Peribacaları Temel Britannica Peribacaları, kuleyi andıran ilginç görüÂnüşleriyle dikkati çeken yüzey şekilleridir. İnsan peribac...
Peribacaları
Temel Britannica
Peribacaları, kuleyi andıran ilginç görüÂnüşleriyle dikkati çeken yüzey şekilleridir. İnsan peribacalarının bulunduğu bir alana uzaktan baktığında kulelerden oluşmuş bir masal kentiyle karşı karşıya olduğu duygusuÂna kapılır. Bu yüzden, bu çok ilginç yüzey şekillerine ülkemizde peribacaları adı verilÂmiştir. Peribacalarına başta ülkemiz olmak üzere, genellikle Akdeniz çevresindeki yöreÂlerde rastlanır. Çünkü peribacaları, etkinliği son jeolojik döneme kadar süren yanardağlaÂrın bulunduğu çevrede oluşmuştur.
Peribacalarının oluşabilmesi için öncelikle arazinin yanardağ etkinlikleri sırasında püskürtülmüş lav ve tüflerin katmanlar halinde üst üste yığıldığı bir yapıya sahip olması gerekir. Bunun yanı sıra, arazinin yüzeyi aşınmaya elverişli olmalıdır. Yüzeyi koruyan bitki örtüsünün olmaması ve bu alanın sağaÂnak halinde yağış alan yarı kurak bir bölgede yer alması da gerekli bir koşuldur.
Tüf, eski jeolojik dönemlerde yanardağlaÂrın püskürttüğü küçük katı maddelerin üst üste yığılarak oluşturduğu, yumuşak ve kolayÂca aşınabilen bir katmandır. Yanardağların bir püskürme aşamasında çıkarttığı akışkan lavın soğuyarak katılaşmasıyla sert bir katman oluşur. Bu sert katman alttaki yumuşak tüf katmanının aşınmasını önler. Ama bu sert katman bile doğa olayları karşıÂsında uzun süre durumunu koruyamaz ve aşınır. Çatlayıp parçalanan sert lav kütleleriÂnin çevresindeki tüf katmanı zaman içinde sel sularıyla aşınır ve arazi yüzeyi alçalır. SonunÂda, tepesinde şapkayı andıran sert lav kütleÂsiyle altında sütun biçimli bir kütle ortaya çıkar. Böylece peribacası oluşur. Kuleyi andıÂran ve tüften oluşan peribacasını aşınmaya karşı koruyan sert kütle bazen dengesini yitirerek düşer. O zaman bu koruyucu şapkaÂnın düştüğü yerde yeni bir peribacası oluşur. Koruyucusundan yoksun kalan öteki peribaÂcası ise aşınmaya başlar.
Peribacalarının bazıları silindir biçimli süÂtunlar halindedir; bazıları ise konik birer kuleye ya da küçük bir piramide benzer. Biçimlerinin yanı sıra yükseklikleri de farklıÂdır. 1 metreden küçük peribacaları olduğu gibi, yüksekliği 35 metreyi bulan peribacalarına da rastlanır.
Dünyada en ilginç görünümlü peribacaları ülkemizin İç Anadolu Bölgesi'ndedir. EskiÂden Kayseri, Nevşehir ve Aksaray yörelerinÂde yaşayan insanlar, Hıristiyanlık'ın ilk döÂnemlerinde ve daha sonraları düşmanlarından korunmak için peribacalarının yoğun olarak bulunduğu kuytu ve korunaklı alanlara sığınÂmışlardı. Bu insanların yerleştiği alanlar, son jeolojik dönemde Erciyas ve Melendiz dağlaÂrının püskürttüğü lav ve tüflerin yığılmasıyla oluşmuştur. Günümüzde Göreme, Zelve ve Ihlara vadilerinde eskiden yaşayanların yuÂmuşak tüflü arazi ile peribacalarını oyarak yaptıkları birçok barınak ve kilise turizm açısından büyük önem taşımaktadır. Bazılarında iki ya da üç katlı eski konutlar ve dış kesimlerinde de güvercinlikler olan peribacaÂları günümüzde turistik lokanta ve otel olarak da kullanılmaktadır (bak. , ).
Temel Britannica
Peribacaları, kuleyi andıran ilginç görüÂnüşleriyle dikkati çeken yüzey şekilleridir. İnsan peribacalarının bulunduğu bir alana uzaktan baktığında kulelerden oluşmuş bir masal kentiyle karşı karşıya olduğu duygusuÂna kapılır. Bu yüzden, bu çok ilginç yüzey şekillerine ülkemizde peribacaları adı verilÂmiştir. Peribacalarına başta ülkemiz olmak üzere, genellikle Akdeniz çevresindeki yöreÂlerde rastlanır. Çünkü peribacaları, etkinliği son jeolojik döneme kadar süren yanardağlaÂrın bulunduğu çevrede oluşmuştur.
Peribacalarının oluşabilmesi için öncelikle arazinin yanardağ etkinlikleri sırasında püskürtülmüş lav ve tüflerin katmanlar halinde üst üste yığıldığı bir yapıya sahip olması gerekir. Bunun yanı sıra, arazinin yüzeyi aşınmaya elverişli olmalıdır. Yüzeyi koruyan bitki örtüsünün olmaması ve bu alanın sağaÂnak halinde yağış alan yarı kurak bir bölgede yer alması da gerekli bir koşuldur.
Tüf, eski jeolojik dönemlerde yanardağlaÂrın püskürttüğü küçük katı maddelerin üst üste yığılarak oluşturduğu, yumuşak ve kolayÂca aşınabilen bir katmandır. Yanardağların bir püskürme aşamasında çıkarttığı akışkan lavın soğuyarak katılaşmasıyla sert bir katman oluşur. Bu sert katman alttaki yumuşak tüf katmanının aşınmasını önler. Ama bu sert katman bile doğa olayları karşıÂsında uzun süre durumunu koruyamaz ve aşınır. Çatlayıp parçalanan sert lav kütleleriÂnin çevresindeki tüf katmanı zaman içinde sel sularıyla aşınır ve arazi yüzeyi alçalır. SonunÂda, tepesinde şapkayı andıran sert lav kütleÂsiyle altında sütun biçimli bir kütle ortaya çıkar. Böylece peribacası oluşur. Kuleyi andıÂran ve tüften oluşan peribacasını aşınmaya karşı koruyan sert kütle bazen dengesini yitirerek düşer. O zaman bu koruyucu şapkaÂnın düştüğü yerde yeni bir peribacası oluşur. Koruyucusundan yoksun kalan öteki peribaÂcası ise aşınmaya başlar.
Peribacalarının bazıları silindir biçimli süÂtunlar halindedir; bazıları ise konik birer kuleye ya da küçük bir piramide benzer. Biçimlerinin yanı sıra yükseklikleri de farklıÂdır. 1 metreden küçük peribacaları olduğu gibi, yüksekliği 35 metreyi bulan peribacalarına da rastlanır.
Dünyada en ilginç görünümlü peribacaları ülkemizin İç Anadolu Bölgesi'ndedir. EskiÂden Kayseri, Nevşehir ve Aksaray yörelerinÂde yaşayan insanlar, Hıristiyanlık'ın ilk döÂnemlerinde ve daha sonraları düşmanlarından korunmak için peribacalarının yoğun olarak bulunduğu kuytu ve korunaklı alanlara sığınÂmışlardı. Bu insanların yerleştiği alanlar, son jeolojik dönemde Erciyas ve Melendiz dağlaÂrının püskürttüğü lav ve tüflerin yığılmasıyla oluşmuştur. Günümüzde Göreme, Zelve ve Ihlara vadilerinde eskiden yaşayanların yuÂmuşak tüflü arazi ile peribacalarını oyarak yaptıkları birçok barınak ve kilise turizm açısından büyük önem taşımaktadır. Bazılarında iki ya da üç katlı eski konutlar ve dış kesimlerinde de güvercinlikler olan peribacaÂları günümüzde turistik lokanta ve otel olarak da kullanılmaktadır (bak. , ).
Yeryüzü şekilleri nedir, neye yeryüzü şekli denir?
Yeryüzü Şekilleri - Delta
Yeryüzü Şekilleri - Monolit
Peribacaları
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Yanardağ tüfleri, kumtaşları gibi yumuşak ve geçirimli tortularla örtülü yamaçlarda, selinti sularının derinliğine oyması sonucunda oluşan ve tepesinde çok kez aşınmadan korunmuş düz, ağır bir yüksekliğin yer aldığı piramit ya da direk biçimindeki yığın. Türkiye'de Nevşehir-ürgüp-Avanos ve Gülşehir arasında kalan volkanik bölgede oluşmuş olan peribacaları, hemen hemen dünyanın en iyi örnekleridir. Yükseklikleri 20-30 m.'ye kadar çıkan bu peribacaları eski çağlarda insanlara barınak oldu. Günümüzde özellikle Göreme ve Selimiye köyü çevresindekiler, dünya çapında turistik önemi olan yerlerdir.
MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi
Yanardağ tüfleri, kumtaşları gibi yumuşak ve geçirimli tortularla örtülü yamaçlarda, selinti sularının derinliğine oyması sonucunda oluşan ve tepesinde çok kez aşınmadan korunmuş düz, ağır bir yüksekliğin yer aldığı piramit ya da direk biçimindeki yığın. Türkiye'de Nevşehir-ürgüp-Avanos ve Gülşehir arasında kalan volkanik bölgede oluşmuş olan peribacaları, hemen hemen dünyanın en iyi örnekleridir. Yükseklikleri 20-30 m.'ye kadar çıkan bu peribacaları eski çağlarda insanlara barınak oldu. Günümüzde özellikle Göreme ve Selimiye köyü çevresindekiler, dünya çapında turistik önemi olan yerlerdir.
Peribacası nedir?
Yağmur ve sel sularının toprağı süpürür biçimdeki aşındırmaları sonucu ortaya çıkan kule, piramit ve koni şeklindeki toprak yığınlarına verilen isim. Peribacaları; değişik zamanlarda meydana gelen volkanik püskürmeler sırasında geniş çukur ve boşluklarda biriken tüf ve millerin sel sularının aşındırması ile ortaya çıkar. Sürekli ve sağnak şeklindeki yağmurların düştüğü toprak; biriken suların hızını arttıracak şekilde dik olursa, meydana gelen sel suları son derece aşındırıcı güce sahip olur. Bu sular toprakları derin oyarak önce birbirlerine paralel toprak yivleri açarlar. Meydana gelen bu yivlerin arası suların devamlı aşındırmaları sonucu tepelerine doğru sivrilen toprak piramitler ortaya çıkar. Bu piramitler aşındırılması zor ve sert toprak yığınları olduğu için, seller artık bunları oyamaz ve aşındıramazlar. Oyulan piramit ve koni biçimindeki toprak yığınlarının üzerlerindeki taşlar külah gibi kalarak güzel bir görünüm verirler
Peribacalarının yükseklikleri meydana geliş zamanlarına göre değişiklik arz ederler. Bunların boyları 1-2 metre ile 35 metre arasında değişmektedir. Kimi yerlerde peribacaları birbirleriyle paralel olarak sıralanırlar. Bunlara uzaktan bakıldığı zaman kat-kat bir şehirmiş gibi görünürler.
Peribacaları; geçmiş tarihlerde insanlar tarafından ev ve barınak olarak kullanılmıştır. Bazı peribacalarının iç kısımlarının bölümler halinde olması, resimlerin bulunması, hatta bazılarının yağlı boyayla boyalı olması bu görüşü doğrulamaktadır. Bugün ise buralar soğuk hava deposu olarak kullanılmaktadır.
Dünyanın birçok yerinde peribacaları mevcuttur. Avrupa'da Alp bölgesinde, Fransa'da Savoy eyaletinde, Kuzey Amerika'da New Mexico'da, Asya'da Türkiye'de önemli peribacaları vardır. Memleketimizdeki, ürgüp-Göreme ile Niğde-Aksaray'ın Selime köyü civarındaki Maçan Yaylasındaki peribacaları çok ilgi çekici bir özelliğe sahip oldukları için bölgeye çok sayıda turist gelmesini sağlar.
Yağmur ve sel sularının toprağı süpürür biçimdeki aşındırmaları sonucu ortaya çıkan kule, piramit ve koni şeklindeki toprak yığınlarına verilen isim. Peribacaları; değişik zamanlarda meydana gelen volkanik püskürmeler sırasında geniş çukur ve boşluklarda biriken tüf ve millerin sel sularının aşındırması ile ortaya çıkar. Sürekli ve sağnak şeklindeki yağmurların düştüğü toprak; biriken suların hızını arttıracak şekilde dik olursa, meydana gelen sel suları son derece aşındırıcı güce sahip olur. Bu sular toprakları derin oyarak önce birbirlerine paralel toprak yivleri açarlar. Meydana gelen bu yivlerin arası suların devamlı aşındırmaları sonucu tepelerine doğru sivrilen toprak piramitler ortaya çıkar. Bu piramitler aşındırılması zor ve sert toprak yığınları olduğu için, seller artık bunları oyamaz ve aşındıramazlar. Oyulan piramit ve koni biçimindeki toprak yığınlarının üzerlerindeki taşlar külah gibi kalarak güzel bir görünüm verirler
Peribacalarının yükseklikleri meydana geliş zamanlarına göre değişiklik arz ederler. Bunların boyları 1-2 metre ile 35 metre arasında değişmektedir. Kimi yerlerde peribacaları birbirleriyle paralel olarak sıralanırlar. Bunlara uzaktan bakıldığı zaman kat-kat bir şehirmiş gibi görünürler.
Peribacaları; geçmiş tarihlerde insanlar tarafından ev ve barınak olarak kullanılmıştır. Bazı peribacalarının iç kısımlarının bölümler halinde olması, resimlerin bulunması, hatta bazılarının yağlı boyayla boyalı olması bu görüşü doğrulamaktadır. Bugün ise buralar soğuk hava deposu olarak kullanılmaktadır.
Dünyanın birçok yerinde peribacaları mevcuttur. Avrupa'da Alp bölgesinde, Fransa'da Savoy eyaletinde, Kuzey Amerika'da New Mexico'da, Asya'da Türkiye'de önemli peribacaları vardır. Memleketimizdeki, ürgüp-Göreme ile Niğde-Aksaray'ın Selime köyü civarındaki Maçan Yaylasındaki peribacaları çok ilgi çekici bir özelliğe sahip oldukları için bölgeye çok sayıda turist gelmesini sağlar.
Yeryüzü şekilleri nedir, neye yeryüzü şekli denir?
Yeryüzü Şekilleri - Delta
Yeryüzü Şekilleri - Monolit
Kaynak:msxlabs.org sitesidir.
YORUMLAR