Delta MsXlabs.org Temel Britannica Nil Deltası Gösterim: 980 Boyut: 84.8 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>...
Delta
MsXlabs.org Temel Britannica
Gösterim: 980
Boyut: 84.8 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>
Yüzlerce yıl ilkin gemileriyle Mısır limanlarına gelen Yunanlı tüccarlar, Nil Irmağı'nın denize ulaşan iki kolunun içinde üçgen şeklinde düz bir kara parçası bulunduğunu gördüler. Yunan alfabesinin dördünÂcü harfi delta (Δ) ile aynı şekilde olduğunÂdan bu kara parçasına delta ismini verdiler. Delta terimi günümüzde, Nil Irmağı'nda olÂduğu benzer biçimde, akarsuların taşımış olduğu mil (balçık) ya da tortulların ırmak ağızlarında birikmesiyle oluşan sığ düzlükleri tanımlamak için kullaÂnılır.
Deltalar bir ırmağın sularının nerdeyse hareketsiz olduğu ırmak ağızlarında oluşur. Süratli akan suların taşımış olduğu balçık ve tortullar suyun akışına kapılarak, dibe çökecek vakit bulamazlar. Ne var ki, akarsu daha sakin, hareketsiz bir su kütlesiyle birleştiğinde akış hızı yavaşlar ve balçık dibe çöker. Bu çökünÂtü yavaş yavaş, katmanlar halinde birikir. Kara düzeyine ulaştığında dalgaların getirmiş olduğu çamurlarla daha da yükselir ve biriken tortullar su bitkileri tarafınca sıkıca bir arada tutulur. Bu şekilde oluşan deltanın yüzeyi oldukça düzÂdür. Genel anlamda gelgitÂlerin ya da akıntıların çok az olduğu bir denize dökülürse çok büyük deltalar oluşabiÂlir. Hindistan'da Ganj ve Brahmaputra ırmakları Bcngal Körfezi'ne doğru 350 km uzanan ve alanı Konya ilimizin ortalama 2,5 katı olan bir delta oluşturmuştur. Mississippi deltası da Meksika Körfezi'nin içlerine 320 km girer ve ortalama 20 yılda 1 kilometrelik bir hızla denize doğru uzar. Deltalar büyüÂdükçe bir zamanlar kıyılarda kurulmuş olan şehirler karaların içerlerinde kalır. Adriya Denizi'nde, Po deltası civarlarında bulunan Eski Roma limanlarından Ravenna bugün kıÂyıdan 19 km içeridedir.
Kimi zaman delta bir su kütlesini ikiye böler. Çok önceleri, California Körfezi şimdiki duÂrumuna bakılırsa 240 km daha kuzeydeydi. ZaÂmanla Colorado Irmağı deltası, kuzeyde kaÂlan suyu denizden ayırdı. Kara içinde kalan su kuruyunca burada Salton Havzası denen büÂyük bir çukur oluştu. İsviçre'nin İnterlaken kenti dar Thun Gölü'nü ikiye bölen bir delta üstüne kuruludur.
Akarsular nebat yetiştirmeye uygun verimli topraklan denize taşırlar. Deltaların oluşmaÂsıyla biriken bu topraklardan çok verimli ziraat alanları elde edilir. Bundan dolayı, Nil deltasında olduğu benzer biçimde, sel tehlikesine ve sağlıksız iklim koşullarına rağmen, deltalarda çok sayıda insan yaşar. Afrika'da Nijer, Cenup ABD'da Orinoko, Şark Avrupa' da Tuna ve Çin'de Huang He (Sarı Irmak) başka ünlü deltalardır.
Türkiye'nin kıyılarında neredeyse tüm mühim ırmakların ağızlarında deltalar oluşÂmuştur. Bunun başlıca sebebi, denizlerimizde gelgit tesirinin çok belirgin olmaması ve akarsuların getirmiş olduğu tortulların ırmak ağızlarında birikebilmesidir. ülkemizin en büyük delta ovası Çukurova'dır. Bu delta üç ayrı akarsuyun getirmiş olduğu mil ve tortulların birikmesiyle oluşmuştur. Seyhan, Ceyhan ırmakları deltaları ile Tarsus Çayı deltasının birleşmesiyÂle oluşan Çukurova'nın, doğu-batı yönünde uzunluğu 100 kilometreyi bulur. Gene AkdeÂniz'e dökülen Göksu'nun ağzında boyu 18 kilometreyi bulan bir delta vardır.
Karadeniz'e dökülen Kızılırmak ve Yeşilırmak'ın ağızlarındaki deltalar Bafra Ovası ve Çarşamba Ovası adlarını alırlar. Küt burunlu bir delta görünümünde olan Yeşilırmak deltaÂsı kıyıda 55 km süresince uzanır. İzmir'in derhal kuzeyinde denize dökülen Gediz IrÂmağı'nın getirmiş olduğu tortullar 19. yüzyılda İzmir Körfezi'ni tıkamaya başlayınca, ırmak ağzının yeri değiştirilmiştir.
Ufak Menderes ve Büyük Menderes delÂtaları ülkenin en verimli ovalarındandır. Ufak Menderes'in getirmiş olduğu tortullar, eskiden bir liÂman kenti olan zamanı Efes kentini karanın içleÂrinde bırakmıştır.
MsXlabs.org Temel Britannica
Nil Deltası
Gösterim: 980Boyut: 84.8 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>
Yüzlerce yıl ilkin gemileriyle Mısır limanlarına gelen Yunanlı tüccarlar, Nil Irmağı'nın denize ulaşan iki kolunun içinde üçgen şeklinde düz bir kara parçası bulunduğunu gördüler. Yunan alfabesinin dördünÂcü harfi delta (Δ) ile aynı şekilde olduğunÂdan bu kara parçasına delta ismini verdiler. Delta terimi günümüzde, Nil Irmağı'nda olÂduğu benzer biçimde, akarsuların taşımış olduğu mil (balçık) ya da tortulların ırmak ağızlarında birikmesiyle oluşan sığ düzlükleri tanımlamak için kullaÂnılır.
Deltalar bir ırmağın sularının nerdeyse hareketsiz olduğu ırmak ağızlarında oluşur. Süratli akan suların taşımış olduğu balçık ve tortullar suyun akışına kapılarak, dibe çökecek vakit bulamazlar. Ne var ki, akarsu daha sakin, hareketsiz bir su kütlesiyle birleştiğinde akış hızı yavaşlar ve balçık dibe çöker. Bu çökünÂtü yavaş yavaş, katmanlar halinde birikir. Kara düzeyine ulaştığında dalgaların getirmiş olduğu çamurlarla daha da yükselir ve biriken tortullar su bitkileri tarafınca sıkıca bir arada tutulur. Bu şekilde oluşan deltanın yüzeyi oldukça düzÂdür. Genel anlamda gelgitÂlerin ya da akıntıların çok az olduğu bir denize dökülürse çok büyük deltalar oluşabiÂlir. Hindistan'da Ganj ve Brahmaputra ırmakları Bcngal Körfezi'ne doğru 350 km uzanan ve alanı Konya ilimizin ortalama 2,5 katı olan bir delta oluşturmuştur. Mississippi deltası da Meksika Körfezi'nin içlerine 320 km girer ve ortalama 20 yılda 1 kilometrelik bir hızla denize doğru uzar. Deltalar büyüÂdükçe bir zamanlar kıyılarda kurulmuş olan şehirler karaların içerlerinde kalır. Adriya Denizi'nde, Po deltası civarlarında bulunan Eski Roma limanlarından Ravenna bugün kıÂyıdan 19 km içeridedir.
Kimi zaman delta bir su kütlesini ikiye böler. Çok önceleri, California Körfezi şimdiki duÂrumuna bakılırsa 240 km daha kuzeydeydi. ZaÂmanla Colorado Irmağı deltası, kuzeyde kaÂlan suyu denizden ayırdı. Kara içinde kalan su kuruyunca burada Salton Havzası denen büÂyük bir çukur oluştu. İsviçre'nin İnterlaken kenti dar Thun Gölü'nü ikiye bölen bir delta üstüne kuruludur.
Akarsular nebat yetiştirmeye uygun verimli topraklan denize taşırlar. Deltaların oluşmaÂsıyla biriken bu topraklardan çok verimli ziraat alanları elde edilir. Bundan dolayı, Nil deltasında olduğu benzer biçimde, sel tehlikesine ve sağlıksız iklim koşullarına rağmen, deltalarda çok sayıda insan yaşar. Afrika'da Nijer, Cenup ABD'da Orinoko, Şark Avrupa' da Tuna ve Çin'de Huang He (Sarı Irmak) başka ünlü deltalardır.
Türkiye'nin kıyılarında neredeyse tüm mühim ırmakların ağızlarında deltalar oluşÂmuştur. Bunun başlıca sebebi, denizlerimizde gelgit tesirinin çok belirgin olmaması ve akarsuların getirmiş olduğu tortulların ırmak ağızlarında birikebilmesidir. ülkemizin en büyük delta ovası Çukurova'dır. Bu delta üç ayrı akarsuyun getirmiş olduğu mil ve tortulların birikmesiyle oluşmuştur. Seyhan, Ceyhan ırmakları deltaları ile Tarsus Çayı deltasının birleşmesiyÂle oluşan Çukurova'nın, doğu-batı yönünde uzunluğu 100 kilometreyi bulur. Gene AkdeÂniz'e dökülen Göksu'nun ağzında boyu 18 kilometreyi bulan bir delta vardır.
Karadeniz'e dökülen Kızılırmak ve Yeşilırmak'ın ağızlarındaki deltalar Bafra Ovası ve Çarşamba Ovası adlarını alırlar. Küt burunlu bir delta görünümünde olan Yeşilırmak deltaÂsı kıyıda 55 km süresince uzanır. İzmir'in derhal kuzeyinde denize dökülen Gediz IrÂmağı'nın getirmiş olduğu tortullar 19. yüzyılda İzmir Körfezi'ni tıkamaya başlayınca, ırmak ağzının yeri değiştirilmiştir.
Ufak Menderes ve Büyük Menderes delÂtaları ülkenin en verimli ovalarındandır. Ufak Menderes'in getirmiş olduğu tortullar, eskiden bir liÂman kenti olan zamanı Efes kentini karanın içleÂrinde bırakmıştır.
Yeryüzü şekilleri nedir, neye yeryüzü şekli denir?
Yeryüzü Şekilleri - Vadi
Yeryüzü Şekilleri - Yarımada
Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi MsXLabs
Çatalağız - Delta
Bir akarsuyun denize kavuştuğu yerde iki kola ayrılmasıyla oluşan, üçgeni çağrıştıran alüvyon birikintisi adacık. Delta da denilen çatalağız, akarsuların deniz düzeyine yakın ovalara indikleri vakit hızlarının azalması, getirdikleri maddeleri daha çok taşıyamayarak oldukları yere bırakmaları ve bundan dolayı iki ya da daha çok kollara ayrılmaları sonucu oluşur. Çatalağızlar yalnız dingin sularda gelişir. Başlıca çatalağızlar, şiddetli gelgit ve dalga olmayan kapalı denizlerdedir (Hazar Denizi, Volga çatalağzı; Akdeniz; Meksika Körfezi, Mississippi çatalağzı vb.). Biriken alüvyonların ve sulama kolaylığının katkısıyla buraları çok verimli ziraat alanlarıdır.
Gösterim: 462Boyut: 200.5 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>
Delta akarsuların denize vardığı yerde, iki ya da daha çok sayıda kollara ayrılarak meydana gelen üç köşeli odacıklara verilen isim. Akarsuların taşıdıkları alüvyonları derinliği az olan kıyı kesiminde biriktirmesiyle oluşan ovalara delta denir. Eski yunanlı tüccarların Nil Nehri''nin denize ulaşan kısmında üçgen şeklinde kara parçaları bulunduğunu gördüler. Oluşan şekiller yunan alfabesinin dördüncü harfi (Δ) deltayla aynı olduğundan tüccarlar buraya delta ismini verdiler.
Deltanın oluşabilmesi için;
1. Kıyının derinliğinin az olması
2. Akarsuların bolca alüvyon taşıması
3. Kıyıda kuvvetli akıntıların ve gelgitin görülmemesi gereklidir.
Akarsular çoğu zaman deniz seviyesinden daha yüksek olan yerlerden çıkar, toprağın meyline bakılırsa yataklarından denizlere doğru akarlar. Bu süratli akışları esnasında kum, kil, benzer biçimde bir takım maddeleri de bununla beraber sürükleyip götürürler. Deniz yüzeyine seviyeleri eşit olan ovalara erişince, akış hızları azalmaya başlar. Denize ulaştıkları yerde akışları oldukça yavaşlar. Bu yavaş akma esnasında bununla beraber getirdikleri maddeler de çökerek yığınlar meydana gelir. Büyüyen bu yığınlar akarsuları türlü kollara ayırırlar ve bu topraklar ziraat için çok verimlidir. Bazan çok büyük sel baskınları bu toprakları denize sürükleyip atabilir.
Çok eski zamanlarda deniz kıyısında kurulan bir takım şehirler ovaların denize doğru akması ve sürekli ağız kısımlarını doldurması neticesinde kıyıdan iç kısımlarda kalmıştır. Ege bölgesindeki Efes şehri Ufak Menderes kıyısındayken şimdi kıyıdan iç kısımdadır. Deltalar yalnız sakin sularda gelişir. Bundan dolayı büyük deltalar oldukça kapalı büyük dalgaları olmayan denizlerde görülür.
Deltalar çok eski zamanlardan bu yana insanoğlunun hayatında mühim bir yer meblağ. Deltaların hayvan ve nebat yetiştirilmesi için son aşama elverişli olması insanları buralara göçe teşvik etmiştir. Tarımın gelişmesi ile Fırat ve Dicle deltaları büyük uygarlık merkezleri haline gelmiştir.
Akarsuların taşıdıkları malzemeleri, deniz içinde biriktirmesi sonucu üçgene çok benzeyen düzlükler meydana gelir. Bunlara delta ovası ismi verilir.
Yeryüzü şekilleri nedir, neye yeryüzü şekli denir?
Yeryüzü Şekilleri - Vadi
Yeryüzü Şekilleri - Yarımada
Kaynak:msxlabs.org sitesidir.
YORUMLAR