Yusuf Özgü Hacib (Karahanlıca: يوس٠خاصّ Øاجب (YŞ«suf HÄss HÄcib); Arapça: يوس٠خاصّ Øاجب (YŞ«suf KhÄss HÄjib), ...
Yusuf Özgü Hacib (Karahanlıca: يوس٠خاصّ Øاجب (YŞ«suf HÄss HÄcib); Arapça: يوس٠خاصّ Øاجب (YŞ«suf KhÄss HÄjib), (M.S. 1017) 11. yüzyılın başlarında Karahanlı Devleti'nin Balasagun şehrinde dünyaya geldi. İyi bir eğitim görmüş oldu. Çağının geçerli bilimlerinin yanı sıra Arapça ve Farsça da öğrendi. 1077 senesinde Kaşgar'da vefat etti. Türbesi bu kenttedir.
Karahanlı Devleti zamanında yaşıyordu. Temel eğitimini Balasagun'da aldı. Kendisine evvelde Balasagunlu Yusuf deniliyordu , sonrasında kendisine Özgü Hacib unvanı verildi. Yusuf Özgü Hacib, Türk dili ve edebiyatı için temel bir yapıt olan Kutadgu Bilig (Kutlu kılan bilgi) kitabının yazarıdır. Kutadgu Bilig 6645 beyitlik bir eserdir. Tanrı'a hamd, Peygamber'e ve Dört Halifeye teşekkürle adım atar.
Balasagun'da yazmaya başladığı Kutadgu Bilig (Mutluluk Bilgisi) adlı yapıtını 1069 senesinde Kaşgar'da tamamlayarak Karahanlı hakanlarından Ebû Ali Hasan ibn Süleyman Arslan Hakan'a sunmuştur. Kutadgu Bilig, her iki Dünya'da da mutluluğa kavuşmak için gidilmesi ihtiyaç duyulan yolu göstermek maksadıyla yazılmıştır. Yusuf Özgü Hâcib'e nazaran, diğeri Dünya'yı kazanmak için bu Dünya'dan el etek çekerek yalnızca ibadetle zaman geçirmek doğru değildir. Zira bu şekilde bir insanoğlunun ne kendisine ne de toplumuna bir yararı vardır; oysa başkalarına yararlı olmayanlar ölülere benzer; bir insanoğlunun erdemi, sadece başka insanoğlu arasındayken belli olur. Aslolan din yolu, kötüleri iyileştirmek, cefaya karşı vefa göstermek ve yanlışları bağışlamaktan geçer. İnsanlara hizmet etmek suretiyle yararlı olmak, bir kimseyi, hem bu Dünya'da hem de diğeri Dünya'da mutlu kılacaktır.
Yusuf Özgü Hâcib bu yapıtında bilimin kıymetini de tartışır. Ona nazaran, alimlerin bilimsel, halkın yolunu aydınlatır; ilim, bir meşale gibidir; geceleri yanar ve insanlığa doğru yolu gösterir. Bundan dolayı alimlere saygı göstermek ve ilimlerinden yararlanmaya çalışmak gerekir. Eğer dikkat edilirse, bir alimin ilminin ötekinin ilminden değişik olduğu görülür. Örnek olarak hekimler hastaları tedavi ederler; astronomlar ise yılların, ayların ve günlerin hesabını tutarlar. Bu ilimlerin hepsi de halk için faydalıdır. Alimler, koyun sürüsünün önündeki koç gibidirler; başa geçip sürüyü doğru yola sürerler.
Yusuf Özgü Hâcib, astronomi bilimini öğrenmek isteyenlerin, ilkin geometri ve hesap kapısından geçmesi icap ettiğini söyler. Aritmetik ve cebir, insanı kemâle ulaştırır; toplama, çıkarma, çarpma, bölme, bir sayının iki katını, yarısını ve kare kökünü alma işlemlerini bilen, yedi kat göğü avucunun içinde meblağ. Her şey hesaba dayanır.
Bir siyasetnâme ya da bir nasihatnâme olarak nitelendirilebilecek Kutadgu Bilig, Yusuf Özgü Hâcib'in ve içinde yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefî birikimi hakkında çok mühim bilgiler vermektedir. Platon'un devlet ve cemiyet anlayışı çok iyi bilinmekte ve uygulanmaya çalışılmaktadır. Bilimin ve bilginlerin kıymeti anlaşılmıştır; bilim, güvenilir bir rehber olarak düşünülmektedir.
Kutadgu Bilig'in ilk nüshası 1439'da Herat'da bulunmuş oldu. İkinci bulunan Arapça, ilki Uygurcadır. Kitabın ilk baskısı 1900'de Radloff tarafınca yapılmıştır.
Yusuf Özgü Hacib, Türk edebiyatındaki ilk siyasetnameyi yazmıştır. Türk edebiyatında ilk nazım şeklini o kullanmıştır. Bu nazım şekli de mesnevidir. Bundan dolayı ona Yusuf Özgü Hacib denilmiştir.
Eserin Genel Özellikleri
1) İslamiyet sonrası türk edebiyatının ilk edebî eseridir.
2) İlk siyasetname.
3) 11. yüzyılda yazılmıştır.
4) Yusuf Özgü Hacib yazmıştır.
5) Mesnevi tarzında yazılmıştır.
6) Siyasetname türünün ilk eseridir.
7) Eserde kullanılan bazı sözcükler günümüzde de kullanılıyor.
8) Türk dilinin Hakaniye (Çağatay) lehçesi ile yazılmıştır.
9) Nazım birimi beyittir. (Redif ve kafiye kullanılmıştır.)
10) İslamiyet'in Türklerce kabulünden sonraki ilk yazılı eserdir.
11) Allegorik ve didaktiktir.
12) Mesnevi nazım şekliyle ve Şžehname vezin kalıbıyla yazılmıştır.
13) 6600 beyittir.
14) Ek olarak 173 tane de dörtlük vardır.
15) Beyit nazım birimiyle yazılmıştır; sadece dörtlük nazım birimi de kullanılmıştır.
16) Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eserimiz kabul edilir.
17) Didaktik (öğretici) bir kalite taşır.
18) Bir ahlâk ve nasihat kitabıdır.
19) Hükümdara siyası öğütlerde bulunur.
20) Bazı bölümlerinde ansiklopedik bilgiler ihtiva eder.
21) 'Kutlu Olma Bilgisi' ya da 'Mutluluk Veren Bilgi' olarak Türkiye Türkçesine aktarılabilir.
22) 18 ayda tamamlanmıştır.
23) Yaratı Hakaniye (Çağatay) türkçesiyle kaleme alınmıştır.
24) Dili oldukça sadedir.
25) Eserde allegorik (simgesel) bir ifade vardır. 4 soyut kavram üstüne kurulmuştur.
Bunlar;
a) Hükümdar Kün Toğdı: Adaleti,
b) Vezir Ay Toldı: İyi yönetimi,
c) Vezirin Oğlu Ögdilmiş: Aklı,
d) Vezirin Kardeşi Odgurmış: Diğer dünyayı temsil eder.
YORUMLAR