakfı tarafınca karşılanmaktadır. 2005 yılının 4'üncü çeyreğindeki harcamalar $321,000 iken, donanım masrafın %60'ını temsil etmiştir.Bomis, isminde erotik yayım reklamcılığı meydana getiren şirket wikipedia.org öncesi kendi sunucularında Wikipedia'yı sunmuştur. Günümüzde ise yıl sonlarında meydana getirilen bağış çağırılarında toplanan desteklerle harcamalar ödenmektedir. America On Line (AOL), 2005 senesinde tüm sunucu harcamalarını üstlenme teklifinin yanında üstüne senelik 100 milyon dolar ile sayfanın aşağısında "Hosted by AOL" logosunu koymak istemiştir, sadece bu teklif Jimmy Wales ve Wikimedia Vakfı yöneticileri tarafınca reddedilmiştir. [2] Vikipedi eğer ki hususi bir şirket olsaydı, değerinin 5 milyar dolar olduğu öngörülmektedir. [3]
Ödüller
Vikipedi 2004 Mayıs'ında iki büyük ödüle layık görülmüştür. İlki, dijital topluluk kategorisinde "Golden Nica" ödülüne, Prix Ars Electronica tarafınca layık bulunmuş, ve ˆ10,000 kazanmıştır. Bu ödül PAE Cyberarts Festivali'nde Avusturya'da verilmiştir. İkincisi ise Webby award'daki topluluk kategorsinde olmuştur. Eylül 2004'de Japonca Vikipedi Web Yaratım ödülünü Japon Reklamcıları Topluluğu'ndan kazanmıştır.
Vikipedi ek olarak; BBC News, The Washington Post, The Economist, Newsweek, Los Angeles Times, Science, The Guardian, Chicago Sun-Times, The TimesToronto Yıldız, Globe and Mail, The Financial Times, Time Magazine, Irish Times, Reader's Digest ve The Daily Telegraph tarafınca ça olarak gösterilmiş ve bahsedilmiştir. Time dergisi ek olarak 2006 senesinde Jimmy Wales'i Dünya'nın en etkili 100 kişisinden biri seçmiştir. (Londra),
2006 senesinde, Almanca Vikipedi Multiscope araştırmasına gore Google ve Gmail'den sonrasında 3'üncü en iyi Almanca web sitesi seçilmiştir.
2006 senesinde Rusça Wikipedi, İnternet'te Rusya diline yapmış olduğu katkısıyla Runeta Ödülüne layık görülmüştür.
2007 senesinde Türkçe Vikipedi, Altın Örümcek Web Ödülleri'nde "En iyi içerik" ödülünü kazanmıştır.
Popüler Kültürde Vikipedi
Vikipedi'nin içinde ne olduğu yüzlerce site tarafınca veritabanından alınarak kullanılmaktadır. Vikipedi'nin maddeleri ek olarak bilimsel nitelikli çalışmalarda, kitaplarda ve konferanslarda ve son olarak da filmlerde de kullanılmaktadır. 2006 senesinde, ABD Birleşik Devletleri'nde bir davada Vikipedi referans olarak gösterilmiştir. Kanada Parlemantosu, Vikipedi'nin aynı cinste insanların eşiyle olan evliliği hakkında maddesi Yasal Evlenme Kanunu'nunda okunulacak belge olarak sunulmuştur.
Bunun yanı sıra, Vikipedi'nin popüler kültürde kullanımı üstüne de lar çoğalmıştır. Vikipedi'nin açıklığı bir çok karakterin vandalizm yapması üstüne parodiler oluşturmuştur. The Colbert Report sunucusu Stephen Colbert bir çok kez kullanıcılarının Vikipedi'yi vandallemesini mizahi olarak önermektedir. "Weird Al" Yankovic "White and Nerdy" klibinde Atlantic Records sayfasını "You suck!" (Berbatsın!) diyerek bir parodide düzenlemiştir. Bu durum Yankovic fanatiklerinin sayfayı vandallamalarına sebep vermiştir. Bunun yanı sıra, Penny Arcade'in bir çiziminde İskeletor He-Man maddesini değiştirmektedir.
YORUMLAR