Yayla (coğrafya) Yayla , ( yayla ) yüksek yerlerdeki derin akarsu vadileriyle yarılmış yüksekte kalan düz arazi şeklidir. Yükseklik...
Yayla (coğrafya)
Yayla, (yayla) yüksek yerlerdeki derin akarsu vadileriyle yarılmış yüksekte kalan düz arazi şeklidir. Yükseklikleri beş yüz metreden bin metreye kadar çıkabilir. Mesela Türkiye'deki Erzurum-Kars yaylasının yüksekliği 2000 metre civarında (1800 m) olmasına karşın Orta Asya'da bulunan Pamir Yaylasının yüksekliği 4000 m civarındadır.
Bütün ülkelerde en geniş ve yüksek yayla Tibet Platosu'dur. Dünyanın çatısı (roof of the world) olarak isimlendirilir. Tibet Platosu 2,5 milyon km karelik bir alanı kapsar (Fransa ya da Teksas'ın dört kat büyüklüğündedir) ve deniz seviyesinden averaj yüksekliği ortalama 16.400 ayak (feet) (5.000 mt) dir. Yükseklikleri 26.248 ayak(feet) (8.000 mt) den daha çok olan 14 dağ ve yükseklikleri 22.967 ayak (feet) (7.000 mt) dan daha çok olan yüzlerce dağ içermektedir. Yarlung Zangbo nehri yayla içinde karşıdan karşıya akmakta ve Dünya'da en derin kanyonYarlung Zangbo Grand Canyon unu kesmektedir. Yayla jeolijik aktifitelerini günümüzde hala sürdürmekte ve her yıl averaj olarak 0,04 inç (0,1 santimetre) yükseklik kazanmaktadır. olan Yaylayı parçalayarak bir ağ benzer biçimde saran akarsu vadileri içinde kalan düz ya da az eğimli yayla parçaları, vadilerin derinleşerek ve yayılarak genişlemesiyle daralır ve yayla dağlık-tepelik bir biçim alır.
Yaylaların meydana gelişleri değişik şekillerde olur. Bir takım yaylalar, volkanlardan püsküren lavların meydana getirmiş olduğu tabakaların akarsular tarafınca yarılmasıyla ortaya çıkar. Bu tip yaylalara Şimal ABD'da rastlanır. Başka bir biçim ise aşınma neticesinde deniz seviyesine kadar alçalan düzlüklerin jeolojik hareketlerle yeniden yükselerek akarsular tarafınca yarılmasıdır. Bazıları ise dağlar içinde meydana gelmiş olan geniş yatay düzlüklerin gene akarsu vadilerince yarılarak parçalanmasıyla ortaya çıkar.
Yayla, coğrafik bir yüzey şekli olması yanında Türkiye'de değişik manalarda da kullanılır. Yazın hayvan otlatmak için çıkılan dağlık ve ormanlık bölgelerdeki yüksek, düz, otluk bölgelere yayla dendiği benzer biçimde; dinlenme, dinlence yapma gayesiyle çıkılan yüksek bölgelere, hatta kent benzer biçimde yerleşim yerlerindeki yüksek kısımlarda bulunan mahallelere dahi yayla ismi verilir. Kent ve köylere nazaran daha serin ve yağışlı olan bu tip yaylalar hayvancılığın gelişmesinde büyük yarar sağlamış olduğu benzer biçimde, bu yerlerde yaşayan ahaliye ekonomik yardım de sağlar. Memleketimizde sayılamayacak kadar çok olan bu yaylaların dinlenme, gezim gayesiyle kullanılan ve mahalle durumunda olanları gezim dinlence köyleri haline gelmekte hatta geçici yerleşim yeri olmaktan çıkıp sürekli yerleşim bölgeleri olmaktadır.
Türkiye'nin nerede ise tüm bölgelerinde yaylalara rastlamak mümkündür; Giresun-Akçalı köyü Tarsus-Namrun, Ardahan-Bülbülen, Posof-Urama Yaylası, İskenderun-Soğukoluk ve Belen, Kemaliye-Sarıçiçek ve Munzur, Artvin-Kafkasör-Kutul Yaylası, Ordu-Çambaşı, Kaş-Gömbe, Mersin-Fındıklıpınar, Kadirli-Maksutoğlu, Cardak, Gürlevik Muğla-Karabağ, Giresun-Kümbet, Gümüşhane-Kadırga meşhur yaylalarından bazılarıdır.
İç Anadolu Bölgesi'ndeki bir takım platolar:
•Haymana Platosu
•Cihanbeyli Platosu
•Obruk Platosu
•Bozok Platosu
•Uzunyayla Platosu
Akdeniz Bölgesi'ndeki bir takım platolar:
•Taşeli Platosu
•Teke Platosu
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki bir takım platolar:
•Gaziantep Platosu
•Şanlıurfa Platosu
Şark Anadolu Bölgesi'ndeki bir takım platolar:
•Erzurum Platosu
•Kars Platosu
Ege Bölgesi'ndeki bir takım platolar:
•Bayat Platosu ( Yazılıkaya Platosu)
Bütün ülkelerde en geniş ve yüksek yayla Tibet Platosu'dur. Dünyanın çatısı (roof of the world) olarak isimlendirilir. Tibet Platosu 2,5 milyon km karelik bir alanı kapsar (Fransa ya da Teksas'ın dört kat büyüklüğündedir) ve deniz seviyesinden averaj yüksekliği ortalama 16.400 ayak (feet) (5.000 mt) dir. Yükseklikleri 26.248 ayak(feet) (8.000 mt) den daha çok olan 14 dağ ve yükseklikleri 22.967 ayak (feet) (7.000 mt) dan daha çok olan yüzlerce dağ içermektedir. Yarlung Zangbo nehri yayla içinde karşıdan karşıya akmakta ve Dünya'da en derin kanyonYarlung Zangbo Grand Canyon unu kesmektedir. Yayla jeolijik aktifitelerini günümüzde hala sürdürmekte ve her yıl averaj olarak 0,04 inç (0,1 santimetre) yükseklik kazanmaktadır. olan Yaylayı parçalayarak bir ağ benzer biçimde saran akarsu vadileri içinde kalan düz ya da az eğimli yayla parçaları, vadilerin derinleşerek ve yayılarak genişlemesiyle daralır ve yayla dağlık-tepelik bir biçim alır.
Yaylaların meydana gelişleri değişik şekillerde olur. Bir takım yaylalar, volkanlardan püsküren lavların meydana getirmiş olduğu tabakaların akarsular tarafınca yarılmasıyla ortaya çıkar. Bu tip yaylalara Şimal ABD'da rastlanır. Başka bir biçim ise aşınma neticesinde deniz seviyesine kadar alçalan düzlüklerin jeolojik hareketlerle yeniden yükselerek akarsular tarafınca yarılmasıdır. Bazıları ise dağlar içinde meydana gelmiş olan geniş yatay düzlüklerin gene akarsu vadilerince yarılarak parçalanmasıyla ortaya çıkar.
Yayla, coğrafik bir yüzey şekli olması yanında Türkiye'de değişik manalarda da kullanılır. Yazın hayvan otlatmak için çıkılan dağlık ve ormanlık bölgelerdeki yüksek, düz, otluk bölgelere yayla dendiği benzer biçimde; dinlenme, dinlence yapma gayesiyle çıkılan yüksek bölgelere, hatta kent benzer biçimde yerleşim yerlerindeki yüksek kısımlarda bulunan mahallelere dahi yayla ismi verilir. Kent ve köylere nazaran daha serin ve yağışlı olan bu tip yaylalar hayvancılığın gelişmesinde büyük yarar sağlamış olduğu benzer biçimde, bu yerlerde yaşayan ahaliye ekonomik yardım de sağlar. Memleketimizde sayılamayacak kadar çok olan bu yaylaların dinlenme, gezim gayesiyle kullanılan ve mahalle durumunda olanları gezim dinlence köyleri haline gelmekte hatta geçici yerleşim yeri olmaktan çıkıp sürekli yerleşim bölgeleri olmaktadır.
Türkiye'nin nerede ise tüm bölgelerinde yaylalara rastlamak mümkündür; Giresun-Akçalı köyü Tarsus-Namrun, Ardahan-Bülbülen, Posof-Urama Yaylası, İskenderun-Soğukoluk ve Belen, Kemaliye-Sarıçiçek ve Munzur, Artvin-Kafkasör-Kutul Yaylası, Ordu-Çambaşı, Kaş-Gömbe, Mersin-Fındıklıpınar, Kadirli-Maksutoğlu, Cardak, Gürlevik Muğla-Karabağ, Giresun-Kümbet, Gümüşhane-Kadırga meşhur yaylalarından bazılarıdır.
İç Anadolu Bölgesi'ndeki bir takım platolar:
•Haymana Platosu
•Cihanbeyli Platosu
•Obruk Platosu
•Bozok Platosu
•Uzunyayla Platosu
Akdeniz Bölgesi'ndeki bir takım platolar:
•Taşeli Platosu
•Teke Platosu
Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki bir takım platolar:
•Gaziantep Platosu
•Şanlıurfa Platosu
Şark Anadolu Bölgesi'ndeki bir takım platolar:
•Erzurum Platosu
•Kars Platosu
Ege Bölgesi'ndeki bir takım platolar:
•Bayat Platosu ( Yazılıkaya Platosu)
Yeryüzü şekilleri nedir, neye yeryüzü şekli denir?
Yeryüzü Şekilleri - Göl
Yeryüzü Şekilleri - Monolit
YAYLA
Dağ tepelerindeki düz ve yüksek alanlara verilen isim. Yaylalar, çoğu zaman deniz yüzeyinden 500 m. yükseklikte bulunmaktadır. Fakat yükseklikleri farklı olabilir. Mesela Türkiye'de, 4.000 m. yükseklikte yaylalara rastlanır. Yaylalar volkanik etkenlerle, çökme ve yükselmeyle ya da aşınmayla oluşur. Yaylalar yazın serin olduğundan, çoğu zaman hayvancılıkla uğraşan göçebelerin ve sıcak kentlerde yaşayanların dinlenme amacıyla uğradıkları yerlerdir.
Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
Dağ tepelerindeki düz ve yüksek alanlara verilen isim. Yaylalar, çoğu zaman deniz yüzeyinden 500 m. yükseklikte bulunmaktadır. Fakat yükseklikleri farklı olabilir. Mesela Türkiye'de, 4.000 m. yükseklikte yaylalara rastlanır. Yaylalar volkanik etkenlerle, çökme ve yükselmeyle ya da aşınmayla oluşur. Yaylalar yazın serin olduğundan, çoğu zaman hayvancılıkla uğraşan göçebelerin ve sıcak kentlerde yaşayanların dinlenme amacıyla uğradıkları yerlerdir.
Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi
Yayla, dış kuvvet olarak malum akarsular tarafınca derince yarılmış vadi ya da düzlükler olarak tanımlanır.Bir yeryüzü şekli olan platoların oluşumunda volkanik etkisinde bırakır ve dış kuvvetler etkilidir. Platolar genel anlamda peneplen, aşınmış yüzeylerin yükselmesiyle oluşurlar. Bununla birlikte karstik etkilerle oluşmuş platolar da vardır.Bu platolar ise kalker türü çözünebilen kayaçları içeren arazilerin akarsular tarafınca aşındırılmasıyla oluşurlar!
Yayla Nedir ? (Özet) :
1) Dekorun kurulduğu yer.
2) Yayla. Platolar, çevresine nazaran yüksekte kalan ve akarsular tarafınca derin vadilerle parçalanmış geniş düzlüklerdir. Türkiye'de platolar çok geniş alan kaplar. Bunun sebebi, üçüncü jeolojik dönemin sonlarına kadar aşınarak düzlük haline gelen arazilerin, dördüncü dönemin başlangıcında kıt'a oluşumu hareketleriyle yükselmesidir. Bu vaka, düzlüklerin parçalanmasına ve platoların oluşmasına yol açmıştır.
Türkiye`nin platolarına değinmeden ilkin dikkat edeceğimiz en mühim nokta yurdumuzun bütünü ile yayla olmasıdır.
Türkiye bu duruma dış güçle tarafınca aşındırılarak peneplen hale gelmiş yüzeylerin 4.süre başlarında toptan yükselmesiyle erişmiştir. Fakat her yer aynı aşama yükselmemiştir. Şark Anadolu da 2000m olan bu yükselme kıymeti İç Anadolu da 1000-1500 m , Cenup Şark Anadolu`da 400-800 m, Kocaeli-Çatalca da 200-400 m`ler içinde oluşmuştur. Böylelikle vatanımızda alçak ve yüksek platolar oluşmuştur. Bunlara en fazlaca İç Anadolu da rastlanır. Kimi platolar peneplen (yontukdüz) yüzeylerin yükselmesiyle, kimileri karstlaşımayla, bir kısımı de volkanik etkilerle oluşmuştur. Bu platoların beşeri ve ekonomik değerleri fazladır.
Yayla Nedir ?
Beşeri ve Ekonomik coğrafya terimidir. Belirgin bir şekli olmayan geçici bir yerleşim ve ekonomik etkinlik alanıdır. G.D.Anadolu'da Hayvancılığa yönelik yapılırken Karadeniz ve Akdeniz yaylacılığı çoğu zaman Sayfiye (Dinlenme) amaçlıdır.
Yayla Türleri
Platoları 4 grupta inceleyebiliriz.
1. Peneplen Platoları
Bu platolar eski kütlelerin aşınım yüzeylerinden oluşurlar. Bu platoların yüzeylerindeki eski kütlelere ait kayaçlar ile tortul kütleleri beraber görürüz. Bu sahalar genel anlamda Post Neojende dış etmenler neticesinde oluşumlarını tamamlamış şekillerdir.
Bu bakımdan peneplen platoları vatanımızda kimi yerde alçak kimi yerde yüksek sahalar olarak karşımıza çıkarlar. vatanımızda tipik peneplen platoları olarak KocaeliÇatalca, Menteşe-Uzunyayla, Kula, Denizli, Safranbolu platolarını sayabiliriz.
2. Karstik Platolar
vatanımızda bu tip platoların tipik örneği Toros Dağlarının orta kesiminde yer edinen Taşeli Platosudur. Taşeli platosu genel anlamda II. zamana ait Kretase kalkerleri ile Neojen dolgu maddelerinden meydana gelmiştir. Burası deniz seviyesinden 1500-1750 m. yükseltidedir. Yayla yüzeyi Ermenek, Dim, Gökdere, Tatlısu-Alamos vadilerin yukarı çığırları tarafınca parçalanması yanında kalkerlerin erimesi sonucu ortaya çıkan dolin ve uvalalar ile çok parçalı bir görüntü kazanmıştır. Fakat bir takım yerlerde çukurluklar içindeki düzlüklerin boyları 3-4 km.'yi bulabilir.
3. Lav Platoları
ülkemiz yerkabuğu hareketlerinin en fazla görüldüğü sahalardan birisi üstünde bulunmaktadır. III. süre ve IV. zamanda şiddetli bir volkanizmaya sahne olmuştur. Bu bakımdan volkanlar yanında lavların yığılma alanları da vatanımızda çok yaygındır.
vatanımızda volkanik platoların en fazla geliştiği bölge volkanizmanın en çok görüldüğü Şark Anadolu Bölgesidir. Bu bölgemizde Nemrut, Süphan, Tendürek, Büyük ve Ufak Ağrı-sancı'nın çıkardığı lavlar geniş sahalara yayılmış ve yayla düzlükleri meydana getirmiştir. Erzurum, Kars ve Iğdır'ı içine alan saha tamamen bir lav platosu alanıdır. Gene bu bölgemizdeki Bingöl platosu Güneydoğu Anadolu'daki Karacadağ platosu, İç Anadolu'daki Niğde, Kayseri, Nevşehir içinde kalan saha Türkiye'deki lav platolarına örnek alanlardır.
4. Hafifçe Yarılmış Aşınım Platoları
ülkemizdeki Neojen arazileri Post-Neojende yükselmeye maruz kalmış ve bir süre sonra dış kuvvetlerin tesiri ile aşınıp düzleşmiştir. Böylece ortaya çıkan düzlükler genel anlamda hafifçe yarılmış aşınım platoları olarak anılır ve büyük bölümü kez eski göl ve deniz tabanlarında biriken tortullardan meydana gelirler. Hafifçe yarılmış olan bu platolar yoğun olarak İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerimizde genellikle görülürler.
Urfa-Viranşehir, Hilvan, Haymana-Cihanbeyli, Yukarı Sakarya platoları bu tipe örnek verilebilirler.
Türkiyedeki platoların Dağılışı (Özet)
İç Anadolu: Cihanbeyli, Obruk, Haymana, Uzunyayla ve Bozok Platoları.
Marmara Bölgesi : Çatalca-Kocaeli Platoları
G.Şark Anadolu Bölgesi: Şanlıurfa, Gaziantep, Mardin Eşiği
Akdeniz Bölgesi : Taşeli Platosu
Ege Bölgesi : Yazılıkaya ve İç Garp Anadolu Platoları
Şark Anadolu Bölgesi : Erzurum-Kars, Ardahan Platoları
Platoların Türkiyedeki Coğrafi Dağılışı
Şimal Anadolu Platoları:
Oldukça engebeli olan Şimal Anadolu `da yayla düzlükleri fazla değildir. En mühimleri Garp Kara denizde Safran bolu ve İstanbul boğazının iki yanında yer edinen Çatalca-Kocaeli Platolarıdır. Çatalca-Kocaeli platosu, aşındırılarak peneplen hale gelmiş yüzeylerin yükseltisiyle oluşmuştur. Fakat bu yükselme 200-400 m değerleri içinde kaldığından alçak platolara girmektedir. üstünde alçak tepelikler mevcuttur. Çatalca sırtları ile Çamlıca tepeleri benzer biçimde. Bu yayla trakya`da da devam eder.
Garp Karadeniz de yer edinen Safranbolu platosu averaj 500 m yükseltiye haiz peneplen ve alçak platolardandır. Yenice (Filyos) ve kolları Devrek , Araç, Soğanlı ırmaklarıyla parçalanmış olan bu yayla kalkerli yapıda olup voklüz kayalıklara haizdir. Bu lar yardımıyla platodaki vadilerde ileri ziraat söz mevzusudur.
Peneplen platolarının başka platolardan farkı bunların aşınım yüzeylerinden meydana gelmiş olmalarıdır. Peneplen platoları büyük bölümü kez eski kütleler olduklarından , yüzeyce eski kütlelere ait kayalar yer almakta ve bu eski kütleler içinde altın, gümüş, platin, nikel, krom, çinko, pirit, volfram benzer biçimde maden cevherlerine rastlana bilmektedir. üstelik bu madenler yüzeyde yada yüzeye çok yakın oldukları için kolayca işletile bilmektedirler. Peneplen platoları için başka bir özellik pınar ve ların bu sahalarda yoğunlaşması ve kaliteli içme sularının bilhassa bu sahalarda bulunmasıdır.
Cenup Anadolu (Akdeniz) Platoları:
Cenup Anadolu`nun en mühim platosu Taşeli platosudur. Toros Dağlarının orta kısmına yer edinen bu yayla, karstik etkilerle oluşmuştur. Yüksekliği 2000m yi bulan Taşeli Platosu kalkerli kayalardan oluştuğu için yüzeyinde çok sayıda erime çukurları bulunmaktadır. Bu platoda yüzeyde su sağlamak güçtür, çünkü yağmur suları kalkerlerin çatlaklarından kırmızı renkli killi topraklar (Terra Rossa) birikmiştir. Bu özelliğe taş çöllerini anımsattığından Taşeli platosu denmiştir. Yayla, Ermenek ve Göksu ırmaklarıyla parçalanmıştır.
Taşeli Platosunda devamlı yerleşmeler yoktur: Taşeli platosunun belirtilen özelliklerine nazaran değerlendirilmesi yapıldığında bu platoda niçin yerleşmenin olmadığı kendiliğinden ortaya çıkar. Yayla kırsal yaşam bakımından sürekli yerleşme sınırları haricinde kalmaktadır. Kır yerleşmeleri su larına bağlı olarak kenar yamaçlarda yer almıştır. Bu alanda temel uğraş hayvancılıktır. Kışı köylerde geçiren insanoğlu ilk baharda yayla üstünde karların erimeye ve otsu örtüsünün gelişmeye başladığı tarihte platoya tırmanırlar. Platoya ulaşan sürüler daha çok dolinlerin tabanında gelişmiş ot ve dikenlerle beslenirler. Bu kısıtlı olanaklara karşılık en büyük güçlük hayvanların su gereksiniminin sağlanmasıdır. Yer yer sulu çukurlar ve ilkel sarnıçlar bu problemi kısmen çözümler. Fakat su azlığı , ot örtüsünün yetersizliği arazinin engebeliliği, kaya yüzeylerinin lapyalar yüzünden çok pürüzlü olması benzer biçimde nedenlerle yayla üstünde keçiden başka hayvan yetiştirmek mümkün olmaz.
Yayla son bahara dek devam eden yayvancılık bu mevsimde sislerin ve soğukların bastırması ile biter, yayla sanki kış uykusuna çekilir.
Teke platosu da karstik oluşumlu başka platodur. Nüfuslanma az ve ziraat geridir. üstünde çok sayıda erime çukuru bulunmaktadır.
Garp Anadolu Platoları:
Hafifçe dalgalı düzlükler ve tepelikler halinde Saroz körfezi çevresinde, Çanakkale - Balıkesir içinde ve İç Garp Anadolu da yer alırlar.güneyde menteşe eski hacmi peneplen yayla örneği oluşturur. İç Menteşe platosu, Büyük Menderes ve kollarıyla parçalanmış, kimi yerinde vadiler genişleyerek ovaları oluşturmuş (Tavsa,Yatağan,Çine,Bozdoğan) kimi yerinde daralıp dikleşir. Yüzeyi verimsiz toprakla örtülüdür. Su potansiyeli zayıf olduğundan ziraat geridir. Son yıllarda seracılık ön plana çıkmıştır. Bu gelişme her şeyden evvel platoyu terk etmeye hazırlanan kır nüfüsunu tekrardan toprağa bağlaya bilmiştir.
İç garp Anadolu da Kula platosu volkanik oluşumludur. Yüzeyinde garip volkanik şekiller yer almıştır.
İç Anadolu Platoları:
Burada, hafifçe yarılmış aşınım platoları olan Yukarı Sakarya, Haymana, Cihanbeyli, Obruk ve Bozok platolarıyla, volkanik yapılı Niğde-Kayseri platoları ve bir peneplen yayla olan Uzun yayla vardır.
Yukarı Sakarya platosu averaj 800m yükseklikte olup Sakarya `nın kollarıyla yarılmıştır. Toprakları verimli, su membaı bolca olduğundan ileri ziraat sahasıdır.
Haymana-Cihanbeyli, 1000-1200m yüksekliğe haiz masa görünüşlü bir platodur. Güçlü akarsu olmadığı için fazla parçalanmamıştır. Kuru ziraat yaygındır. Burası bununla birlikte tiftik keçisinin vatanıdır.
Obruk platosu tuz gölünün güneyinde yer alır. Güneyde Karaca dağ, Hasan ve Melendiz volkanlarına yaslanır. Fazla parçalı değildir. Platonun güneyinde Konya ovası yer alır.
Bozok platosu Kırşehir eski kütlesinde yer alır. Kızılırmak ve yeşilırmak`ın kollarıyla parçalanmıştır.
Niğde-Kayseri platosunda yüzeye yayılan tüf, lav ve bunların ayrışmasıyla oluşan maddeler, verimli toprakların yer almasına niçin olmuştur. Bilhassa volkanik dağlardan doğan dere ve çayların getirmiş olduğu topraklar alçak ve çukur alanlarda birikerek kalınca alüvyon tabakaları oluşmuşlarıdır. Bu vaziyet tarımsal potansiyeli artırmıştır. Bu yayla Toros dağlarının gediklerinden gelen nemli hava kütleleri yardımıyla çevreye nazaran çok yağış alabilmektedir Dağ üstünde biriken karlar, bölümün su gereksinimini elde eden depo durumundadır. Dağların eteklerinde ortaya çıkan çok sayıda su membaı, su potansiyelini daha da artırarak sulu tarıma elverişli bir zemin hazırlar.
Platoda Jeotermal ların varlığı da tespit edilmiş ama hemen hemen yararlanmaya geçilmemiştir. Bunların yanı sıra bilhassa Nevşehir ve ürgüp yörelerinde lav ve tüflerin zemine yayılarak erozyona maruz kalmalarıyla peri bacaları oluşmuştur. Bu şekiller gezim açısından kıymetli olduğu benzer biçimde yöre halkına barınak ya da yiyecek deposu olarak yarar sağlar.
Bu platoda vadi içi ovalarında ziraat ehemmiyet kazanmıştır. Tahıl (buğday, Çavdar...) baklagil, şekerpancarı, patates, soğan benzer biçimde kültür bitkileri ilk sırada yer alır, elma yetiştiriciliği ve bağ kültürleri ise meyvecilik açısından ileri bir tarımsal etkinlik olarak dikkat çeker. Bu bölümdeki bağlar ürgüp ve Niğde`yi Türkiye çapında şarapçılık merkezi durumuna getirmişlerdir.
Niğde - Kayseri platosu volkanik oluşumludur. Uzun yayla bir peneplen platodur ama oldukça yüksektir.
Şark Anadolu Platoları:
Çoğu zaman volkanik yapılıdırlar. En yüksek yayla Erzurum-Kars platosudur. 2000m ye yakın yükseltiye haizdir. Türkiye†nin en mühim otlak sahasıdır. Başka volkanik yayla Murat platosudur. Murat ve kolları ile parçalanmıştır. Platoda Tunceli ve bir volkanik dağ olan Bingöl dağı yükselir.
Güneydoğu Anadolu Platoları:
Türkiye†nin İç Anadoluâ€dan sonrasında, başka büyük yayla sahası Güneydoğuda yer alır.Gaziantep platosundan süregelen platolar serisi Mardin â€e kadar uzanır. Fakat bu yayla kuşağı içinde yer edinen volkanik engebeler platoyu kesintiye uğratır. Bu yüzden platolar birbirlerinden ayrı parçalar halinde bulunurlar. Bunların içinde en karakteristik olanı Urfa-Suruç-Hilvan-Siverek- Viranşehir ve Ceylan pınar ; içine alan kısımdır. Urfa-Viranşehir-Hilvan Platosu diye adlandırılan bu yayla Fırat ve kolları tarafınca hafifçe yarılmış aşınım platosudur. Platonun yüzey şekilleri Şimal-Cenup yönlü değişiyor. Güneyde hafifçe dalgalı ava görünümünde iken kuzeye çıkıldıkça dik yamaçlar halinde devam eder. Bu yamaçlar içinde büyük düzlüklere de rastlanabilir. Kalkerden oluşan yayla yüzeyi üstünde toprak örtüsü geniş seviyede yitirilmiş olup zemine ince bir toprak tabakası ile taş ve çakıllar hakimdir. Yayla yüzeyi üstünde toprak ve su azlığı sebebiyle nebat örtüsü son aşama fakirdir. Buralarda tek bir köye dahi büyük bölümü kez rastlanmaz. Geniş yayla yüzeyi nacak ilk baharda sürücülere mera hizmeti görebilir. Alanın en büyük problemi su teminidir. GAP ile devlet bu problemi çözümleyerek yöreyi ekonomiye kazandırılmaya çalışılmaktadır. Gaziantep platosu garptan gelen nemli hava kütlelerine açıktır. Fırat`ı hafifçe parçaladığı bu sahada yer edinen ova “verimli hilal†olarak anılmaktadır. Tabii nebat örtüsü ve ziraat ürünleri çeşitlilik gösteren coğrafi potansiyeli yüksek bir sahadır.
Platoların Ekonomiye Tesirleri
1) Platoların bir kısımı, geçici yerleşme bölgeleri olan yayla olarak değerlendirilir. Buralarda hayvancılığa dayalı ekonomik etkenlik sürdürülür.
2) Alçak platolarda ziraat yapılır. Kuru ziraat yöntemiyle tahıllar yetiştirilir.
3) Yerleşim alam için çok elverişli bölgeler değildir. Bu yüzden tenha yerlerdir.
4) Ulaşım için engelleyici bir özellik taşımazlar.
5) Yüzey suları ve toprak örtüsü bakımından yoksul yerlerdir.
6) Sınırı olan olarak bağcılık, meyvecilik yapılır.
7) Yüksek olduklarından kışların çoğu zaman soğuk ve uzun geçmiş olduğu yerlerdir.
Yeryüzü şekilleri nedir, neye yeryüzü şekli denir?
Yeryüzü Şekilleri - Göl
Yeryüzü Şekilleri - Monolit
Kaynak:msxlabs.org sitesidir.
YORUMLAR