YÖRüKUR , Anadolu ve Rumeli'de göçebe bir yaşam sürdüren türk topluluklarına verilen genel ad. Eski türkçe "yürümek" f...
YÖRüKUR, Anadolu ve Rumeli'de göçebe bir yaşam sürdüren türk topluluklarına verilen genel ad. Eski türkçe "yürümek" fiilinden türetilen “yörük" sözcüğü ilkin göçebe Türkmenler'i yerleşik düzene geçenlerden ayırt etmek için kullanıldı, daha sonra tüm göçebe toplulukları kapsadı.
Cengiz yasası'na eski türk destanlarından geçtiği öne sürülen "yörük" sözcüğü, vergi veren, seferlere katılan, göç ve yerleşme hakkı tümüyle hükümdar ya da komutanlığa ait asker anlamı taşıyordu. Malazgirt zaferinden sonra Anadolu'ya gelen oğuz boyları, XIII. yy.'da Anadolu'ya yayıldı; XIV. yy.'da Anadolu'nun hemen her yöresinde yaşamaya başladılar. Bunlardan yerleşik düzene geçenlere türkmen, göçebe yaşam sürdürenlere yörük dendi. Yörükler'in ilk kez Bayezit I döneminde Rumeli'ye geçtikleri öne sürülürse de ilk dönem osmanlı kayıtlarına göre bu geçiş Türkler'in Gelibolu'ya ayak basmasıyla başladı ve fetihlerle genişledi. Murat I döneminde hızlanan göçle Saruhan yöresinden Serez'e kalabalık gruplar halinde gönderilen Yürükler, yapılacak fetihlere de yardımcı oldular. Yörükler'in Rumeli'ye geçirilmesi ve fethedilen yerlere yerleştirilmesi, daha sonraları Osmanlı devletinin genel bir siyaseti oldu. Yerleştirme Bayezit I döneminde yoğun biçimde sürdü, özellikle Filibe, Serez ve üsküp çevresi tümüyle türkleştirildi. Yörükler, Timur istilasından sonraki şehzade kavgaları sırasında da gerektiğinde birbirine karşı kullanılmak üzere Rumeli'ye gönderildiler. Sonraki dönemlerde belli bir yavaşlama görülmesine karşın Rumeli'ye geçiş, XVIII. yy. sonlarına değin sürdü. Bu göçlerin bir bölümü isteğe bağlı, bir bölümü de zorunlu yerleştirme olarak gerçekleştirildi.
Yörükler Anadolu'da Türkmenlerle birlikte bugün Sivas, Ankara, Bolu, Kastamonu, Balıkesir, Manisa, Kütahya, Afyon, Uşak, İzmir, Aydın, Antalya, Konya, Adana, Hatay, Gaziantep ve Maraş illerinin bulunduğu geniş alanda bulunuyorlardı. Bunlardan Ankara, Tokat, Kırşehir.yöresinde yaşayan UluYörükler ile daha geniş bir topluluk olan Ankara Yürükleri, Orta Anadolu yaylasında; Bolu Yürükleri adı verilen grup Aydın, Honaz, Nif, Çeşme, Bozdoğan, Bolu, Tefenni çevresinde; Söğüt Yörükleri adı verilen grup Bursa, Gönen ve İnegöl çevresinde yaşıyordu. Danişmentli cemaati denen büyükçe grup Aksaray, Kırşehir, Aydın, Adana gibi geniş bir alana yayılmıştı. Anadolu'dakilerin dağınık durumuna karşın Rumeli'dekiler daha örgütlüydüler ve belli yerlerde yaşıyorlardı. İstanbul'dan kuzeye doğru Selanik Çatalcası'na değin yayılmışlardı. Osmanlı devletinin kuruluş yıllarında askeri bir unsur olan Yörükler'e bu topraklarda bazı ayrıcalıklar tanınmış ve görevler verilmişti. Bayezit I döneminden sonra teşvik edici önlemlerle yerleşik yaşama geçmeye yöneltildiler.
XVII. yy. sonlarında Osmanlı devletinin içinde bulunduğu kargaşa ortamında Yörükler arasında da karışıklıklar çıktı. Devlet merkezi otoriteyi korumak ve karışıklıkları önlemek amacıyla Yörükler'i zorunlu yerleşmeye tabi tuttu. Rumeli'dekiler "Evladı fatihan" adı altında örgütlendi ve bunlardan askeri amaçlarla geri planda yararlanıldı. Anadolu'dakilerse yerleşmeye zorlandı, karşı gelenler sürüldü ya da askeri güçlerle sindirildi. XIX. yy. ortalarından başlayarak yerleştirme daha düzenli biçimde gerçekleştirildi. Yerleşme bölgeleri saptandı ve özellikle G.'deki Yörükler'in yerleştirilmesini sağlamak amacıyla Fırkai İslahiye adlı bir askeri güç oluşturuldu. Bugün büyük bölümü yerleşik yaşama geçmiş durumdadır. Anadolu'nun bazı yörelerinde, özellikle Toroslar'da geleneksel yaşamlarını sürdüren topluluklara da rastlanmadadır. Çoğunluğu Sünni ya da alevi olmakla birlikte eski türk inanışlarının izlerini taşımaktadır. Geçimlerini çoğunlukla hayvancılık, orman işleri vb.'den sağlarlar. Zengin bir folklorları vardır. Gelenek ve törelerine bağlıdırlar. (-> Kayn.)
Cengiz yasası'na eski türk destanlarından geçtiği öne sürülen "yörük" sözcüğü, vergi veren, seferlere katılan, göç ve yerleşme hakkı tümüyle hükümdar ya da komutanlığa ait asker anlamı taşıyordu. Malazgirt zaferinden sonra Anadolu'ya gelen oğuz boyları, XIII. yy.'da Anadolu'ya yayıldı; XIV. yy.'da Anadolu'nun hemen her yöresinde yaşamaya başladılar. Bunlardan yerleşik düzene geçenlere türkmen, göçebe yaşam sürdürenlere yörük dendi. Yörükler'in ilk kez Bayezit I döneminde Rumeli'ye geçtikleri öne sürülürse de ilk dönem osmanlı kayıtlarına göre bu geçiş Türkler'in Gelibolu'ya ayak basmasıyla başladı ve fetihlerle genişledi. Murat I döneminde hızlanan göçle Saruhan yöresinden Serez'e kalabalık gruplar halinde gönderilen Yürükler, yapılacak fetihlere de yardımcı oldular. Yörükler'in Rumeli'ye geçirilmesi ve fethedilen yerlere yerleştirilmesi, daha sonraları Osmanlı devletinin genel bir siyaseti oldu. Yerleştirme Bayezit I döneminde yoğun biçimde sürdü, özellikle Filibe, Serez ve üsküp çevresi tümüyle türkleştirildi. Yörükler, Timur istilasından sonraki şehzade kavgaları sırasında da gerektiğinde birbirine karşı kullanılmak üzere Rumeli'ye gönderildiler. Sonraki dönemlerde belli bir yavaşlama görülmesine karşın Rumeli'ye geçiş, XVIII. yy. sonlarına değin sürdü. Bu göçlerin bir bölümü isteğe bağlı, bir bölümü de zorunlu yerleştirme olarak gerçekleştirildi.
Yörükler Anadolu'da Türkmenlerle birlikte bugün Sivas, Ankara, Bolu, Kastamonu, Balıkesir, Manisa, Kütahya, Afyon, Uşak, İzmir, Aydın, Antalya, Konya, Adana, Hatay, Gaziantep ve Maraş illerinin bulunduğu geniş alanda bulunuyorlardı. Bunlardan Ankara, Tokat, Kırşehir.yöresinde yaşayan UluYörükler ile daha geniş bir topluluk olan Ankara Yürükleri, Orta Anadolu yaylasında; Bolu Yürükleri adı verilen grup Aydın, Honaz, Nif, Çeşme, Bozdoğan, Bolu, Tefenni çevresinde; Söğüt Yörükleri adı verilen grup Bursa, Gönen ve İnegöl çevresinde yaşıyordu. Danişmentli cemaati denen büyükçe grup Aksaray, Kırşehir, Aydın, Adana gibi geniş bir alana yayılmıştı. Anadolu'dakilerin dağınık durumuna karşın Rumeli'dekiler daha örgütlüydüler ve belli yerlerde yaşıyorlardı. İstanbul'dan kuzeye doğru Selanik Çatalcası'na değin yayılmışlardı. Osmanlı devletinin kuruluş yıllarında askeri bir unsur olan Yörükler'e bu topraklarda bazı ayrıcalıklar tanınmış ve görevler verilmişti. Bayezit I döneminden sonra teşvik edici önlemlerle yerleşik yaşama geçmeye yöneltildiler.
XVII. yy. sonlarında Osmanlı devletinin içinde bulunduğu kargaşa ortamında Yörükler arasında da karışıklıklar çıktı. Devlet merkezi otoriteyi korumak ve karışıklıkları önlemek amacıyla Yörükler'i zorunlu yerleşmeye tabi tuttu. Rumeli'dekiler "Evladı fatihan" adı altında örgütlendi ve bunlardan askeri amaçlarla geri planda yararlanıldı. Anadolu'dakilerse yerleşmeye zorlandı, karşı gelenler sürüldü ya da askeri güçlerle sindirildi. XIX. yy. ortalarından başlayarak yerleştirme daha düzenli biçimde gerçekleştirildi. Yerleşme bölgeleri saptandı ve özellikle G.'deki Yörükler'in yerleştirilmesini sağlamak amacıyla Fırkai İslahiye adlı bir askeri güç oluşturuldu. Bugün büyük bölümü yerleşik yaşama geçmiş durumdadır. Anadolu'nun bazı yörelerinde, özellikle Toroslar'da geleneksel yaşamlarını sürdüren topluluklara da rastlanmadadır. Çoğunluğu Sünni ya da alevi olmakla birlikte eski türk inanışlarının izlerini taşımaktadır. Geçimlerini çoğunlukla hayvancılık, orman işleri vb.'den sağlarlar. Zengin bir folklorları vardır. Gelenek ve törelerine bağlıdırlar. (-> Kayn.)
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR