Yay TDK, Türk Dil Kurumu - 1 - hususi, isim, gök bilimi Zodyak üstünde Akrep ile Oğlak içinde bulunan takımyıldızın adı. - 2 - ...
Yay
TDK, Türk Dil Kurumu
- 1 -
hususi, isim, gök bilimi
Zodyak üstünde Akrep ile Oğlak içinde bulunan takımyıldızın adı.
- 2 -
isim
1 . Ok atmaya yarayan, iki ucu arasına kiriş gerilmiş, eğri ağaç ya da metal çubuk.
2 . Değişik amaçlarla çeşitli biçimlerde meydana getirilen esnek parça:
3 . Zemberek.
4 . Hallacın pamuk ya da yünü atmak için tokmak yardımıyla kullandığı vasıta:
5 . (matematik) Bir çember üstündeki iki nokta ile bu nokta arasındaki çember parçası.
6 . (matematik) Bir eğriden alınan parça.
7 . (müzik) Keman, viyolonsel vb. çalgılarda sürterek titreşim kanalıyla ses çıkarmaya yarayan parça.
Atasözü, deyim ve birleşik fiiller
TDK, Türk Dil Kurumu
hususi, isim, gök bilimi
Zodyak üstünde Akrep ile Oğlak içinde bulunan takımyıldızın adı.
- 2 -
isim
1 . Ok atmaya yarayan, iki ucu arasına kiriş gerilmiş, eğri ağaç ya da metal çubuk.
2 . Değişik amaçlarla çeşitli biçimlerde meydana getirilen esnek parça:
"Otomobil yayı. Kilidin yayı. Kanepenin yayı."- .
3 . Zemberek.
4 . Hallacın pamuk ya da yünü atmak için tokmak yardımıyla kullandığı vasıta:
"Karınları hallaç yayından kopup fırlamış şeklinde beyaz."- R. H. Karay.
5 . (matematik) Bir çember üstündeki iki nokta ile bu nokta arasındaki çember parçası.
6 . (matematik) Bir eğriden alınan parça.
7 . (müzik) Keman, viyolonsel vb. çalgılarda sürterek titreşim kanalıyla ses çıkarmaya yarayan parça.
Atasözü, deyim ve birleşik fiiller
- yay şeklinde
Birleşik Sözler
- yay parantez
- yayçizer
- yay kabzası
- yay kolu
- halka yay
- elektrik yayı
- gece yayı
- gün yayı
- keman yayı
- refleks yayı
Yay parantez nedir?
Yay burcunun negatif özellikleri nedir?
Yay'ın oluşturduğu kuvvet nedir?
YAY a.
1. iki ucu arasına ip gerilerek kavislendirilmiş ağaç ya da metalden yapılmış, ok atmaya yarayan tabanca. (Bk. ansikl. böl.)
2. Zemberek.
3. Yay şeklinde, yay biçiminde, çok gerilmiş: Yay şeklinde kaşlar. Sinirleri yay şeklinde gerilmişti.
*Anat. İzlediği yoldan dolayı bazı organ parçalarına verilen ad. || Aort yayı, aşağıya doğru içbükey olan eğriliği sol akciğer sapını çevreleyen ilk aort kısmı. || Azi- gos yayı, sağ akciğer sapını çevreleyen büyük azigos toplardamarının son parçası. || iç saten yayı, bu toplardamarın uyluk toplardamarına karışmasından önceki kısmı.
*Antropol. Parmak izlerinin (parmak dermatoglifleri) çizdiği desenlerden biri.
*Camc. Kalınca cam lifi.
*Ceb. Bir (X,V) grafının yönlü yayı, X in köken ya da başlangıç ucu denen bir x köşesinden, bitim ucu denen diğer y köşesine giden devamlı bir çizgiyle gösterilen, V kümesinin elemanı. (-> GRAF'LAR KURAMI.)
*Dişç. Madeni yay, yüzçene cerrahisinde, bilhassa ortodontide kullanılan ve madeni halka ya da bileziklerle azca ya da çok sayıda dişi birbirine bağlamaya yarayan düzenek.
*Dy. Cer yayı, cer kancasının sapı (ya da devamlı bir cer sözkonusu olduğunda, cer çubuğu) ile cer kuvvetinin uygulanmış olduğu şasi traversi içinde bulunan yay.
*Folk. Yaylı çalgılar ailesinden bir halk müziği aracı. (Karadeniz yöresi çalgısıdır. Karadeniz kemençesine benzer. Ondan daha büyük olur ve çift bağlanan telleri relaresol düzenindedir.)
*Geom. ve Ûlçbil. Herhangi bir eğrinin bir tek parçayla sınırlanan parçası. (Örnek: A ve B bir çemberin iki noktası olduğuna gore bu çemberin, A ve B yi birleştiren kirişle sınırı olan iki parçasından her biri Alî ile gösterilen bir çember yayıdır.) [Bk. ansikl. böl. Ölçbil.)
*Inş. Kollu kapı yayı, bir eksen çevresinde dönen ve kapıyı kapalı konumda tutmaya yarayan ufak parça.
*Mak. san. Mühim miktaıiarda şekil değiştirebilen ve büküldükten, gerildikten, sıkıştırıldıktan ya da burulduktan sonrasında başlangıçtaki biçimini almaya emek harcayarak bir kuvvet uygulamaya yarayan esnek organ. (Bk. ansikl. böl.) || Geriçekme yayı, hareket halinde bulunan bir parçanın başlangıçtaki konumuna getirilmesi için kullanılan yay. || Helisel yay, silindirsel bir helis biçiminde sarılmış metal bir telden oluşan ve sıkıştırma yayı olarak çalışmış oldukları vakit, iki uçları sarılma eksenine dik bir düzlemle, çekme yayı olarak çalışmış oldukları vakit ise birer halka ile son gören yay. || Sarmal yay, çevresinde sarmal halde sarılmış olduğu eksene uçlarından bir tanesi tespit edilmiş olan bir çelik lamadan oluşan yay. || Somya yayı, ortadaki çapı iki uçlarındaki çaplarından ufak olmak suretiyle helisel yay şeklinde sarılmış olan ve somyalarda kullanılan yay. || V yayı, V şeklinde katlanan esnek bir levhadan meydana getirilen ve iki kolu üstüne tespit edilmiş olduğu bir aletin bu kollarını birbirinden uzaklaştırmaya çalışan yay. || Yaprak yay, eşmerkezlı daire yaylarından oluşan bir kemer şeklinde bir araya getirilerek etriyelerle birbirine bağlanan bir ya da birkaç lamadan oluşan eğilme yayı.
*Müz. Yayı çağrıştıran bir değneğin iki ucu arasına gerilmiş bir at yelesi tutamından oluşan ve bir çalgının tellerini, sürtme ile çınlatmayı elde eden destek vasıta. (Bk ansikl. böl.) || Müzik yayı, büyük bir dalın iki ucu arasına gerilmiş bir telden oluşan çalgı. (Tımbırdatılarak ya da vurularak çalınan telden çıkan sesr çalgıcı ağzı ile de ğıştirebilir [Afrika lirinde olduğu şeklinde] ya da yoğunlaştırabilir. Müzik yayı Afrika, Okyanusya ve Latin ABD'da yaşayan değişik halklar içinde yaygındır. Malum en eski örneği Avrupa'da, Uç-Kardeşler mağarasındaki (Ariöge) bir kaya gravüründe görülmüştür.
*Nörobiyol. Refleks yayı, duysal alıcıdan hareket organlarına (çoğu zaman kas) giden sinir akımının geçmiş olduğu yol. (Bu terim, 1771'de, merkez sinir sistemini, duysal akımı, hareket akımına çeviren bir aynaya benzeten Hunzer tarafınca odaya atılmıştır. Omurilik düzeyinde refleks yayı minimum iki nöron ihtiva eder; duysal ve devimsel nöron. [Kasın gerilmesiyle harekete geçen tek sinapslı ya da miyotatik refleksin başlangıcı sinir-kas iğidir.] Tüm diğeri refleksler çok sinapslıdır ve değişik sayıda ara nörondan yararlanır.)
*Oto. Yay adımı, bir askı donanımı yayını oluşturan üst üste yerleştirilmiş yaprak yaylar arasındaki uzunluk farkı. || Yay kolu, şasi çerçevesinin, üstüne yay bağlanan parçası (kamyonlar). || Yay tırnağı, askı donanımı yayını oluşturan her yaprağın üst yüzeyinde yer edinen ve üstündeki yaprağın alt yüzeyindeki bir kanal içinde kayan tırnak. (Bu tırnak, yaprak yayların birbiri üstünde kayarken yelpaze şeklinde açılmasını önler.) || Arka yay, ön yay, arka yay çifti, ön yay çifti (eski otomobiller ve kamyonlar). || Yaprak yay, eski tip yapraklı askı da nanımlarında kullanılan yay. (Oda bölümünden ve ön ucundan bağlı olduğu şasiyi, arka ucundan bağlı olduğu arka dingile birleştirir.)
*Spor. Bir ya da iki sapa tutturulmuş ve kolların birer birer ya da aynı anda gerilmesiyle çekilen kauçuk bir bant ya da şeritlerden oluşan jimnastik aleti.
*Topol. -y nın karşıt yayı, -y [0,1] üstünde tanımlanmış olduğuna gore (--,)(()»-y(l -r) bağıntısını gerçekleyip (-1) ile gösterilen yay. || Bir (E, d) metrik uzayının devamlı parametrelenmış yayı, I C İR den (E, d) içine f devamlı uygulaması [Mesela
*=[0. 1] - [a. b t * a + t (b- a)
biıeksıyonuyla çok kez [a, b] den I = [0.1 ] haline gelinir] || iki y, ve ı? yayının çarpı mı. ı,(1)=-y2(0) olması halinde
0 « fs; -i-ıse (ı,ı2)(f) = ı,(2f)
-i- « 1 ise ij(2r - 1) ile tanımlanan ve (i, ı2) ile gösterilen yay.
*Yerbil. Ada yayı, derin okyanus çukuruyla kenar havzası içinde dalma-batma düzlemine dik, yay biçiminde dizilmiş adaların tümü (Şimal ve Batı Pasifik yay ları, Ufak Antiller vb.) || Dağoluşum ya yı. mühim bir eğrilik gösteren bir dağolu- şumun bir kısmı ya da tümü (Alp, Kar pat yayı, Cebelitarık yayı).
*ANSIKL Mak. san Mühim oranda şekil değiştirebilen yayların bu özelliğinden yararlanılarak ya eneği soğurma yolu ile darbeler sönümlenir (tamponlar, otomobil askı donanımı yayları) ya da şekil değiştirmeleri esnasında depoladıkları enerji kullanılarak bir hareket elde edilir (saat mekanizmaları).
Yaylar çeşitli sınıflara ay rılır:
1. eğilme yayları; bir uçlarından tespit edilerek öteki uçlarından yüklenen ya da ıkı uçlarından tespit edilerek ortadan yüklenen ya da tersi uygulanan yaprak yaylar ile saatlerde kullanılan tipten olan sarmal yallar bu gruba girer; kimi uygu lama alanları için helisel yaylar da bu gruba sokulabilir;
2. burulma yayları; burulma çubukları, birçok halde helisel yaylar ve en fazla şekil değiştirmeye elverişli olan konik spiral yaylar bu gruba girer.
3. sıkıştırma yayları;
4. çekme yaylan; çoğu zaman bu yaylar da heliseldir ve bununla birlikte halkalı yaylar da bu gruba girer
Yaylar esneklik sınırı yüksek, almaşmalı yorulmaya karşı dayanıklı bir malzemeden, mesela hususi çelikten ya da berilyumlu bronzdan yapılmalıdır.
*Müz. ilkel biçiminde sopa, parmakla gerilen tutama oranla oldukça dışbükeydi. XVI. yy.'dan sonraki yayı geliştirme çabaları tutamın mekanik bir işlemle (oynak, kıskaçlı, çengelli sonrasında da vidalı topuk) gerilmesine ve değneği daha esnek kılmaya (git gide daha azca dışbükey bir şekil, "turnabalığı başı11 biçiminde, sonrasında da kare bir uç) yönelik oldu. Gösterim şimdiki içbükey biçimini, değneğe matematik boyutlar kazandıran ve 1775'ten başlayarak Pernambuk ağacının kullanımını genelleştiren transız François Tourte ortaya koydu.
*Ölçbil Çember yaylarının ölçüsü.
1 Altmışlı sistem. Çember 360 dereceye, her bir aşama 60 dakikaya ve her bir dakika 60 saniyeye bölündüğüne gore, verilen bir yay, her iki ucu arasındaki aşama (°), dakika ('), saniye (") vb. sayısıyla hesaplanır. 90° lik yaya dörttebırllk adı verilir, iki gösterim toplamı 90° ye ya da 180° ye eşitse bunlar tümler ya da bütünler'dırler.
2. Yüzlü sistem. Çember 400 grada bölünür ve gradın onda biri, yüzde biri ve binde biri ile hesaplanır, bunlara desigradlar (dgr), santıgradlar (cgr), miligradlar (mgr) denir.
3. Trigonometri de, yay birimi olarak, bu gösterim ilişik olduğu çemberin yarıçapına eşit olan yay uzunluğu alınır. (- RADYAN.)
L uzunluğundaki bir yay, n aşama, m grad ya da p radyan içerirse R, yayı taşıyan çemberin yarıçapı olduğuna gore L = ya da pR bağıntısı vardır.
*Sil. Yay, en eski (La Tfene devrinden bu yana) ve dünyada en yaygın olarak kullanılan silahlardan biridir; bu silaha, Antiller ve Mikronezya haricinde, her yerde rastlanır. Gösterim uzunluğu Asya'nın B.'sından D.'suna doğru gidildikçe artar; en ufak olanı Türkler'in, en büyük olanı ise Çinlilerin yayıdır; en kısa yay (0,80 m) Orta Afrika zenci cüceleri, Akkalar'ın, en uzunu da (3 m) Rio Negro yerfilerininkidir. Kolay yay, bükülgen tek bir ağaç (porsukağacı) çubuktan meydana gelir, bileşik yay ise birbirine eklenmiş ağaç parçalarından oluşur; yayı geren kiriş ise, hayvansal ya da bitkisel elyaftan yapılır. Ağaç, kimi kez boynuz ya da çeliğin yerine kullanılır (İtalyan yayı).
*Türkler'de ok-yay başlıca tabanca araçlarından biriydi. Hunlar'dan kalma en tipik yay parçalarına Aşağı Volga bölgesinde Nijni-Başkunçak kurganlarında ve Macaristan'da Carnuntum (32 yay ele geçti). Simmering buluntu yerlerinde rastlandı Nijni-Başkunçak'ta 1,40 m uzunluğundaki gösterim ağaç kısımları çürümüş, orta ve baştaki kemikler kalmıştır. Kirişin geçirilebilmesi için her iki uçta tonç kertikleri vardır. 1,60 m kadar olan Carnuntum yaylarında kemik olarak geyik boynuzları kullanılmıştır. Orta Asya'da Kuray, Kudirge, Tu- yahta ve Katanda kurganlarında Göktürkler'den kalma yay parçaları devrin özelliklerini yansıtır.
Türk yaylarının yapımında ağaç (en aranılanı akçaağaç; puta ve tirkeş yaylarında ise kızılcık ağacıdır), sinir (öküzün bileğinin üstünden dizine kadar olan yerinden alınan sinirler), kemik (manda ya da öküz boynuzu), tutkal (balık tutkalı, sinirlerin kaynatılmasından elde edilmiş çağa tutkalı) kullanılırdı, iyi bir gösterim yapımı sabır ister ve senelerce sürerdi. Çoğu zaman türk yayları 110-140 santimetre uzunluğunda, 300-360 gr ağırlığındaydı. Atış esnasında gerdirilen yay kolları kurulu olmadıklarında, tersine doğru kıvrıktır. Yayların yapılarına gore tımarlı ya da sağrılı; işlevlerine gore de tirkeş, menzil, pişrev ya da peşrev, kepaze ya da idman yayı, puta (hedef), cenk yayı şeklinde türleri vardı. Türk kemankeşleri o dönemde çok meşhur olan bu yaylarla 1 281 geze (yaklş. 846 m) kadar atış yaparlardı. Bay^zit, ismet, Hüseyin, Pervane Uruç Haşan, Elhac Kavsi, Ahmet Ali, adları bilinebilen meşhur osmanlı yay yapımcılarıydı.
YAY, burçlar kuşağı takımyıldızlarının, en güneyde, Akrep ile Oğlak içinde yer alanı. Gökadamızın merkezi doğrultusunda bulunan bu takımyıldız, gökyüzünün, bilhassa yıldız ve yıldızlararası madde bakımından en varlıklı bölgesini oluşturur. Bununla beraber yıldızlararası maddenin niçin olduğu yıldızların parlaklığındaki zayıflama, bu takımyıldızda, niçin çok parlak hiçbir yıldız bulunmadığını açıklar: en parlak yıldızı 2. kadirdendir. Yay takımyıldızının içinde, ufak dürbünlerle gözlemlenebilen çok sayıda yıldız kümesi (bilhassa M22, M28, M55 ve M75 küresel kümeleri; M23, M24, M25 vb açık kümeler) ile bulutsular (M8, doğrusu “Lagün", M7, doğrusu "Omega", M20, doğrusu “Trifid") yer alır. Gökadamızın merkezi, yeğin bir radyo dalgaları (Sagittarius A) ve kızılaltı ışıma membaıdır.
Astrol. Günümüzde kullanılan Gregori- us takviminde, sonbaharın burçlar kuşağındaki son burcu. (Yay, Güneş yarıküresinin beşinci burcu, Şimal-Batı doğrultusunda yer edinen birinci büyük üçgenin ilk burcu ve doğu Jüpiter'inin gökevidir. Apollon'un ablası Artemis'i çağrıştırır.)
1. iki ucu arasına ip gerilerek kavislendirilmiş ağaç ya da metalden yapılmış, ok atmaya yarayan tabanca. (Bk. ansikl. böl.)
2. Zemberek.
3. Yay şeklinde, yay biçiminde, çok gerilmiş: Yay şeklinde kaşlar. Sinirleri yay şeklinde gerilmişti.
*Anat. İzlediği yoldan dolayı bazı organ parçalarına verilen ad. || Aort yayı, aşağıya doğru içbükey olan eğriliği sol akciğer sapını çevreleyen ilk aort kısmı. || Azi- gos yayı, sağ akciğer sapını çevreleyen büyük azigos toplardamarının son parçası. || iç saten yayı, bu toplardamarın uyluk toplardamarına karışmasından önceki kısmı.
*Antropol. Parmak izlerinin (parmak dermatoglifleri) çizdiği desenlerden biri.
*Camc. Kalınca cam lifi.
*Ceb. Bir (X,V) grafının yönlü yayı, X in köken ya da başlangıç ucu denen bir x köşesinden, bitim ucu denen diğer y köşesine giden devamlı bir çizgiyle gösterilen, V kümesinin elemanı. (-> GRAF'LAR KURAMI.)
*Dişç. Madeni yay, yüzçene cerrahisinde, bilhassa ortodontide kullanılan ve madeni halka ya da bileziklerle azca ya da çok sayıda dişi birbirine bağlamaya yarayan düzenek.
*Dy. Cer yayı, cer kancasının sapı (ya da devamlı bir cer sözkonusu olduğunda, cer çubuğu) ile cer kuvvetinin uygulanmış olduğu şasi traversi içinde bulunan yay.
*Folk. Yaylı çalgılar ailesinden bir halk müziği aracı. (Karadeniz yöresi çalgısıdır. Karadeniz kemençesine benzer. Ondan daha büyük olur ve çift bağlanan telleri relaresol düzenindedir.)
*Geom. ve Ûlçbil. Herhangi bir eğrinin bir tek parçayla sınırlanan parçası. (Örnek: A ve B bir çemberin iki noktası olduğuna gore bu çemberin, A ve B yi birleştiren kirişle sınırı olan iki parçasından her biri Alî ile gösterilen bir çember yayıdır.) [Bk. ansikl. böl. Ölçbil.)
*Inş. Kollu kapı yayı, bir eksen çevresinde dönen ve kapıyı kapalı konumda tutmaya yarayan ufak parça.
*Mak. san. Mühim miktaıiarda şekil değiştirebilen ve büküldükten, gerildikten, sıkıştırıldıktan ya da burulduktan sonrasında başlangıçtaki biçimini almaya emek harcayarak bir kuvvet uygulamaya yarayan esnek organ. (Bk. ansikl. böl.) || Geriçekme yayı, hareket halinde bulunan bir parçanın başlangıçtaki konumuna getirilmesi için kullanılan yay. || Helisel yay, silindirsel bir helis biçiminde sarılmış metal bir telden oluşan ve sıkıştırma yayı olarak çalışmış oldukları vakit, iki uçları sarılma eksenine dik bir düzlemle, çekme yayı olarak çalışmış oldukları vakit ise birer halka ile son gören yay. || Sarmal yay, çevresinde sarmal halde sarılmış olduğu eksene uçlarından bir tanesi tespit edilmiş olan bir çelik lamadan oluşan yay. || Somya yayı, ortadaki çapı iki uçlarındaki çaplarından ufak olmak suretiyle helisel yay şeklinde sarılmış olan ve somyalarda kullanılan yay. || V yayı, V şeklinde katlanan esnek bir levhadan meydana getirilen ve iki kolu üstüne tespit edilmiş olduğu bir aletin bu kollarını birbirinden uzaklaştırmaya çalışan yay. || Yaprak yay, eşmerkezlı daire yaylarından oluşan bir kemer şeklinde bir araya getirilerek etriyelerle birbirine bağlanan bir ya da birkaç lamadan oluşan eğilme yayı.
*Müz. Yayı çağrıştıran bir değneğin iki ucu arasına gerilmiş bir at yelesi tutamından oluşan ve bir çalgının tellerini, sürtme ile çınlatmayı elde eden destek vasıta. (Bk ansikl. böl.) || Müzik yayı, büyük bir dalın iki ucu arasına gerilmiş bir telden oluşan çalgı. (Tımbırdatılarak ya da vurularak çalınan telden çıkan sesr çalgıcı ağzı ile de ğıştirebilir [Afrika lirinde olduğu şeklinde] ya da yoğunlaştırabilir. Müzik yayı Afrika, Okyanusya ve Latin ABD'da yaşayan değişik halklar içinde yaygındır. Malum en eski örneği Avrupa'da, Uç-Kardeşler mağarasındaki (Ariöge) bir kaya gravüründe görülmüştür.
*Nörobiyol. Refleks yayı, duysal alıcıdan hareket organlarına (çoğu zaman kas) giden sinir akımının geçmiş olduğu yol. (Bu terim, 1771'de, merkez sinir sistemini, duysal akımı, hareket akımına çeviren bir aynaya benzeten Hunzer tarafınca odaya atılmıştır. Omurilik düzeyinde refleks yayı minimum iki nöron ihtiva eder; duysal ve devimsel nöron. [Kasın gerilmesiyle harekete geçen tek sinapslı ya da miyotatik refleksin başlangıcı sinir-kas iğidir.] Tüm diğeri refleksler çok sinapslıdır ve değişik sayıda ara nörondan yararlanır.)
*Oto. Yay adımı, bir askı donanımı yayını oluşturan üst üste yerleştirilmiş yaprak yaylar arasındaki uzunluk farkı. || Yay kolu, şasi çerçevesinin, üstüne yay bağlanan parçası (kamyonlar). || Yay tırnağı, askı donanımı yayını oluşturan her yaprağın üst yüzeyinde yer edinen ve üstündeki yaprağın alt yüzeyindeki bir kanal içinde kayan tırnak. (Bu tırnak, yaprak yayların birbiri üstünde kayarken yelpaze şeklinde açılmasını önler.) || Arka yay, ön yay, arka yay çifti, ön yay çifti (eski otomobiller ve kamyonlar). || Yaprak yay, eski tip yapraklı askı da nanımlarında kullanılan yay. (Oda bölümünden ve ön ucundan bağlı olduğu şasiyi, arka ucundan bağlı olduğu arka dingile birleştirir.)
*Spor. Bir ya da iki sapa tutturulmuş ve kolların birer birer ya da aynı anda gerilmesiyle çekilen kauçuk bir bant ya da şeritlerden oluşan jimnastik aleti.
*Topol. -y nın karşıt yayı, -y [0,1] üstünde tanımlanmış olduğuna gore (--,)(()»-y(l -r) bağıntısını gerçekleyip (-1) ile gösterilen yay. || Bir (E, d) metrik uzayının devamlı parametrelenmış yayı, I C İR den (E, d) içine f devamlı uygulaması [Mesela
*=[0. 1] - [a. b t * a + t (b- a)
biıeksıyonuyla çok kez [a, b] den I = [0.1 ] haline gelinir] || iki y, ve ı? yayının çarpı mı. ı,(1)=-y2(0) olması halinde
0 « fs; -i-ıse (ı,ı2)(f) = ı,(2f)
-i- « 1 ise ij(2r - 1) ile tanımlanan ve (i, ı2) ile gösterilen yay.
*Yerbil. Ada yayı, derin okyanus çukuruyla kenar havzası içinde dalma-batma düzlemine dik, yay biçiminde dizilmiş adaların tümü (Şimal ve Batı Pasifik yay ları, Ufak Antiller vb.) || Dağoluşum ya yı. mühim bir eğrilik gösteren bir dağolu- şumun bir kısmı ya da tümü (Alp, Kar pat yayı, Cebelitarık yayı).
*ANSIKL Mak. san Mühim oranda şekil değiştirebilen yayların bu özelliğinden yararlanılarak ya eneği soğurma yolu ile darbeler sönümlenir (tamponlar, otomobil askı donanımı yayları) ya da şekil değiştirmeleri esnasında depoladıkları enerji kullanılarak bir hareket elde edilir (saat mekanizmaları).
Yaylar çeşitli sınıflara ay rılır:
1. eğilme yayları; bir uçlarından tespit edilerek öteki uçlarından yüklenen ya da ıkı uçlarından tespit edilerek ortadan yüklenen ya da tersi uygulanan yaprak yaylar ile saatlerde kullanılan tipten olan sarmal yallar bu gruba girer; kimi uygu lama alanları için helisel yaylar da bu gruba sokulabilir;
2. burulma yayları; burulma çubukları, birçok halde helisel yaylar ve en fazla şekil değiştirmeye elverişli olan konik spiral yaylar bu gruba girer.
3. sıkıştırma yayları;
4. çekme yaylan; çoğu zaman bu yaylar da heliseldir ve bununla birlikte halkalı yaylar da bu gruba girer
Yaylar esneklik sınırı yüksek, almaşmalı yorulmaya karşı dayanıklı bir malzemeden, mesela hususi çelikten ya da berilyumlu bronzdan yapılmalıdır.
*Müz. ilkel biçiminde sopa, parmakla gerilen tutama oranla oldukça dışbükeydi. XVI. yy.'dan sonraki yayı geliştirme çabaları tutamın mekanik bir işlemle (oynak, kıskaçlı, çengelli sonrasında da vidalı topuk) gerilmesine ve değneği daha esnek kılmaya (git gide daha azca dışbükey bir şekil, "turnabalığı başı11 biçiminde, sonrasında da kare bir uç) yönelik oldu. Gösterim şimdiki içbükey biçimini, değneğe matematik boyutlar kazandıran ve 1775'ten başlayarak Pernambuk ağacının kullanımını genelleştiren transız François Tourte ortaya koydu.
*Ölçbil Çember yaylarının ölçüsü.
1 Altmışlı sistem. Çember 360 dereceye, her bir aşama 60 dakikaya ve her bir dakika 60 saniyeye bölündüğüne gore, verilen bir yay, her iki ucu arasındaki aşama (°), dakika ('), saniye (") vb. sayısıyla hesaplanır. 90° lik yaya dörttebırllk adı verilir, iki gösterim toplamı 90° ye ya da 180° ye eşitse bunlar tümler ya da bütünler'dırler.
2. Yüzlü sistem. Çember 400 grada bölünür ve gradın onda biri, yüzde biri ve binde biri ile hesaplanır, bunlara desigradlar (dgr), santıgradlar (cgr), miligradlar (mgr) denir.
3. Trigonometri de, yay birimi olarak, bu gösterim ilişik olduğu çemberin yarıçapına eşit olan yay uzunluğu alınır. (- RADYAN.)
L uzunluğundaki bir yay, n aşama, m grad ya da p radyan içerirse R, yayı taşıyan çemberin yarıçapı olduğuna gore L = ya da pR bağıntısı vardır.
*Sil. Yay, en eski (La Tfene devrinden bu yana) ve dünyada en yaygın olarak kullanılan silahlardan biridir; bu silaha, Antiller ve Mikronezya haricinde, her yerde rastlanır. Gösterim uzunluğu Asya'nın B.'sından D.'suna doğru gidildikçe artar; en ufak olanı Türkler'in, en büyük olanı ise Çinlilerin yayıdır; en kısa yay (0,80 m) Orta Afrika zenci cüceleri, Akkalar'ın, en uzunu da (3 m) Rio Negro yerfilerininkidir. Kolay yay, bükülgen tek bir ağaç (porsukağacı) çubuktan meydana gelir, bileşik yay ise birbirine eklenmiş ağaç parçalarından oluşur; yayı geren kiriş ise, hayvansal ya da bitkisel elyaftan yapılır. Ağaç, kimi kez boynuz ya da çeliğin yerine kullanılır (İtalyan yayı).
*Türkler'de ok-yay başlıca tabanca araçlarından biriydi. Hunlar'dan kalma en tipik yay parçalarına Aşağı Volga bölgesinde Nijni-Başkunçak kurganlarında ve Macaristan'da Carnuntum (32 yay ele geçti). Simmering buluntu yerlerinde rastlandı Nijni-Başkunçak'ta 1,40 m uzunluğundaki gösterim ağaç kısımları çürümüş, orta ve baştaki kemikler kalmıştır. Kirişin geçirilebilmesi için her iki uçta tonç kertikleri vardır. 1,60 m kadar olan Carnuntum yaylarında kemik olarak geyik boynuzları kullanılmıştır. Orta Asya'da Kuray, Kudirge, Tu- yahta ve Katanda kurganlarında Göktürkler'den kalma yay parçaları devrin özelliklerini yansıtır.
Türk yaylarının yapımında ağaç (en aranılanı akçaağaç; puta ve tirkeş yaylarında ise kızılcık ağacıdır), sinir (öküzün bileğinin üstünden dizine kadar olan yerinden alınan sinirler), kemik (manda ya da öküz boynuzu), tutkal (balık tutkalı, sinirlerin kaynatılmasından elde edilmiş çağa tutkalı) kullanılırdı, iyi bir gösterim yapımı sabır ister ve senelerce sürerdi. Çoğu zaman türk yayları 110-140 santimetre uzunluğunda, 300-360 gr ağırlığındaydı. Atış esnasında gerdirilen yay kolları kurulu olmadıklarında, tersine doğru kıvrıktır. Yayların yapılarına gore tımarlı ya da sağrılı; işlevlerine gore de tirkeş, menzil, pişrev ya da peşrev, kepaze ya da idman yayı, puta (hedef), cenk yayı şeklinde türleri vardı. Türk kemankeşleri o dönemde çok meşhur olan bu yaylarla 1 281 geze (yaklş. 846 m) kadar atış yaparlardı. Bay^zit, ismet, Hüseyin, Pervane Uruç Haşan, Elhac Kavsi, Ahmet Ali, adları bilinebilen meşhur osmanlı yay yapımcılarıydı.
YAY, burçlar kuşağı takımyıldızlarının, en güneyde, Akrep ile Oğlak içinde yer alanı. Gökadamızın merkezi doğrultusunda bulunan bu takımyıldız, gökyüzünün, bilhassa yıldız ve yıldızlararası madde bakımından en varlıklı bölgesini oluşturur. Bununla beraber yıldızlararası maddenin niçin olduğu yıldızların parlaklığındaki zayıflama, bu takımyıldızda, niçin çok parlak hiçbir yıldız bulunmadığını açıklar: en parlak yıldızı 2. kadirdendir. Yay takımyıldızının içinde, ufak dürbünlerle gözlemlenebilen çok sayıda yıldız kümesi (bilhassa M22, M28, M55 ve M75 küresel kümeleri; M23, M24, M25 vb açık kümeler) ile bulutsular (M8, doğrusu “Lagün", M7, doğrusu "Omega", M20, doğrusu “Trifid") yer alır. Gökadamızın merkezi, yeğin bir radyo dalgaları (Sagittarius A) ve kızılaltı ışıma membaıdır.
Astrol. Günümüzde kullanılan Gregori- us takviminde, sonbaharın burçlar kuşağındaki son burcu. (Yay, Güneş yarıküresinin beşinci burcu, Şimal-Batı doğrultusunda yer edinen birinci büyük üçgenin ilk burcu ve doğu Jüpiter'inin gökevidir. Apollon'un ablası Artemis'i çağrıştırır.)
Kaynak: Büyük Larousse
Günümüzde çoğunlukla kullanılan yay rahat görünse de mühendislik alanında hizmet veren tasarımcılar meslek hayatlarında bir çok kez yay dizaynın da vazife almış ve yeni değişik dizaynlara gerekseme duymuştur. Sadece bir çok vakit yay dizaynına, dizayn proseslerine lüzumlu ehemmiyet verilmez. Sadece yay, dizayn prosesinde dikkat edilmesi ihtiyaç duyulan en mühim elemanlardan birisidir. Eğer kullanılan yay istenilen şekilde çalışmıyorsa üründen iyi bir netice alınmayacaktır. Bir düşünün bir yatak ya da koltuk aldınız yayları çok sert ya da çok gevşek iyi mi olurdu doğal olarak ki rahat olmazdı. Bu
sebeple ürünü dizayn ederken kullanılacak yere gore yay dizaynını doğru şekilde yapmaktır. Bu işlemler doğru şekilde yapıldığı taktirde ürünün maliyetini düşürüp, verimini arttıracak ve ürüne uzun bir emek verme ömrü elde edecektir. Yayı özetlemek gerekirse tanımlayacak olursak;
Yay; kuvvet tesiri altında büyük oranda deformasyon gösteren ve bu deformasyon esnasında enerji biriktiren elemanlardır. Yazımın başlarında da söylediğim şeklinde yaylar geniş kullanma alanlarına sahiptirler. Bir sistem içinde kuvvet uygulamak (havalı tüfek),hareketi denetlemek (amortisörler),sönümleme yapmak (titreşim sağlamak),frekans değişiklik yapmak, kuvvet ve tork ölçmek şeklinde birçok görevi üstlenir. Bu özelliklerinden dolayı üretilen birçok ürünün olmazsa olmaz elemanıdır. Metalden plastiklere birçok tip malzemelerden yapım edilebilir. Her şeyden ilkin yaylar deformasyona uğradıklarında mekanik enerji biriktirmek için kullanılan elemanlardır. Bu sebeple iyi bir yay mühim derecede deformasyona uğrayabilmeli ve herhangi bir boyutsal değişime uğramadan denge haline dönebilmelidir.
Tasarımı esnasında tasarımcılar her makinanın ömrü için yay güvenirliğinin çok mühim bulunduğunu kabul etmelidirler. İstatistikler göstermiştir ki doğru bir yay dizaynı ürün için uzun bir kullanım ömrünü garantiye almada en mühim unsur olmuştur. Teknik özellikleri doğru tespit edilmiş bir yay kullanıldığı yerde maksimum performansı sağlar ve optimum ömre haiz olur. Gösterim dizaynı kadarda yay yapımında kullanılan malzemede çok önemlidir. Yay malzemeleri endüstride kullanılan en mukavemetli malzemelerdir. Bunlar; yüksek karbonlu yay çelikleri, alaşımlı yay çelikleri, paslanmaz yay çelikleri, bakır alaşımlı yay çelikleri, nikel alaşımlı yay çelikleridir. Çoğunlukla kullanılan çelik ise yüksek karbonlu yay çeliğidir. Yay telleri sıcak hadde çubuklarından karbür kalıplardan soğuk çekilerek üretilirler. Böylece istenilen boyut, yüzey düzgünlüğü, boyut hassasiyeti ve mekanik özellikler elde edilir. Ek olarak yayların performansları kullanılan malzemenin mekanik özellikleri ile malzemeye uygulanan tavlama, soğuk çekme, ön temperleme şeklinde ısıl işlemler sonucu kazanılan özelliklere de bağlıdır. Netice olarak;
Yaylar yaşam alanlarımızın büyük kısmında yer verilmiştir kimi zaman onları görmez konforunu yaşarız kimi zaman de elimize alıp spor yaparız. Yayları ne kadar dikkatli kullanıp ne kadar bakım yaparsak o denli uzun ömürlü olacaklardır.
Yay parantez nedir?
Yay burcunun negatif özellikleri nedir?
Yay'ın oluşturduğu kuvvet nedir?
YORUMLAR