YüZGEÇ a. 1. Bazı su hayvanlarında (omurgalılar ve kafadanbacaklı yumuşakçalar) yüzme organı. (Bk. ansikl. böl) 2. Anal yüzgeç ya d...
YüZGEÇ a.
1. Bazı su hayvanlarında (omurgalılar ve kafadanbacaklı yumuşakçalar) yüzme organı. (Bk. ansikl. böl)
2. Anal yüzgeç ya da kuyrukaltı yüzgeci -* ANAL. || Göğüs yüzgeci * GÖĞüS. || Karın yüzgeci ya da pelviyen yüzgeç, balıklarda bedenin arka kesiminde bulunan ve yüzüşün dengesini sağlayan çift yüzgeç. Normal olarak anüsün tam önünde bulunan [karındaki konumu] karın yüzgeçleri, kemiklibalıkların evrimi sırasında bazen göğüs yüzgeçlerinin altına [göğüsteki konumu], bazen de boğazın altına [boyundaki konumu] kaydı.) [Bk. ansikl. böl,] || Kuyruk yüzgeci KUYRUK. || Sırt yüzgeci -* SIRT. || Yağ yüzgeci, kuyruk yüzgeciyle sırt yüzgeci arasında bulunan, ışınsız, küçük yüzgeç.
* sıt. Yörs. iyi yüzen kimse ya da hayvan için kullanılır.
*ANSİKL. Balıklarda iki tip yüzgeç vardır: dörtayaklıların yürüme ayaklarının homoloğu olan çift yüzgeçler; hayvanın bakışım düzleminde bulunan tek yüzgeçler. Çift ya da tek yüzgeçler, kıkırdaklıbalıklarda yüzgeçkökü, kemiklibalıklarda Yüzgeçsapı adı verilen iskelet ışınlarına desteklik eder. Tek yüzgeçler arasında, sırt yüzgeci ya da yüzgeçleri (ön ışınları kireçleşmiş ya da kemikleşmiş olabilir), kuyrukaltı yüzgeci ya da yüzgeçleri (anüsün ardında, karın yüzündedir: ön ışınları kemikleşmiş olabilir), kuyruk yüzgeci (kuyruğun ucunda düşey durur) sayılabilir. Kuyruk yüzgeci köpekbalıklarında ve kıkırdaklıbalıklarda yatay düzleme göre bakışımsız (heteroserk kuyruk yüzgeci) ya da bakışımlıdır (ciğerlibalıkların difiserk, kemiklibalıkların homoserk kuyruk yüzgeçleri). Sırt ve ya da kuyruk altı yüzgeçlerinin hareketi, hayvanın yavaş ilerlemesini sağlar; oysa kuyruk yüzgeci kuyruk hareketlerini suya aktarır ve hızlı yüzme olanağı verir. Tek yüzgeçler de yüzmeye denge kazandırır. Kalamarlarda ve mürekkepbalıklarında (kafadanbacaklılar) bu denge sağlama ve yavaş yüzme görevlerini iki yatay yüzgeç üstlenir. Bazı ilkel kemiklibalıklarda, sırt yüzgecinin arkasında, iskelet ışınlarından yoksun küçük bir yağ yüzgecine de rastlanır.
Çift yüzgeçler iki çifttir. Kemiklibalıklarda göğüs yüzgeçleri kafatası kemiklerine bir kemerle eklemlenir. Yüzme keseleri bulunmayan kıkırdaklıbalıklarda göğüs yüzgeçleri eğik olarak eklemlenir ve su içinde balığın dengesini sağlayan bir karşı ağırlık oluşturur; buna karşılık, yüzme keseleri bulunan, dolayısıyla da suda “ağırlıksız†olan kemiklibalıklarda eklemlenme düşey olarak gerçekleşmektedir. Göğüs yüzgeçleri yavaş ilerleme, dönüşler yapma ve hız kesme olanağı verir. Vatozlarda göğüs yüzgeçleri başa yapışarak "disk' i oluşturur. Karın yüzgeçleri, eksenel iskeletten bağımsız bir kemere eklemlenir ve normal olarak karında, anüsün tam önünde bulunur; yalnız, bazı balıklarda evrim sonucu öne kaymış (göğüsteki konumu)hatta boğazın altına kadar gelmiş (boyundaki konumu) olabilir; karın yüzgeçlerinin görevi daha çok denge sağlamaktır.
Dörtayaklıların yürümeye yarayan ayakları, suda yaşamaya uyarlanma sonucu (özellikle deniz kaplumbağalarında, birçok ichtyosauria'lar, plezyozorlar, Mosasa- urus'lar vb. gibi birçok fosil sürüngende, penguenler gibi bazı kuşlarda ve memelilerin üç takımında [balinalar, denizinek- leri ve yüzgeçayaklılar]) yüzgeçlere dönüşebilmiştir. Ayağın genişleyerek yüzme paletine dönüşmesi, ya parmak sayısının (çokparmaklılık) ya da parmak kemiği sayısının artmasıyla gerçekleşmiştir. Dönüşüm ya dört ayağı birden (sürüngenler, yüzgeçayaklılar) ya da yalnızca ön ayakları (kuşlar) etkilemiştir. Balinalarda ve denizineklerinde, arka ayaklar yok olarak yerlerine iskelet desteği bulunmayan, yatay düzlemde uzanan (balıklarda olduğu gibi düşey düzlemde değil) güçlü bir kuyruk yüzgeci gelişmiştir.
1. Bazı su hayvanlarında (omurgalılar ve kafadanbacaklı yumuşakçalar) yüzme organı. (Bk. ansikl. böl)
2. Anal yüzgeç ya da kuyrukaltı yüzgeci -* ANAL. || Göğüs yüzgeci * GÖĞüS. || Karın yüzgeci ya da pelviyen yüzgeç, balıklarda bedenin arka kesiminde bulunan ve yüzüşün dengesini sağlayan çift yüzgeç. Normal olarak anüsün tam önünde bulunan [karındaki konumu] karın yüzgeçleri, kemiklibalıkların evrimi sırasında bazen göğüs yüzgeçlerinin altına [göğüsteki konumu], bazen de boğazın altına [boyundaki konumu] kaydı.) [Bk. ansikl. böl,] || Kuyruk yüzgeci KUYRUK. || Sırt yüzgeci -* SIRT. || Yağ yüzgeci, kuyruk yüzgeciyle sırt yüzgeci arasında bulunan, ışınsız, küçük yüzgeç.
* sıt. Yörs. iyi yüzen kimse ya da hayvan için kullanılır.
*ANSİKL. Balıklarda iki tip yüzgeç vardır: dörtayaklıların yürüme ayaklarının homoloğu olan çift yüzgeçler; hayvanın bakışım düzleminde bulunan tek yüzgeçler. Çift ya da tek yüzgeçler, kıkırdaklıbalıklarda yüzgeçkökü, kemiklibalıklarda Yüzgeçsapı adı verilen iskelet ışınlarına desteklik eder. Tek yüzgeçler arasında, sırt yüzgeci ya da yüzgeçleri (ön ışınları kireçleşmiş ya da kemikleşmiş olabilir), kuyrukaltı yüzgeci ya da yüzgeçleri (anüsün ardında, karın yüzündedir: ön ışınları kemikleşmiş olabilir), kuyruk yüzgeci (kuyruğun ucunda düşey durur) sayılabilir. Kuyruk yüzgeci köpekbalıklarında ve kıkırdaklıbalıklarda yatay düzleme göre bakışımsız (heteroserk kuyruk yüzgeci) ya da bakışımlıdır (ciğerlibalıkların difiserk, kemiklibalıkların homoserk kuyruk yüzgeçleri). Sırt ve ya da kuyruk altı yüzgeçlerinin hareketi, hayvanın yavaş ilerlemesini sağlar; oysa kuyruk yüzgeci kuyruk hareketlerini suya aktarır ve hızlı yüzme olanağı verir. Tek yüzgeçler de yüzmeye denge kazandırır. Kalamarlarda ve mürekkepbalıklarında (kafadanbacaklılar) bu denge sağlama ve yavaş yüzme görevlerini iki yatay yüzgeç üstlenir. Bazı ilkel kemiklibalıklarda, sırt yüzgecinin arkasında, iskelet ışınlarından yoksun küçük bir yağ yüzgecine de rastlanır.
Çift yüzgeçler iki çifttir. Kemiklibalıklarda göğüs yüzgeçleri kafatası kemiklerine bir kemerle eklemlenir. Yüzme keseleri bulunmayan kıkırdaklıbalıklarda göğüs yüzgeçleri eğik olarak eklemlenir ve su içinde balığın dengesini sağlayan bir karşı ağırlık oluşturur; buna karşılık, yüzme keseleri bulunan, dolayısıyla da suda “ağırlıksız†olan kemiklibalıklarda eklemlenme düşey olarak gerçekleşmektedir. Göğüs yüzgeçleri yavaş ilerleme, dönüşler yapma ve hız kesme olanağı verir. Vatozlarda göğüs yüzgeçleri başa yapışarak "disk' i oluşturur. Karın yüzgeçleri, eksenel iskeletten bağımsız bir kemere eklemlenir ve normal olarak karında, anüsün tam önünde bulunur; yalnız, bazı balıklarda evrim sonucu öne kaymış (göğüsteki konumu)hatta boğazın altına kadar gelmiş (boyundaki konumu) olabilir; karın yüzgeçlerinin görevi daha çok denge sağlamaktır.
Dörtayaklıların yürümeye yarayan ayakları, suda yaşamaya uyarlanma sonucu (özellikle deniz kaplumbağalarında, birçok ichtyosauria'lar, plezyozorlar, Mosasa- urus'lar vb. gibi birçok fosil sürüngende, penguenler gibi bazı kuşlarda ve memelilerin üç takımında [balinalar, denizinek- leri ve yüzgeçayaklılar]) yüzgeçlere dönüşebilmiştir. Ayağın genişleyerek yüzme paletine dönüşmesi, ya parmak sayısının (çokparmaklılık) ya da parmak kemiği sayısının artmasıyla gerçekleşmiştir. Dönüşüm ya dört ayağı birden (sürüngenler, yüzgeçayaklılar) ya da yalnızca ön ayakları (kuşlar) etkilemiştir. Balinalarda ve denizineklerinde, arka ayaklar yok olarak yerlerine iskelet desteği bulunmayan, yatay düzlemde uzanan (balıklarda olduğu gibi düşey düzlemde değil) güçlü bir kuyruk yüzgeci gelişmiştir.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR