Eldfell Heimaey'in İzlanda haritasındaki yeri Konum: İzlanda, Heimaey Sıradağ: Orta Atlantik Yükselimi Yükseklik: 204 m Tür ...
Eldfell
Eldfell, İzlanda'ya bağlı Heimaey Adası'nda bulunan 204 metre yüksekliğinde bir yanardağdır. 23 Ocak 1973 tarihinde Heimaey nahiyesinin derhal haricinde bir alanda asla beklenmedik bir şekilde harekete geçmiş ve büyük bir volkan felaketine niçin olmuştur. Bu vakadan sonrasında İzlandalılar adaya Ateş Dağı anlamına gelen Eldfell demişlerdir.
Yanardağın hareketlenmesi ada içinde büyük bir kriz oluşmasına niçin olmuş ve neredeyse kalıcı olarak boşaltılmasına yol açmıştır. Volkandan çıkan küller adanın büyük bir kısmını kaplamış, bir çok evi yok etmiş ve akan lavlar, balıkçılık ile geçinen adanın ana gelir membaı olan limanı tehdit eder hâle gelmiştir. Yanardağdan çıkarak ilerlemeyi sürdüren lavları soğutmak için bir ortaklaşa iş başlatılmış ve deniz suyu akmakta olan lavlar üstüne pompalanmıştır. Uygulamaya konan bu plan hedefinize ulaşmış ve kasabanın limanının yitirilmesinin önüne geçilmiştir. Püskürmelerin bitiminin sonrasında adalılar yavaş yavaş soğumakta olan lavlardan, sıcak su sağlamak ve elektrik enerjisi üretmek için yararlanmışlardır. Bununla birlikte volkandan yayılan püskürüklerin bir kısımı adanın ufak havaalanının tayyare pistini genişletmek için bir bölümüyse üstünde 200 yeni ev inşa edilecek bir alan yaratmak için kullanmıştır.
Püskürmelerin öncesi
İzlanda, Orta Atlantik yükselimi üstünde, Şimal ABD ve Avrasya levhalarının birbirlerinden ayrılma yönünde hareket etmiş olduğu bir bölümde bulunmasından dolayı sık sık volkanik hareketlenmelerin yaşandığı bir yerdir.
Vestmann Adaları (İzlandaca: Vestmannaeyjar) İzlanda'nın cenup kıyılarında bulunan ve irili ufaklı bir çok adadan oluşan bir takımadadır. Takımadanın her bir üyesi Holosen Çağı'ndan bu yana gerçekleşen volkanik hareketlenmeler sonucu ortaya çıkmışlardır. Bu üyelerden meskun olan tek ada, bununla birlikte en büyük olan Heimaey'dir. 1973'teki püskürmeden ilkin de Heimaey'de bulunan en eski volkanik bulgu, 5.000 yıl ilkin bir püskürme sonucu oluşmuş 200 metre yüksekliğindeki Helgafell'dir.
Vestmann Takımadaları'na ilk yerleşenler İ.S. 874 senesinde anakaradaki Norslardan kaçan İrlandalı köleler olmuştur. Buraya gelen kişiler İskandinavya'dan avrupada olduklarından adalara bu konuyu gösteren Vestmann ismini verdiler. Zamanı süresince içme suyu yokluğu ile savaşım etmesine ve sık sık korsanların saldırılarına maruz kalmasına karşın Heimaey, kısa zamanda balıkçılığın hızla gelişmesiyle kalkındı ve İzlanda'da bu sektörün en mühim merkezi hâline geldi. ülkenin güneyindeki iyi limandan birisi buraya kuruldu ve büyük oranlarda balık sağlayarak daha çok kazanç sağlamış oldu.
Takımadada ilk yerleşimin gerçekleşiği tarihten başlayarak 1963'e dek malum hiçbir volkanik püskürme olmamıştır. Heimaey'in 20 kilometre güneybatısında başlayarak 4 yıl süresince devam eden ve sonunda Surtsey Adası'nı oluşturan hareketlenme bölümde malum ilk patlamadır. Ama bunun yanı sıra 1637 ve 1896 yılları içinde açıkdenizde hareketlilikler olmuş olması ihtimaller içindedir. Bir takım biliminsanlarının yaptıkları kuramsal açıklamalara bakılırsa takımadadaki hareketliliklerin artmasının sebebi İzlanda'dan geçen yarıkların güneye doğru genişlemesidir.
Püskürmenin başlaması
21 Ocak 1973 günü saat 20.00 sularında Heimaey'de bir takım ufak yer sarsıntısı oluşmaya başladı. Adada yaşayan kişilerce duyumsanamayacak kadar ufak olan bu sarsıntılar 60 kilometre uzaklıktaki sismik araştırma merkezinden kolayca kaydedilebiliyordu. Bu istasyonda 22 Ocak günü saat 01.00 ile 03.00 içinde yüzün üstünde ufak sarsıntı kaydedildi. Bu ufak depremler o gün saat 11.00'e dek azalarak sürdü ve 23.00 dolaylarında bütünüyle durdu. O saatten, ertesi gün 01.34'e kadar yalnızca ufak sarsıntı kaydedilebildi. Bunların içinde en büyüğü Richter Ölçeği'ne bakılırsa 2.7 büyüklüğündeydi.
İzlanda'nın bulunmuş olduğu konuma bakıldığında, üstünde olduğu bölümde bu tip ufak yer sarsıntıları oldukça yaygın olaylardır ve o güne dek olan sarsıntıların hiçbiri büyük bir yanardağ patlaması olacağına ilişkin bir ipucu olmamıştır. Bu yüzden Eldfell'in de ilk püskürmesi asla beklenmedik bir şekilde gelmişti. 23 Ocak günü saat 01.55'te adanın şark bölgesinde, yerleşim merkezinin ortalama 1 kilometre uzağında bir noktada ilk yarık açıldı. Yarık Heimaey'in kilisesinin olduğu Kirkjubær bölgesineyse 200 metre uzaklıktaydı.
Yarık kısa sürede hızla büyüyerek uzunlukta 2 kilometreye ulaştı. Tam olarak adanın bir kıyısından karşı kıyısını kadar uzanıyordu. Bunun yanı sıra bu yarığın şimal ve güneydeki uç noktalarınında da denizde bittiği yerlerde, deniz tabanında hareketlenmeler başladı. Püskürmenin başladığı andan başlayarak hızla büyümeyü sürdüren yarık ilk saatte 3 kilometreye ulaştı ve çok büyük miktarlarda lav çıkarttı. İlerleyen saatlerde lav akımı yarığın yalnızca bir kolunda, yaşlı yanardağ Helgafell'in 0.8 kilometre uzağında doğrusu Heimaey nahiyesinin şark ucundan birazcık uzak bir bölümde yoğunlaştı.
Püskürmelerin ilk günleri süresince, bu yarıktan çıkan lav ve malzemenin miktarının saniyede 100 metreküp olduğu tahmin edilmektedir. Yer altından gelen tüm bu malzemeler çıkmış olduğu yerde birikerek iki gün içinde, 100 metre yüksekliğinde konik bir dağ oluşturmuştur. Kilisenin bulunmuş olduğu Kirkjubær bölgesine olan yakınlığı sebebiyle en önce bu dağa Kirkjufell (Kilise Dağı) ismi verilmiştir. Ama bu isim resmî olarak kabul görmemiş ve İzlanda Yer ve Bölge Adlandırma Komitesi tarafınca reddedilerek ismi, Eldfell (Ateş Dağı) olarak duyurulmuştur.
Kentin Tahliyesi
Püskürmenin ilk saatlerinde, İzlanda ülke Sivil Müdafa Örgütü daha evvel kararlaştırılmış acil fiil planlarına bakılırsa Heimaey'de yaşayan tüm nüfusu adanın dışındaki türlü mıntıkalara tahliye etti. Heimaey'in boşaltılması son aşama gerekliydi çünkü ilerleyen lavlar yavaş yavaş kasabanın şark ucuna doğru yönelmişti. Bununla beraber ufak ada bütünüyle ağır bir kül tabakası ile kaplanma tehdidi ile karşı karşıyaydı.
Yanardağdaki hareketliliğin başlamasının yalnızca gün öncesinde bölümde yaşanmış olan şiddetli bir fırtına sebebiyle adaya bağlı tüm gemiler adanın limanına sığınmış durumdaydı. Bu da sivil müdafa örgütüne talibi çok süratli bir şekilde boşaltmakta büyük yardım sağlamış oldu. Tahliye işlemlerini gerçekleştirebilmek amacıyla itfaiye otomobilleri sirenlerini çalarak şehir içinde dolaştılar ve adanın sakinlerini taşınabilir olan ve yalnızca en kıymetli eşyaları ile beraber limanda topladılar. Tahliye amaçlı adadan ayrılan ilk tekne 02.30 sularında Ãorlákshöfn'e doğru yola çıktı. Bu teknenin adadan ayrılmasını izleyen otuz dakika içinde de yanardağdaki ilk püskürme başladı.
Ada sakinlerinin büyük bir kısımı talibi teknelerle terk etti. Talih eseri lav, duman ve küller adanın ufak havaalanını derhal etkilemedi bu yüzden kişinin adadan havayoluyla tahliye edilmesi başarılabildi. Havayolu, genel anlamda denizyoluyla adadan ayrılması uygun olmayan -özellikle de adanın hastanesindeki ağır hastalar için- kullanıldı. Püskürmenin ilk anından başlayarak altı saat içinde adadaki ortalama 5.300 kişinin derhal hepsi güvenli bir şekilde anakaraya götürülmüştü. Ortalama 500 gönüllü bir takım mühim işlerin idaresini sürdürmek ve çekince altında olan evlerdeki kıymetli eşyaları kurtarmak için kaldılar. Bu kişiler ilk olarak at, sığır ve koyun sürüleri şeklinde ahır hayvanlarını telef olmamaları için derhâl kestiler.
Lav ve küllerin niçin olduğu yıkım
Oluşan yarığa yakın noktada olan tüm evler akan lavlar ve açığa çıkan araç-gereç tarafınca hızla yok edildi. Püskürmenin başlamasının peşinden ilk gün içinde etkili olan rüzgârlar yönünü batıya doğru çevirdi. Bu vaka, yanardağdan lavlar ile beraber çıkan duman ve küllerin adanın kalan bölümlerine geniş bir şekilde yayılmasına ve büyük bir oranda tahribat yaratmasına niçin oldu. Gökyüzünden evlerin üstlerine düşen küllerin ağırlığı sebebiyle pek çok ev çöktü. Ama adadan ayrılmayarak kurtarma emek harcamaları yürüten ekip kimi evlerin çatılarındaki külleri küreyerek ve pencereleri tahtalar ile örterek onlarca evi yıkılmaktan kurtardı. Ocak ayının sonuna gelindiğinde yanardağın ortaya çıkardığı araç-gereç ve küller yer yer 5 metre derinliğe ulaşıyordu. Düşen küllerin yanısıra bir çok ev de patlama şeklinde oluşan püskürmeler sonucu uzak bölgelere fırlayan ateş parçacıkları sebebiyle ve hız kesmeden ilerleyen lav akıntıları ile yanarak yok oldu.
Şubat ayının başlarında, ağır araç-gereç ve kül çıkışı hızını kesmişti, fakat bu kez de akan lavlar ağırbaşlı zararlara niçin olmaya başladı. Yarığın derhal kuzeyinde denizaltında gerçekleşen hareketlilikler adaya İzlanda anakarasından elektrik getirmekte olan bir kablo hattını ve su borularını kopardı ve lavlar adanın limanına doğru akmaya başladı. Bunun üstüne derhal harekete geçildi ve adanın tek limanını kurtarmak için emek harcamalar başlatıldı. Eğer adanın limanına bir şey olsaydı adadaki balıkçılık sektörü bütünüyle sekteye uğrayacaktı. Zira Heimaey, İzlanda'da tutulan balıkların senelik %25'ini karşıladığından bu adadaki limanda oluşacak en küçük bir tahribat ülke ekonomisine çok sarsıcı bir şekilde geri dönecekti.
Akan lavlar adanın şark ucunda denizin içlerine doğru da ilerledi. Lavlar kıyıya eklenip denizin açıklarına doğru hızla birikip yığılarak adaya 2 kilometrekare kadar yeni toprak parçası ekledi. Hız kesmeden ilerleyen lavlar, adanın şark ucunda yüzlerce evi kül etti. Açığa çıkan lavlar yoğun ve tıkayıcıydı. İzlanda dilinde apalhraun ismi verilen bu tip lavlar biriktiği alanlarda yer yer 40 metre derinliğe ulaştı. Püskürmelerin ilerleyen aşamalarında büyük bir lav hacmi adada bulunan bir balık yetiştirme çiftliğini yok etti ve ikisine de büyük zarar verdi. Adanın enerji dağıtım merkezi de lavlar içinde kalmış olarak yok oldu.
Yanardağ kasabaya ve evlerin bulunmuş olduğu bölgelere çok yakın bir noktada bulunmasına karşın, bu felakette yalnızca bir şahıs yaşamını yitirmiştir. Bu kişinin de ilaç çalmak için gizlice bir eczaneye girerek, vaka yerinde zehirli dumanlardan etkilenerek ölen bir hırsız olduğu söylenmektedir. Pek pek çok küllere gömülen evlere dolan karbondioksit ve ufak oranlardaki başka zehirli gazlar bir süre sonra da bu evlere giren kişileri etkilemiştir.
Zehirli gazların birleşerek ortaya çıkardığı hasarları en üye indirgemek için, aralarında gazı geri itmek için yanardağın çıkardığı soğumuş malzemelerden yapılmış bir duvar inşa etmenin de olduğu bir çok yöntem denenmiştir. Gazların ortaya çıkan yarıktan yükseldiği ve burdan kasabaya yayılmış olduğu sanılarak alınan bu önlemler kısmen kafi olmuştur. Püskürmelerden lanan nedenlerden dolayı adada toplamda 300 ev yıkılmış, 30 ev de küllere gömülmüştür.
Lav soğutma emek harcamaları
Hız kesmeden denize doğru ilerleyen lavların, kasabanın limanını yok etmesi olasılığı Heimaey'i tehdit eden en büyük etmendi. Derhâl harekete geçilerek planlar yapılmış oldu ve adanın kuzeyinde lavları durdurabilmek için alçak bir kum tepeciği yapılması kararlaştırıldı, fakat lav akımının yavaşlatılabilmesi hâlinde bu yöntem lüzumlu olmayacaktı. Dünyanın türlü yerlerinde daha önceki felaketlerde uygulanan lav üstüne su püskürtme yöntemi Hawaii ve Etna Yanardağı şeklinde yerlerde ufak bir seviyede uygulanmış ve sınırı olan başarı elde etmişti. Ama Heimaey'de Páll ZóphónÃasson'un hızla yapmış olduğu hesaplamalar sonucunda lavların üzerine lavlardan daha çok oranda su püskürtülerek katılaştırılabileceği ortaya çıktı.
7 Şubat günü, lav akıntısının en önde ilerleyen kısmını soğutmak için başlatılan çalışmalarda lavlar üstüne pompalanan su miktarı saniyede 100 litre kadar ufak bir orandı fakat bu girişimler büyük seviyede başarıya ulaşmış oldu. Lavları soğutmak için kullanılan su yavaş ve azdı fakat elde edilebilecek en iyi sonuçlar alınmaktaydı. Lavları suyla durdurmanın başarıya ulaşmış olduğu görüldüğü andan itibaren, lav akıntılarını durdurmak için sarf edilen çabalar da arttı.
Emekler süresince kullanılan su kapasitesi Mart ayına gelindiğinde arttırıldı. Bununla birlikte Eldfell'in doruğundan da büyük bir parça toprak kopmuştu ve akan lavlar ile beraber kasabanın limanına doğru taşınmaktaydı. Bu toprak de hacmi eğer limana ulaşsaydı limanı kullanılmaz hâle getirecekti. Bu yüzden toprak hacmi ve lavların denize olan ilerleyişini durdurmak için 1 Mart günü İzlanda'dan adaya Sandey isminde bir tarama gemisi getirildi. Bir profesör, gemiden adada çabalama meydana getiren ekiplere çalışmalarını nerelerde yoğunlaştıracaklarına ve lavları en etikili şekilde iyi mi durduracaklarına ilişkin önerilerde bulundu. Gezici ismi takılan toprak hacmi limana yakın bir noktada iki kola ayrıldı ve her iki parçası da durdurulabildi.
Daha sonraki aşamalarda yürütülen soğutma emek harcamaları öncekilere bakılırsa epey geniş kapsamlı yaplıyordu. Sandey, akmakta olan lavlar üstüne saniyede 400 litre su püskürtebiliyordu. Lavların üstüne deniz suyunu püskürtmeyi devamlı kılmak için meydana getirilen borularda bir ağ örüldü. Boruları destekleyen tahtadan ayaklar lavların ısısına dayanamadı ve ateş aldı. Lavlar en sıcak hâllerindeydi ve tahta desteklerin yanı sıra alüminyum destekler dahi bu ısıda eridiler. Ama borular lavlar içinde kalmasına rağmen içlerinden geçmekte olan soğuk deniz suyu yardımıyla lavlarca eritilmekten kurtuldular. Ortalama 1.2 hektarlık bir alanda lav soğutma işlemi başarıya ulaşmış oldu.
Hız kesmeden akan lavlar üstüne borular döşeyerek engellemeye analiz etmek oldukça tehlikeli bir işti. Çok fazla oranda ortaya çıkan buharlar görüş mesafesini en üye indirgiyordu. Püskürmelerle gelen taş ver toprak şeklinde başka malzemeler de buldozerler ile üstünden geçilerek sert bir yüzey oluşturuldu ve lavlar bu tür durumlar yardımıyla durdurulmaya çalışıldı. Ama bu tür durumlar dahi ilerleyen lavların önünde günde neredeyse metre yer değiştiriyordu. Boru döşeyen işçiler de buldozerler ve görüş mesafesinin derhal asla olmadığı buharlar içinde haberleşmek için kullandıkları telsizler ile işlerini sürdürdüler. Bu işçilerden pek pek çok ufak ölçekli yanıklarla yaralansalar da emek harcamalar yürütülürken ağırbaşlı hiçbir kaza yaşanmadı.
Mart ayının sonunda, adanın 1/5'i lavlar ile kaplanmış durumdaydı ve bu yüzden su pompalama kapasitesinin arttırılması gerekiyordu. Bu nedenle ABD Birleşik Devletleri'nden her birisi saniyede 1000 litre su sağlama kapasitesi olan 32 popma getirildi. Tüm bu olanakların kullanıma açılmasıyla hızla soğutulan lavlar, kasabanın başka bölümlerine ilerlemeyi durdurdu ve hareketi hızla kesilerek kısa süre içinde bütünüyle durdu. Ama pompaların akslarında ilerleyen günlerde problemler yaşanmaya başlandı. Yağ için üretilmiş olan makinaların su popmalamak için kullanılmasından landığı sanılan sorunların giderilmesi için başkent ReykjavÃk'de yeni parçalar üretildi ve adaya getirilerek kullanımlarına başlandı.
Lav soğutma emek harcamaları süresince yaşanmış olan garip olaylardan birisi de lavların üstüne püskürtülen deniz suyundan açığa çıkan yüksek oranlardaki tuzlardır. Bu emek harcamalar esnasında büyük lav kütleleri ak tabakalar hâlinde tuzlar ile kaplanmıştır. Söndürme ve soğutma emek harcamaları süresince toplamda 180.000 ton tuz açığa çıkmış olduğu sanılmaktadır.
Püskürmeler başladığı günden itibaren vaka tüm dünya basınında manşetler ile duyruldu. Ada ilk günden başlayarak İzlanda basın gösterim ekiplerinin uğrak yeri oldu. Püskürmeler sürmekteyken vaka Avrupa basınında sık sık yer edinen haberlerden birisi hâline geldi. Adalıların lavları durdurabilmek için harcadıkları yoğun emek bir çok dergi de kapak oldu. National Geographic dergisi 1973 yıllı Yanardağ bir İzlanda köyünü yok ediyor adlı sayısı ile bu vakası okuyucularına duyurmuştur. Püskürmelerin bitmesinin peşinden Heimaey Adası başta olmak suretiyle, basında uyandırdığı geniş yankı sebebiyle İzlanda'da o yıl turizmde büyük bir patlama yaşanmıştır.
Püskürmelerin sona ermesi
Hareketlilik süresince dışa çıkan lavların ölçüsü, ilk gün geçtikten sonrasında hızla azaldı. İlk önceleri saniyede 100 metreküp araç-gereç çıkartan yanardağdan, 8 Şubat gününe gelindiğinde, saniyede fakat 60 metreküp araç-gereç çıkıyordu. Mart ayının ortasında çıkan ise saniyede 10 metreküpü geçmemekteydi. Bu andan başlayarak azalma yavaşladı ve bir süre bu oranlarda sürdü. Ama nisan ayının ortasında lav çıkış oranı saniyede 5 metreküpe kadar geriledi ve neredeyse durma noktasına geldi.
26 Mayıs günü, Heimaey Adası'nın 4 kilometre kuzeydoğusunda ve anakaranın kıyılarından 1 kilometre uzakta, bir balıkçı teknesi tarafınca kısa süreli denizaltı hareketlilikleri tespit edildi. Heimaey'deki hareketlilik haziran ayında yüzeyde bütünüyle bitmiş oldu. Yüzeyde görünen bir şey olmasa da lav çıkışlarının yeraltında bir kaç gün daha sürmüş olduğu tahmin edilmektedir. Olayların bitmesinin kısa bir süre sonrasında, 150 metre uzaklıkta dağ ve çevresindeki deformasyonu ölçmekte olan bir eğimölçer, kraterde ve çevresinde küçük ölçekte bir çöküş kaydetti. Bu da püskürmeyi besleyen magma boşluğunun yavaş yavaş boşalmaya başladığının bir göstergesiydi.
Toplamda, 5 ay süresince devam eden püskürmelerde yeraltından yüzeye çıkan lav ve başka püskürüklerin oranının 0.25 kilometreküp olduğu varsayılmaktadır. Çıkan bu malzemeler birikerek adaya 2.5 kilometre genişliğinde yeni bir toprak parçası eklemiştir. Püskürme sonucu ada, öncesindeki hâline oranla %20 toprak kazanarak büyümüştür. Lavların kasabanın limanına ulaşmasını engellemek için limana lav taşıyan yol büyük seviyede daraltılmış fakat kapatılmamıştır.
Heimaey'in İzlanda haritasındaki yeri
Konum: İzlanda, Heimaey
Sıradağ: Orta Atlantik Yükselimi
Yükseklik: 204 m
Tür Volkanik
Son patlama: 23 Ocak 1973
Eldfell, İzlanda'ya bağlı Heimaey Adası'nda bulunan 204 metre yüksekliğinde bir yanardağdır. 23 Ocak 1973 tarihinde Heimaey nahiyesinin derhal haricinde bir alanda asla beklenmedik bir şekilde harekete geçmiş ve büyük bir volkan felaketine niçin olmuştur. Bu vakadan sonrasında İzlandalılar adaya Ateş Dağı anlamına gelen Eldfell demişlerdir.
Yanardağın hareketlenmesi ada içinde büyük bir kriz oluşmasına niçin olmuş ve neredeyse kalıcı olarak boşaltılmasına yol açmıştır. Volkandan çıkan küller adanın büyük bir kısmını kaplamış, bir çok evi yok etmiş ve akan lavlar, balıkçılık ile geçinen adanın ana gelir membaı olan limanı tehdit eder hâle gelmiştir. Yanardağdan çıkarak ilerlemeyi sürdüren lavları soğutmak için bir ortaklaşa iş başlatılmış ve deniz suyu akmakta olan lavlar üstüne pompalanmıştır. Uygulamaya konan bu plan hedefinize ulaşmış ve kasabanın limanının yitirilmesinin önüne geçilmiştir. Püskürmelerin bitiminin sonrasında adalılar yavaş yavaş soğumakta olan lavlardan, sıcak su sağlamak ve elektrik enerjisi üretmek için yararlanmışlardır. Bununla birlikte volkandan yayılan püskürüklerin bir kısımı adanın ufak havaalanının tayyare pistini genişletmek için bir bölümüyse üstünde 200 yeni ev inşa edilecek bir alan yaratmak için kullanmıştır.
Püskürmelerin öncesi
Patlamadan ilkin Heimaey
İzlanda, Orta Atlantik yükselimi üstünde, Şimal ABD ve Avrasya levhalarının birbirlerinden ayrılma yönünde hareket etmiş olduğu bir bölümde bulunmasından dolayı sık sık volkanik hareketlenmelerin yaşandığı bir yerdir.
Vestmann Adaları (İzlandaca: Vestmannaeyjar) İzlanda'nın cenup kıyılarında bulunan ve irili ufaklı bir çok adadan oluşan bir takımadadır. Takımadanın her bir üyesi Holosen Çağı'ndan bu yana gerçekleşen volkanik hareketlenmeler sonucu ortaya çıkmışlardır. Bu üyelerden meskun olan tek ada, bununla birlikte en büyük olan Heimaey'dir. 1973'teki püskürmeden ilkin de Heimaey'de bulunan en eski volkanik bulgu, 5.000 yıl ilkin bir püskürme sonucu oluşmuş 200 metre yüksekliğindeki Helgafell'dir.
Vestmann Takımadaları'na ilk yerleşenler İ.S. 874 senesinde anakaradaki Norslardan kaçan İrlandalı köleler olmuştur. Buraya gelen kişiler İskandinavya'dan avrupada olduklarından adalara bu konuyu gösteren Vestmann ismini verdiler. Zamanı süresince içme suyu yokluğu ile savaşım etmesine ve sık sık korsanların saldırılarına maruz kalmasına karşın Heimaey, kısa zamanda balıkçılığın hızla gelişmesiyle kalkındı ve İzlanda'da bu sektörün en mühim merkezi hâline geldi. ülkenin güneyindeki iyi limandan birisi buraya kuruldu ve büyük oranlarda balık sağlayarak daha çok kazanç sağlamış oldu.
Takımadada ilk yerleşimin gerçekleşiği tarihten başlayarak 1963'e dek malum hiçbir volkanik püskürme olmamıştır. Heimaey'in 20 kilometre güneybatısında başlayarak 4 yıl süresince devam eden ve sonunda Surtsey Adası'nı oluşturan hareketlenme bölümde malum ilk patlamadır. Ama bunun yanı sıra 1637 ve 1896 yılları içinde açıkdenizde hareketlilikler olmuş olması ihtimaller içindedir. Bir takım biliminsanlarının yaptıkları kuramsal açıklamalara bakılırsa takımadadaki hareketliliklerin artmasının sebebi İzlanda'dan geçen yarıkların güneye doğru genişlemesidir.
Püskürmenin başlaması
Lavlar kasaba içlerine doğru ilerkerken
21 Ocak 1973 günü saat 20.00 sularında Heimaey'de bir takım ufak yer sarsıntısı oluşmaya başladı. Adada yaşayan kişilerce duyumsanamayacak kadar ufak olan bu sarsıntılar 60 kilometre uzaklıktaki sismik araştırma merkezinden kolayca kaydedilebiliyordu. Bu istasyonda 22 Ocak günü saat 01.00 ile 03.00 içinde yüzün üstünde ufak sarsıntı kaydedildi. Bu ufak depremler o gün saat 11.00'e dek azalarak sürdü ve 23.00 dolaylarında bütünüyle durdu. O saatten, ertesi gün 01.34'e kadar yalnızca ufak sarsıntı kaydedilebildi. Bunların içinde en büyüğü Richter Ölçeği'ne bakılırsa 2.7 büyüklüğündeydi.
İzlanda'nın bulunmuş olduğu konuma bakıldığında, üstünde olduğu bölümde bu tip ufak yer sarsıntıları oldukça yaygın olaylardır ve o güne dek olan sarsıntıların hiçbiri büyük bir yanardağ patlaması olacağına ilişkin bir ipucu olmamıştır. Bu yüzden Eldfell'in de ilk püskürmesi asla beklenmedik bir şekilde gelmişti. 23 Ocak günü saat 01.55'te adanın şark bölgesinde, yerleşim merkezinin ortalama 1 kilometre uzağında bir noktada ilk yarık açıldı. Yarık Heimaey'in kilisesinin olduğu Kirkjubær bölgesineyse 200 metre uzaklıktaydı.
Yarık kısa sürede hızla büyüyerek uzunlukta 2 kilometreye ulaştı. Tam olarak adanın bir kıyısından karşı kıyısını kadar uzanıyordu. Bunun yanı sıra bu yarığın şimal ve güneydeki uç noktalarınında da denizde bittiği yerlerde, deniz tabanında hareketlenmeler başladı. Püskürmenin başladığı andan başlayarak hızla büyümeyü sürdüren yarık ilk saatte 3 kilometreye ulaştı ve çok büyük miktarlarda lav çıkarttı. İlerleyen saatlerde lav akımı yarığın yalnızca bir kolunda, yaşlı yanardağ Helgafell'in 0.8 kilometre uzağında doğrusu Heimaey nahiyesinin şark ucundan birazcık uzak bir bölümde yoğunlaştı.
Püskürmelerin ilk günleri süresince, bu yarıktan çıkan lav ve malzemenin miktarının saniyede 100 metreküp olduğu tahmin edilmektedir. Yer altından gelen tüm bu malzemeler çıkmış olduğu yerde birikerek iki gün içinde, 100 metre yüksekliğinde konik bir dağ oluşturmuştur. Kilisenin bulunmuş olduğu Kirkjubær bölgesine olan yakınlığı sebebiyle en önce bu dağa Kirkjufell (Kilise Dağı) ismi verilmiştir. Ama bu isim resmî olarak kabul görmemiş ve İzlanda Yer ve Bölge Adlandırma Komitesi tarafınca reddedilerek ismi, Eldfell (Ateş Dağı) olarak duyurulmuştur.
Kentin Tahliyesi
Heimaey'de Eldfell püskürmesinin ilk aşamalarında yüzeye çıkan lavlar
Püskürmenin ilk saatlerinde, İzlanda ülke Sivil Müdafa Örgütü daha evvel kararlaştırılmış acil fiil planlarına bakılırsa Heimaey'de yaşayan tüm nüfusu adanın dışındaki türlü mıntıkalara tahliye etti. Heimaey'in boşaltılması son aşama gerekliydi çünkü ilerleyen lavlar yavaş yavaş kasabanın şark ucuna doğru yönelmişti. Bununla beraber ufak ada bütünüyle ağır bir kül tabakası ile kaplanma tehdidi ile karşı karşıyaydı.
Yanardağdaki hareketliliğin başlamasının yalnızca gün öncesinde bölümde yaşanmış olan şiddetli bir fırtına sebebiyle adaya bağlı tüm gemiler adanın limanına sığınmış durumdaydı. Bu da sivil müdafa örgütüne talibi çok süratli bir şekilde boşaltmakta büyük yardım sağlamış oldu. Tahliye işlemlerini gerçekleştirebilmek amacıyla itfaiye otomobilleri sirenlerini çalarak şehir içinde dolaştılar ve adanın sakinlerini taşınabilir olan ve yalnızca en kıymetli eşyaları ile beraber limanda topladılar. Tahliye amaçlı adadan ayrılan ilk tekne 02.30 sularında Ãorlákshöfn'e doğru yola çıktı. Bu teknenin adadan ayrılmasını izleyen otuz dakika içinde de yanardağdaki ilk püskürme başladı.
Ada sakinlerinin büyük bir kısımı talibi teknelerle terk etti. Talih eseri lav, duman ve küller adanın ufak havaalanını derhal etkilemedi bu yüzden kişinin adadan havayoluyla tahliye edilmesi başarılabildi. Havayolu, genel anlamda denizyoluyla adadan ayrılması uygun olmayan -özellikle de adanın hastanesindeki ağır hastalar için- kullanıldı. Püskürmenin ilk anından başlayarak altı saat içinde adadaki ortalama 5.300 kişinin derhal hepsi güvenli bir şekilde anakaraya götürülmüştü. Ortalama 500 gönüllü bir takım mühim işlerin idaresini sürdürmek ve çekince altında olan evlerdeki kıymetli eşyaları kurtarmak için kaldılar. Bu kişiler ilk olarak at, sığır ve koyun sürüleri şeklinde ahır hayvanlarını telef olmamaları için derhâl kestiler.
Lav ve küllerin niçin olduğu yıkım
Küller altında kalan evler
Oluşan yarığa yakın noktada olan tüm evler akan lavlar ve açığa çıkan araç-gereç tarafınca hızla yok edildi. Püskürmenin başlamasının peşinden ilk gün içinde etkili olan rüzgârlar yönünü batıya doğru çevirdi. Bu vaka, yanardağdan lavlar ile beraber çıkan duman ve küllerin adanın kalan bölümlerine geniş bir şekilde yayılmasına ve büyük bir oranda tahribat yaratmasına niçin oldu. Gökyüzünden evlerin üstlerine düşen küllerin ağırlığı sebebiyle pek çok ev çöktü. Ama adadan ayrılmayarak kurtarma emek harcamaları yürüten ekip kimi evlerin çatılarındaki külleri küreyerek ve pencereleri tahtalar ile örterek onlarca evi yıkılmaktan kurtardı. Ocak ayının sonuna gelindiğinde yanardağın ortaya çıkardığı araç-gereç ve küller yer yer 5 metre derinliğe ulaşıyordu. Düşen küllerin yanısıra bir çok ev de patlama şeklinde oluşan püskürmeler sonucu uzak bölgelere fırlayan ateş parçacıkları sebebiyle ve hız kesmeden ilerleyen lav akıntıları ile yanarak yok oldu.
Şubat ayının başlarında, ağır araç-gereç ve kül çıkışı hızını kesmişti, fakat bu kez de akan lavlar ağırbaşlı zararlara niçin olmaya başladı. Yarığın derhal kuzeyinde denizaltında gerçekleşen hareketlilikler adaya İzlanda anakarasından elektrik getirmekte olan bir kablo hattını ve su borularını kopardı ve lavlar adanın limanına doğru akmaya başladı. Bunun üstüne derhal harekete geçildi ve adanın tek limanını kurtarmak için emek harcamalar başlatıldı. Eğer adanın limanına bir şey olsaydı adadaki balıkçılık sektörü bütünüyle sekteye uğrayacaktı. Zira Heimaey, İzlanda'da tutulan balıkların senelik %25'ini karşıladığından bu adadaki limanda oluşacak en küçük bir tahribat ülke ekonomisine çok sarsıcı bir şekilde geri dönecekti.
Akan lavlar adanın şark ucunda denizin içlerine doğru da ilerledi. Lavlar kıyıya eklenip denizin açıklarına doğru hızla birikip yığılarak adaya 2 kilometrekare kadar yeni toprak parçası ekledi. Hız kesmeden ilerleyen lavlar, adanın şark ucunda yüzlerce evi kül etti. Açığa çıkan lavlar yoğun ve tıkayıcıydı. İzlanda dilinde apalhraun ismi verilen bu tip lavlar biriktiği alanlarda yer yer 40 metre derinliğe ulaştı. Püskürmelerin ilerleyen aşamalarında büyük bir lav hacmi adada bulunan bir balık yetiştirme çiftliğini yok etti ve ikisine de büyük zarar verdi. Adanın enerji dağıtım merkezi de lavlar içinde kalmış olarak yok oldu.
Yanardağ kasabaya ve evlerin bulunmuş olduğu bölgelere çok yakın bir noktada bulunmasına karşın, bu felakette yalnızca bir şahıs yaşamını yitirmiştir. Bu kişinin de ilaç çalmak için gizlice bir eczaneye girerek, vaka yerinde zehirli dumanlardan etkilenerek ölen bir hırsız olduğu söylenmektedir. Pek pek çok küllere gömülen evlere dolan karbondioksit ve ufak oranlardaki başka zehirli gazlar bir süre sonra da bu evlere giren kişileri etkilemiştir.
Zehirli gazların birleşerek ortaya çıkardığı hasarları en üye indirgemek için, aralarında gazı geri itmek için yanardağın çıkardığı soğumuş malzemelerden yapılmış bir duvar inşa etmenin de olduğu bir çok yöntem denenmiştir. Gazların ortaya çıkan yarıktan yükseldiği ve burdan kasabaya yayılmış olduğu sanılarak alınan bu önlemler kısmen kafi olmuştur. Püskürmelerden lanan nedenlerden dolayı adada toplamda 300 ev yıkılmış, 30 ev de küllere gömülmüştür.
Lav soğutma emek harcamaları
Denize doğru ilerleyen lavların deniz suyu ile buluşması
Hız kesmeden denize doğru ilerleyen lavların, kasabanın limanını yok etmesi olasılığı Heimaey'i tehdit eden en büyük etmendi. Derhâl harekete geçilerek planlar yapılmış oldu ve adanın kuzeyinde lavları durdurabilmek için alçak bir kum tepeciği yapılması kararlaştırıldı, fakat lav akımının yavaşlatılabilmesi hâlinde bu yöntem lüzumlu olmayacaktı. Dünyanın türlü yerlerinde daha önceki felaketlerde uygulanan lav üstüne su püskürtme yöntemi Hawaii ve Etna Yanardağı şeklinde yerlerde ufak bir seviyede uygulanmış ve sınırı olan başarı elde etmişti. Ama Heimaey'de Páll ZóphónÃasson'un hızla yapmış olduğu hesaplamalar sonucunda lavların üzerine lavlardan daha çok oranda su püskürtülerek katılaştırılabileceği ortaya çıktı.
7 Şubat günü, lav akıntısının en önde ilerleyen kısmını soğutmak için başlatılan çalışmalarda lavlar üstüne pompalanan su miktarı saniyede 100 litre kadar ufak bir orandı fakat bu girişimler büyük seviyede başarıya ulaşmış oldu. Lavları soğutmak için kullanılan su yavaş ve azdı fakat elde edilebilecek en iyi sonuçlar alınmaktaydı. Lavları suyla durdurmanın başarıya ulaşmış olduğu görüldüğü andan itibaren, lav akıntılarını durdurmak için sarf edilen çabalar da arttı.
Emekler süresince kullanılan su kapasitesi Mart ayına gelindiğinde arttırıldı. Bununla birlikte Eldfell'in doruğundan da büyük bir parça toprak kopmuştu ve akan lavlar ile beraber kasabanın limanına doğru taşınmaktaydı. Bu toprak de hacmi eğer limana ulaşsaydı limanı kullanılmaz hâle getirecekti. Bu yüzden toprak hacmi ve lavların denize olan ilerleyişini durdurmak için 1 Mart günü İzlanda'dan adaya Sandey isminde bir tarama gemisi getirildi. Bir profesör, gemiden adada çabalama meydana getiren ekiplere çalışmalarını nerelerde yoğunlaştıracaklarına ve lavları en etikili şekilde iyi mi durduracaklarına ilişkin önerilerde bulundu. Gezici ismi takılan toprak hacmi limana yakın bir noktada iki kola ayrıldı ve her iki parçası da durdurulabildi.
Daha sonraki aşamalarda yürütülen soğutma emek harcamaları öncekilere bakılırsa epey geniş kapsamlı yaplıyordu. Sandey, akmakta olan lavlar üstüne saniyede 400 litre su püskürtebiliyordu. Lavların üstüne deniz suyunu püskürtmeyi devamlı kılmak için meydana getirilen borularda bir ağ örüldü. Boruları destekleyen tahtadan ayaklar lavların ısısına dayanamadı ve ateş aldı. Lavlar en sıcak hâllerindeydi ve tahta desteklerin yanı sıra alüminyum destekler dahi bu ısıda eridiler. Ama borular lavlar içinde kalmasına rağmen içlerinden geçmekte olan soğuk deniz suyu yardımıyla lavlarca eritilmekten kurtuldular. Ortalama 1.2 hektarlık bir alanda lav soğutma işlemi başarıya ulaşmış oldu.
Püskürmeler durduktan 4 ay sonrasında kasabanın caddelerinde birikmiş olan lavlar, 23 Temmuz 1973
Hız kesmeden akan lavlar üstüne borular döşeyerek engellemeye analiz etmek oldukça tehlikeli bir işti. Çok fazla oranda ortaya çıkan buharlar görüş mesafesini en üye indirgiyordu. Püskürmelerle gelen taş ver toprak şeklinde başka malzemeler de buldozerler ile üstünden geçilerek sert bir yüzey oluşturuldu ve lavlar bu tür durumlar yardımıyla durdurulmaya çalışıldı. Ama bu tür durumlar dahi ilerleyen lavların önünde günde neredeyse metre yer değiştiriyordu. Boru döşeyen işçiler de buldozerler ve görüş mesafesinin derhal asla olmadığı buharlar içinde haberleşmek için kullandıkları telsizler ile işlerini sürdürdüler. Bu işçilerden pek pek çok ufak ölçekli yanıklarla yaralansalar da emek harcamalar yürütülürken ağırbaşlı hiçbir kaza yaşanmadı.
Mart ayının sonunda, adanın 1/5'i lavlar ile kaplanmış durumdaydı ve bu yüzden su pompalama kapasitesinin arttırılması gerekiyordu. Bu nedenle ABD Birleşik Devletleri'nden her birisi saniyede 1000 litre su sağlama kapasitesi olan 32 popma getirildi. Tüm bu olanakların kullanıma açılmasıyla hızla soğutulan lavlar, kasabanın başka bölümlerine ilerlemeyi durdurdu ve hareketi hızla kesilerek kısa süre içinde bütünüyle durdu. Ama pompaların akslarında ilerleyen günlerde problemler yaşanmaya başlandı. Yağ için üretilmiş olan makinaların su popmalamak için kullanılmasından landığı sanılan sorunların giderilmesi için başkent ReykjavÃk'de yeni parçalar üretildi ve adaya getirilerek kullanımlarına başlandı.
Lav soğutma emek harcamaları süresince yaşanmış olan garip olaylardan birisi de lavların üstüne püskürtülen deniz suyundan açığa çıkan yüksek oranlardaki tuzlardır. Bu emek harcamalar esnasında büyük lav kütleleri ak tabakalar hâlinde tuzlar ile kaplanmıştır. Söndürme ve soğutma emek harcamaları süresince toplamda 180.000 ton tuz açığa çıkmış olduğu sanılmaktadır.
Püskürmeler başladığı günden itibaren vaka tüm dünya basınında manşetler ile duyruldu. Ada ilk günden başlayarak İzlanda basın gösterim ekiplerinin uğrak yeri oldu. Püskürmeler sürmekteyken vaka Avrupa basınında sık sık yer edinen haberlerden birisi hâline geldi. Adalıların lavları durdurabilmek için harcadıkları yoğun emek bir çok dergi de kapak oldu. National Geographic dergisi 1973 yıllı Yanardağ bir İzlanda köyünü yok ediyor adlı sayısı ile bu vakası okuyucularına duyurmuştur. Püskürmelerin bitmesinin peşinden Heimaey Adası başta olmak suretiyle, basında uyandırdığı geniş yankı sebebiyle İzlanda'da o yıl turizmde büyük bir patlama yaşanmıştır.
Püskürmelerin sona ermesi
Eldfell püskürmelerinin Heimaey'da yapmış olduğu değişimleri gösteren bir çizim
Hareketlilik süresince dışa çıkan lavların ölçüsü, ilk gün geçtikten sonrasında hızla azaldı. İlk önceleri saniyede 100 metreküp araç-gereç çıkartan yanardağdan, 8 Şubat gününe gelindiğinde, saniyede fakat 60 metreküp araç-gereç çıkıyordu. Mart ayının ortasında çıkan ise saniyede 10 metreküpü geçmemekteydi. Bu andan başlayarak azalma yavaşladı ve bir süre bu oranlarda sürdü. Ama nisan ayının ortasında lav çıkış oranı saniyede 5 metreküpe kadar geriledi ve neredeyse durma noktasına geldi.
26 Mayıs günü, Heimaey Adası'nın 4 kilometre kuzeydoğusunda ve anakaranın kıyılarından 1 kilometre uzakta, bir balıkçı teknesi tarafınca kısa süreli denizaltı hareketlilikleri tespit edildi. Heimaey'deki hareketlilik haziran ayında yüzeyde bütünüyle bitmiş oldu. Yüzeyde görünen bir şey olmasa da lav çıkışlarının yeraltında bir kaç gün daha sürmüş olduğu tahmin edilmektedir. Olayların bitmesinin kısa bir süre sonrasında, 150 metre uzaklıkta dağ ve çevresindeki deformasyonu ölçmekte olan bir eğimölçer, kraterde ve çevresinde küçük ölçekte bir çöküş kaydetti. Bu da püskürmeyi besleyen magma boşluğunun yavaş yavaş boşalmaya başladığının bir göstergesiydi.
Toplamda, 5 ay süresince devam eden püskürmelerde yeraltından yüzeye çıkan lav ve başka püskürüklerin oranının 0.25 kilometreküp olduğu varsayılmaktadır. Çıkan bu malzemeler birikerek adaya 2.5 kilometre genişliğinde yeni bir toprak parçası eklemiştir. Püskürme sonucu ada, öncesindeki hâline oranla %20 toprak kazanarak büyümüştür. Lavların kasabanın limanına ulaşmasını engellemek için limana lav taşıyan yol büyük seviyede daraltılmış fakat kapatılmamıştır.
Volkanlar - Pelée
Volkanlar - Antofalla
Volkanlar - Villarrica
Eldfell
O günden bugüne Eldfell
Yanardağ patlamalarından sonrasında ortaya çıkan püskürüklerin iç yapısı yıl süresince ısı iletkenliğine bağlı olarak yüzlerce aşama sıcaklıkta kalabilirler. Bu bağlamda, Eldfell'in püskürmesinin peşinden bir takım biliminsanları ada üstünde biriken ve yavaş yavaş soğumakta olan lavlardan jeotermal enerji elde edebilmek için araştırmalar başlatmışlardır. Emekler ilerleyince ilk tecrübe etme sistemi kurulmuş ve 1974 senesinde bu sisteme ilk ev bağlanmıştır. Bu evi çevredeki başka evler ile adanın hastanesi izlemiştir. İşe yaradığı görülen yöntemden daha çok istifade edebilmek amacıyla 1979 senesinde daha büyük ölçekte 4 enerji tesisini daha inşa edilmiştir. Kurulan her bir tesis çevresindeki 100 metrekarelik bir alana enerji elde etmiştir. 15 yıl süresince adadaki derhal her eve sıcak su sağlamaya süregelen bu tesislerden ortalama 40 megawatt'lık (MW) elektrik enerjisi de elde edilebilmiştir.
Patlamayla beraber yüzeye çıkan katı püskürükler felaketten sonrasında adanın ufak havaalanının pistini genişletmek için kullanılmış ve gene bu püskürüklerle denize doğru 200 yeni evin inşa edilebileceği büyüklükte bir alan doldurulmuştur. Yanardağın harekete geçmesiyle adanın dışına tahliye edilen ada sakinlerinin yarısı 1974'ün ortalarına kadar evlerine geri döndüler. 1975 yılının mart ayındaysa adanın eski nüfusunun ortalama %80'i adayaydı. Patlama ve yangınlarla büyük hasara uğramış olan adanın tekrardan imarı, tüm İzlandalılardan satış vergileri vasıtasıyla toplanan paralar, büyük seviyede Danimarka'nın katkıda bulunmuş olduğu 2.1 milyon usdlik internasyonal yardım paraları, gönüllü kuruluşların destekleri ve ABD Birleşik Devletleri'nin mühim parasal yardımlarıyla gerçekleştirilmiştir. Adanın limanı kısa sürede eski önemini tekrardan kazanmış olup, ada bugün hâlâ İzlanda'nın en mühim balıkçılık merkezidir.
Yüzeye çıkan malzemelerle, püskürmelerin sonunda Eldfell'in en yüksek noktası 220 metreye erişmiştir. O günden bu yana tepenin yüksekliği, iç çökmeler, toprak kaymaları ve püskürüklerin sıkışmasının yanı sıra rüzgâr erozyonu sebebiyle de 18 ila 20 metre kadar azalmıştır. Adalılar tümüyle çorak olan tepenin sırtlarını, erozyonun tepeyi daha da aşındırarak küçültmesini önlemek amacıyla çimlendirmişlerdir. Eldfell bugün, adadaki diğer yanardağ Helgafell şeklinde nerede ise tümüyle yeşillenmiştir. Tepenin şimal sırtına dinsel amaçlı olarak püskürmelerin durmasını ve ada halkının kurtulmasına adanmış ufak bir abide dikilmiştir.
Heimaey'de, Eldfell ile ilgili yaşanmış olan kayda kıymet son olarak jeolojik hareketlilik 17 Haziran 2000 tarihinde meydana gelen Richter Ölçeği'ne bakılırsa 6.2 büyüklüğündeki bir yer sarsıntısıdır. 1896 yılından bu yana cenup İzlanda'da kaydedilen en büyük sarsıntı olan bu depremde adaya anakaradan telefon ve elektrik elde eden hatlar da ziyan olmuştur.
O günden bugüne Eldfell
Püskürmelerden sonrasında lavların temizlendiği bir sokak
Yanardağ patlamalarından sonrasında ortaya çıkan püskürüklerin iç yapısı yıl süresince ısı iletkenliğine bağlı olarak yüzlerce aşama sıcaklıkta kalabilirler. Bu bağlamda, Eldfell'in püskürmesinin peşinden bir takım biliminsanları ada üstünde biriken ve yavaş yavaş soğumakta olan lavlardan jeotermal enerji elde edebilmek için araştırmalar başlatmışlardır. Emekler ilerleyince ilk tecrübe etme sistemi kurulmuş ve 1974 senesinde bu sisteme ilk ev bağlanmıştır. Bu evi çevredeki başka evler ile adanın hastanesi izlemiştir. İşe yaradığı görülen yöntemden daha çok istifade edebilmek amacıyla 1979 senesinde daha büyük ölçekte 4 enerji tesisini daha inşa edilmiştir. Kurulan her bir tesis çevresindeki 100 metrekarelik bir alana enerji elde etmiştir. 15 yıl süresince adadaki derhal her eve sıcak su sağlamaya süregelen bu tesislerden ortalama 40 megawatt'lık (MW) elektrik enerjisi de elde edilebilmiştir.
Günümüzde Helgafell (solda) ve Eldfell (sağda). 1973 senesinde Eldfell'in güneyinde oluşan hat açıkça görülüyor.
Patlamayla beraber yüzeye çıkan katı püskürükler felaketten sonrasında adanın ufak havaalanının pistini genişletmek için kullanılmış ve gene bu püskürüklerle denize doğru 200 yeni evin inşa edilebileceği büyüklükte bir alan doldurulmuştur. Yanardağın harekete geçmesiyle adanın dışına tahliye edilen ada sakinlerinin yarısı 1974'ün ortalarına kadar evlerine geri döndüler. 1975 yılının mart ayındaysa adanın eski nüfusunun ortalama %80'i adayaydı. Patlama ve yangınlarla büyük hasara uğramış olan adanın tekrardan imarı, tüm İzlandalılardan satış vergileri vasıtasıyla toplanan paralar, büyük seviyede Danimarka'nın katkıda bulunmuş olduğu 2.1 milyon usdlik internasyonal yardım paraları, gönüllü kuruluşların destekleri ve ABD Birleşik Devletleri'nin mühim parasal yardımlarıyla gerçekleştirilmiştir. Adanın limanı kısa sürede eski önemini tekrardan kazanmış olup, ada bugün hâlâ İzlanda'nın en mühim balıkçılık merkezidir.
Yüzeye çıkan malzemelerle, püskürmelerin sonunda Eldfell'in en yüksek noktası 220 metreye erişmiştir. O günden bu yana tepenin yüksekliği, iç çökmeler, toprak kaymaları ve püskürüklerin sıkışmasının yanı sıra rüzgâr erozyonu sebebiyle de 18 ila 20 metre kadar azalmıştır. Adalılar tümüyle çorak olan tepenin sırtlarını, erozyonun tepeyi daha da aşındırarak küçültmesini önlemek amacıyla çimlendirmişlerdir. Eldfell bugün, adadaki diğer yanardağ Helgafell şeklinde nerede ise tümüyle yeşillenmiştir. Tepenin şimal sırtına dinsel amaçlı olarak püskürmelerin durmasını ve ada halkının kurtulmasına adanmış ufak bir abide dikilmiştir.
Heimaey'de, Eldfell ile ilgili yaşanmış olan kayda kıymet son olarak jeolojik hareketlilik 17 Haziran 2000 tarihinde meydana gelen Richter Ölçeği'ne bakılırsa 6.2 büyüklüğündeki bir yer sarsıntısıdır. 1896 yılından bu yana cenup İzlanda'da kaydedilen en büyük sarsıntı olan bu depremde adaya anakaradan telefon ve elektrik elde eden hatlar da ziyan olmuştur.
Kasabanın limanı. Siyah alanlar patlamanın olduğu dönemde oluşmuştur.
YORUMLAR