YüKSELTEÇ a. Elektron. 1. Bir elektrik işaretinin verdiği akım yeğinliğini, bunun bir yük içinde oluşturduğu gücü ya da bu işaretin ...
YüKSELTEÇ a. Elektron.
1. Bir elektrik işaretinin verdiği akım yeğinliğini, bunun bir yük içinde oluşturduğu gücü ya da bu işaretin gerilimini yükseltmeye yarayan
elektronik dönem. (Eşanl. AMPLİFİKATÖR, KUVVETLENDİRİCİ.) [Bk. ansikl. böl.]
2. A, B ya da C sınıfı yükselteç, iletim rejimi, kutuplanmanın belirlediği sınıfa bağlı olan yükselteç. || Birim kazançlı yükselteç, 1'e eşit gerilim yükseltmesi sebebiyle empe- dans adaptörleri sınıfında yer edinen, güç yükseltici elektronik düzenek. || Diferansiyel yükselteç, çıkış işareti (akım ya da gerilim) iki giriş gerilimi arasındaki farka bağlı olan elektronik yükselteç. || Doğru akım yükselteci, çok alçak frekanslı işaretleri ya da çok yavaş değişim gösteren ve dönemsel olmayan elektriksel büyüklükleri kuvvetlendiren yükselteçlere, yanlış olarak verilen isim. || Geribeslemeli yükselteç, çıkış işaretinin bir kısımı giriş işaretinden elde edilmiş ve böylelikle sistemin, bileşenlerinin karakteristiklerindeki değişimlere karşı tümel duyarlığı azaltılmış olan yükselteç. (Geribeslemeli yükselteç bilhassa, okyanusaşırı bağlantılar benzer biçimde, uzun mesafeli telefon bağlantılarının yineleyicilerinde kullanılır) || işlemsel yükselteç, çıkış işareti, bir ya da pek çok giriş işaretinin toplam, integral, türev vb. benzer biçimde matematiksel bir fonksiyonu plan geribeslemeli elektronik yükselteç, (işlemsel yükselteçler bilhassa örneksel diferansiyel çözümleyicilerde ve örneksel simülatörlerde kullanılır.) || Manyetik yükselteç, manyetik bir malzemedeki alan ile indükleme arasındaki bağıntıdan yararlanan ve bilhassa otomatik kontrol sistemlerinde kullanılan yükselteç. || Parametreli yükselteç, işaretin birdenbire genliğiyle değişim gösteren, doğrusal olmayan kapasitif ya da self indüktanslı bir reaktans taşıyan yükselteç.
—Arıc Kovanın üstüne yerleştirilen ve kenarları kovanla aynı boyda olan altsız ve kapaksız kasa. (Yüksekliği kovanın tipine gore Langstroth tipinde aynı, Dadant tipinde yarı yarıya değişiyor; yükselteç, bal yapımı mevsiminde verimi çoğaltmak amacıyla kovanların üstüne yerleştirilir.)
—Elektroakust. Yüksek-bağlılık niteliğine haiz bir müzik setinde, hoparlörlerden ilkin gelen unsur. (Eşanl. AMPLİFİKATÖR, KUVVETLENDİRİCİ.)
—Fota Işıltı ya da parlaklık yükselteci, karşısındaki flüorışıl katman üstünde, ışıltısı hedef üstünde oluşan görüntünün katı olan bir görüntü oluşturan, ışığa hassas hedefli elektron tübü. (Radyografik bir görüntünün ışıltısını büyük seviyede artıran bu aygıt, radyolojide, ışınım dozunu azaltmaya yarar.)
—Ölçbil. AMPLİFİKATÛR'ün eşanlamlısı.
—Siber. Dış bir tan enerji alıp, bir olayın yeğinliğini artıran aygıt. (-> DENETİM.)
—Ziraat mak. Bağlantı yükselteci, tarımda kullanılan traktörlerde debriyaja basmadan ve motorla hareket tekerlekleri arasındaki iletimi kesmeden bir aktarma hızından başka bir aktarma hızına geçebilmeyi elde eden mekanizma.
—ANSİKL. Elektron. Yükselteçler, ayrık etkin öğeler (mesela çiftkutuplu ya da alan etkili tranzistorlar) ya da tümleşik etkin öğeler (mesela işlemsel ya da videofrekans yükselteçleri) kullanılarak gerçekleştirilir.
Elektromanyetik dalgalarla meydana getirilen haberleşme-iletişim tekniğinde ve denizaltı kabloları benzer biçimde çok uzun telefon devrelerinde ara bağlantı amacıyla kullanılır. Elektronikte türlü yükselteç türleri vardır. Bu tarz şeyleri bir frekans ölçütüne gore sınıflamak mümkündür. Doğru akım yükselteçler1 i çok alçak frekanslı işaretleri iletir ve sıcaklıkla değişmeden çalışmalıdırlar; ölçme tekniklerinde kullanılırlar. Yüksek frekans yükselteçteki kimi vakit ayarlı ya da seçici, kimi vakit da geniş bantlı ya da dönemsizdir. Videofrekans yükselteçler'i bilhassa tv ve radar akımlarında kullanılır ve hertzden pek çok megahertz'e dek uzanabilen geçirme bantları vardır. Türlü katlar arasındaki bağlantı ve yükleme ölçütü, direnç ve kapasiteli, transformatörlü ve ayar devreli yükselteçler ortaya çıkarır. Alçak gürültülü yükselteçler bir alıcı zincirinin ilk katını oluşturur; çünkü zinci garp ve yönelik akıntı
burgaçlardan etkilenen cephe rin toplam gürültüsü, eğer kazancı büyükse ilk katın gürültüsüne genel olarak eşit olur.
A sınıfı bir yükselteç minimum bozulma ile işaretlerin enerjisini kuvvetlendirmede kullanılır. Bir transzistorun bu tip çalışmasında, kolektör akımı lc işaretin süreci süresince sıfırdan farklıdır, verim düşüktür. B sınıfı bir yükselteçte sinüzoidal bir uyarma için, lc akımı devrin yarısı süresince sıfırdır. Push-pull montajında, her birisi yükü değişik yandönem süresince besleyen, B sınıfı çalışan iki tranzistor birleştirilir: bozulmayı azaltmak amacıyla, her etkin öğenin iletimde kalmış olduğu süre bir yarıdönemden çok az büyüktür: böylelikle de A-B sınıfı çalışılmış olunur C sınıfında, iletim yarıdönemden ufak 2 0O süresince sağlanır. Bu tip yükselteçler armonikleri yoketmek amacıyla ayarlı yükle kullanılırlar. Çok ufak 60 açılma açıları için verim çok yükselir (yüksek frekanslı güç yükselteçleri).
İşlemsel bir yükselteç hemen aşağıdaki sıralanan özelliklere haiz doğrusal bir tümleşik devredir: kazancı 100 000 ya da daha çok; bir taraftan bundan önceki katın özelliklerini bozmamak, başka taraftan da geribesleme çevriminin özelliklerine etkimemek için, devasa yükseklikte giriş empedansı; yük empedansının çıkış gerilimini etkilemesini önlemek amacıyla çok az çıkış empedansı; doğru akımdan pek çok megahertz'e kadar uzanan ve yüksek frekanslarda zayıflama ve faz kayması bulunmayan çok geniş bir geçirme bandı; giriş işaretinin yokluğunda sıfır çıkış gerilimi. Genel olarak bu devrenin, birincisi direkt (+), İkincisi evirici (-) olan iki fark girişi ve tek çıkışı vardır; kimi modellerde ise bir fark çıkışı da bulunabilir. Bu yükselteçler kimi vakit toprağa gore pozitif ve negatif olan iki besleme gerektirirler. işlemsel yükseltecin özelliklerini geri besleme devresi belirler: akımı ters yöne çeviren ya da çevirmeyen gerilim yükselteçleri akım-gerilim ve gerilim-akım çeviricileri, empedans uydurucular, diferansiyel yükselteçler, etken filtreler, işaret üreteçleri, vb. işlemsel yükselteçlerin çağıl devrelerde çok geniş kullanım alanı vardır.
Parametreli yükselteç, işaretin ya kendi frekansında, ya da başka bir frekansta kuvvetlenmesini elde eden bir frekans tayfı ortaya çıkarır. Bu aygıtın en mühim üstünlüğü çok ufak bir gürültü çarpanına haiz olmasıdır ki, bu da onu hiperfrekans bandında (radar yankılarının ya da haberleşme-iletişim uydulannın ilettiği işaretlerin alınması) ya da radyogökbilimde rastlanan çok zayıf işaretlerin alınmasında çok kıymetli kılar.
Bir akım ya da gerilim yükselteci' nin performansı çıkış akımının giriş akımına ya da çıkış geriliminin giriş gerilimine oranıyla belirlenir. Her iki halde de bu oran bir güç kuvvetlendirmesi olmasa da yükseltme ismini alır.
Bir güç yükselteci'nin davranışı ise büyük bölümü vakit desibel olarak anlatılan ve "kazanç" ismini alan çıkış gücünün giriş gücüne oranı ile belirlenir.
1. Bir elektrik işaretinin verdiği akım yeğinliğini, bunun bir yük içinde oluşturduğu gücü ya da bu işaretin gerilimini yükseltmeye yarayan
elektronik dönem. (Eşanl. AMPLİFİKATÖR, KUVVETLENDİRİCİ.) [Bk. ansikl. böl.]
2. A, B ya da C sınıfı yükselteç, iletim rejimi, kutuplanmanın belirlediği sınıfa bağlı olan yükselteç. || Birim kazançlı yükselteç, 1'e eşit gerilim yükseltmesi sebebiyle empe- dans adaptörleri sınıfında yer edinen, güç yükseltici elektronik düzenek. || Diferansiyel yükselteç, çıkış işareti (akım ya da gerilim) iki giriş gerilimi arasındaki farka bağlı olan elektronik yükselteç. || Doğru akım yükselteci, çok alçak frekanslı işaretleri ya da çok yavaş değişim gösteren ve dönemsel olmayan elektriksel büyüklükleri kuvvetlendiren yükselteçlere, yanlış olarak verilen isim. || Geribeslemeli yükselteç, çıkış işaretinin bir kısımı giriş işaretinden elde edilmiş ve böylelikle sistemin, bileşenlerinin karakteristiklerindeki değişimlere karşı tümel duyarlığı azaltılmış olan yükselteç. (Geribeslemeli yükselteç bilhassa, okyanusaşırı bağlantılar benzer biçimde, uzun mesafeli telefon bağlantılarının yineleyicilerinde kullanılır) || işlemsel yükselteç, çıkış işareti, bir ya da pek çok giriş işaretinin toplam, integral, türev vb. benzer biçimde matematiksel bir fonksiyonu plan geribeslemeli elektronik yükselteç, (işlemsel yükselteçler bilhassa örneksel diferansiyel çözümleyicilerde ve örneksel simülatörlerde kullanılır.) || Manyetik yükselteç, manyetik bir malzemedeki alan ile indükleme arasındaki bağıntıdan yararlanan ve bilhassa otomatik kontrol sistemlerinde kullanılan yükselteç. || Parametreli yükselteç, işaretin birdenbire genliğiyle değişim gösteren, doğrusal olmayan kapasitif ya da self indüktanslı bir reaktans taşıyan yükselteç.
—Arıc Kovanın üstüne yerleştirilen ve kenarları kovanla aynı boyda olan altsız ve kapaksız kasa. (Yüksekliği kovanın tipine gore Langstroth tipinde aynı, Dadant tipinde yarı yarıya değişiyor; yükselteç, bal yapımı mevsiminde verimi çoğaltmak amacıyla kovanların üstüne yerleştirilir.)
—Elektroakust. Yüksek-bağlılık niteliğine haiz bir müzik setinde, hoparlörlerden ilkin gelen unsur. (Eşanl. AMPLİFİKATÖR, KUVVETLENDİRİCİ.)
—Fota Işıltı ya da parlaklık yükselteci, karşısındaki flüorışıl katman üstünde, ışıltısı hedef üstünde oluşan görüntünün katı olan bir görüntü oluşturan, ışığa hassas hedefli elektron tübü. (Radyografik bir görüntünün ışıltısını büyük seviyede artıran bu aygıt, radyolojide, ışınım dozunu azaltmaya yarar.)
—Ölçbil. AMPLİFİKATÛR'ün eşanlamlısı.
—Siber. Dış bir tan enerji alıp, bir olayın yeğinliğini artıran aygıt. (-> DENETİM.)
—Ziraat mak. Bağlantı yükselteci, tarımda kullanılan traktörlerde debriyaja basmadan ve motorla hareket tekerlekleri arasındaki iletimi kesmeden bir aktarma hızından başka bir aktarma hızına geçebilmeyi elde eden mekanizma.
—ANSİKL. Elektron. Yükselteçler, ayrık etkin öğeler (mesela çiftkutuplu ya da alan etkili tranzistorlar) ya da tümleşik etkin öğeler (mesela işlemsel ya da videofrekans yükselteçleri) kullanılarak gerçekleştirilir.
Elektromanyetik dalgalarla meydana getirilen haberleşme-iletişim tekniğinde ve denizaltı kabloları benzer biçimde çok uzun telefon devrelerinde ara bağlantı amacıyla kullanılır. Elektronikte türlü yükselteç türleri vardır. Bu tarz şeyleri bir frekans ölçütüne gore sınıflamak mümkündür. Doğru akım yükselteçler1 i çok alçak frekanslı işaretleri iletir ve sıcaklıkla değişmeden çalışmalıdırlar; ölçme tekniklerinde kullanılırlar. Yüksek frekans yükselteçteki kimi vakit ayarlı ya da seçici, kimi vakit da geniş bantlı ya da dönemsizdir. Videofrekans yükselteçler'i bilhassa tv ve radar akımlarında kullanılır ve hertzden pek çok megahertz'e dek uzanabilen geçirme bantları vardır. Türlü katlar arasındaki bağlantı ve yükleme ölçütü, direnç ve kapasiteli, transformatörlü ve ayar devreli yükselteçler ortaya çıkarır. Alçak gürültülü yükselteçler bir alıcı zincirinin ilk katını oluşturur; çünkü zinci garp ve yönelik akıntı
burgaçlardan etkilenen cephe rin toplam gürültüsü, eğer kazancı büyükse ilk katın gürültüsüne genel olarak eşit olur.
A sınıfı bir yükselteç minimum bozulma ile işaretlerin enerjisini kuvvetlendirmede kullanılır. Bir transzistorun bu tip çalışmasında, kolektör akımı lc işaretin süreci süresince sıfırdan farklıdır, verim düşüktür. B sınıfı bir yükselteçte sinüzoidal bir uyarma için, lc akımı devrin yarısı süresince sıfırdır. Push-pull montajında, her birisi yükü değişik yandönem süresince besleyen, B sınıfı çalışan iki tranzistor birleştirilir: bozulmayı azaltmak amacıyla, her etkin öğenin iletimde kalmış olduğu süre bir yarıdönemden çok az büyüktür: böylelikle de A-B sınıfı çalışılmış olunur C sınıfında, iletim yarıdönemden ufak 2 0O süresince sağlanır. Bu tip yükselteçler armonikleri yoketmek amacıyla ayarlı yükle kullanılırlar. Çok ufak 60 açılma açıları için verim çok yükselir (yüksek frekanslı güç yükselteçleri).
İşlemsel bir yükselteç hemen aşağıdaki sıralanan özelliklere haiz doğrusal bir tümleşik devredir: kazancı 100 000 ya da daha çok; bir taraftan bundan önceki katın özelliklerini bozmamak, başka taraftan da geribesleme çevriminin özelliklerine etkimemek için, devasa yükseklikte giriş empedansı; yük empedansının çıkış gerilimini etkilemesini önlemek amacıyla çok az çıkış empedansı; doğru akımdan pek çok megahertz'e kadar uzanan ve yüksek frekanslarda zayıflama ve faz kayması bulunmayan çok geniş bir geçirme bandı; giriş işaretinin yokluğunda sıfır çıkış gerilimi. Genel olarak bu devrenin, birincisi direkt (+), İkincisi evirici (-) olan iki fark girişi ve tek çıkışı vardır; kimi modellerde ise bir fark çıkışı da bulunabilir. Bu yükselteçler kimi vakit toprağa gore pozitif ve negatif olan iki besleme gerektirirler. işlemsel yükseltecin özelliklerini geri besleme devresi belirler: akımı ters yöne çeviren ya da çevirmeyen gerilim yükselteçleri akım-gerilim ve gerilim-akım çeviricileri, empedans uydurucular, diferansiyel yükselteçler, etken filtreler, işaret üreteçleri, vb. işlemsel yükselteçlerin çağıl devrelerde çok geniş kullanım alanı vardır.
Parametreli yükselteç, işaretin ya kendi frekansında, ya da başka bir frekansta kuvvetlenmesini elde eden bir frekans tayfı ortaya çıkarır. Bu aygıtın en mühim üstünlüğü çok ufak bir gürültü çarpanına haiz olmasıdır ki, bu da onu hiperfrekans bandında (radar yankılarının ya da haberleşme-iletişim uydulannın ilettiği işaretlerin alınması) ya da radyogökbilimde rastlanan çok zayıf işaretlerin alınmasında çok kıymetli kılar.
Bir akım ya da gerilim yükselteci' nin performansı çıkış akımının giriş akımına ya da çıkış geriliminin giriş gerilimine oranıyla belirlenir. Her iki halde de bu oran bir güç kuvvetlendirmesi olmasa da yükseltme ismini alır.
Bir güç yükselteci'nin davranışı ise büyük bölümü vakit desibel olarak anlatılan ve "kazanç" ismini alan çıkış gücünün giriş gücüne oranı ile belirlenir.
Kaynak: Büyük Larousse
AMPLİFİKATÖR (Fransızcada Amplificateur), Devingen bir parçanın çok ufak ötelenmelerini ve bir elektrik akımının ya da geriliminin çok zayıf değişimlerini algılamaya yarayan düzenek (Yükselteç).
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR