Alm. Alphabet, Fr. Alphabet, İng. Alphabet. Bir dildeki sesleri karşılayan işaretlerin belirgin bir sıraya gore dizilmesinden meydana gelen ...
Alm. Alphabet, Fr. Alphabet, İng. Alphabet. Bir dildeki sesleri karşılayan işaretlerin belirgin bir sıraya gore dizilmesinden meydana gelen harfler topluluğu. Alfabedeki ilk iki harf Arapçada elif, ba; Yunancada alfa, beta olarak söyleniş edilmiştir. Bir süre sonra bu iki harfin hecelerinin birleşmeleri neticesinde “alfabe†kelimesi ortaya çıkmıştır.
Sesleri gösteren harflerin belirgin bir sıraya dizilmiş bütünü alfabe olarak adlandırılır. Yunan alfabesinin ilk iki harfi olan alfa ve beta sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur. alfabe ismi ile de karşılanmaktadır.
Cumhuriyet devrinde A, B ve C seslerinin hece olarak birleştirilmesi ile “Abece†de denilmiştir.
Alfabeler, harflerin sesleri, heceleri ya da sözcükleri göstermeleri açısından üç kısma ayrılırlar.
Türklerin tarih süresince kullandığı alfabeler:
Göktürk (Orhun) alfabesi: Metinleri Orta Asya’daki Orhun Nehri kıyısında bulunmuş olduğu için Göktürk ya da Orhun adı ile anılır. Orhun’da yerleşen Türkler tarafınca kullanıldığı için de Türük, Türk Alfabesi denir. Türklere mahsustur ve Esik Kurgan yazısına benzer. Hunlar, Göktürkler ve yüzeysel olarak da Asya ve Avrupa’ya yayılan Türk kavimleri, kullanmıştır. Bu alfabede resmin göze hitabettiği ve ses haline geldiği açıkça görülür. Göktürk alfabesi otuz sekiz harften meydana gelir. Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, gerisi sessizdir. Bununla birlikte ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd, şeklinde heceler ayrı haflerle gösterilmiştir. Sesli harfleri, sessizler okutur. Sağdan sola doğru yazılır. Tonyukuk, Kül Tiğin ve Bilge Kağan hatırasına yazılıp, dikilen Orhun Abideleri bu alfabenin başyapıt nümunesidir. Bu tür durumlar bununla birlikte Türkçenin malum ilk yazılı metinleridir.
Uygur alfabesi: Göktürklerden sonrasında Türkistan’da devlet kuran Uygurlardan ismini alır. Uygurlar ve Türkistan’daki Türkler kullandı. On sekiz işaretten meydana gelir. Dördü sesli, gerisi sessizdir. Harfler umumiyetle birbirine bitişiktir, çok kez başta, ortada ve sonda olmak suretiyle üç şekli vardır. Sağdan, sola doğru yazılır. Sekizinci asırdan, on ikinci asra kadar yaygın, on beşinci asra kadar mevzii bir biçimde görülür. Bu yazının katiblerine, bakşı, bakşıgeri ya da serbahşı isimleri da verilmiştir.
Arap-İslam alfabesi: Türklerin topluca İslamiyeti kabulünden, doğrusu 10. asırdan sonrasında geniş bir sahada tüm Türk-İslam devletleri tarafınca kullanıldı. Arap Alfabesi yirmi sekiz harf olmasına karşın Türklerin kullandığı İslam harfleri otuz bir ile otuz altı harften meydana gelir. Sağdan sola doğru yazılan bu alfabe tüm Türklüğü kucaklamış ve Türkçenin türlü lehçelerinde, pekçok kitap, yazıt yazılmıştır. Çok önemli ve kesintisiz abidevi eserler bu alfabe ile verildi. Türkiye, İslam alemi ve dünyanın her yerindeki kütüphane ve kitapseverlerin kitaplıklarında İslam harfleriyle yazılmış milyonlarca Türkçe yapıt mevcuttur. Dünyanın en büyük ve çok önemli arşivi, Türk - İslam alfabesiyle yazılan Türkçe evraklarla doludur.
Kiril alfabesi: Sovyet Toplumcu Cumhuriyetler Birliği hududları içinde yaşayan Türkler tarafınca kullanılmaktadır. Kiril Alfabesi, istemli olmayıp, Rus ve komünist emperyalizmin mecburi tatbikidir. Komünist yönetim Türklere tek bir alfabe kullandırmayıp, ulusal birliği bozmak için on sekiz Türk boyuna değişik işaretli alfabe kullandırmaktadır. Sun’i bir Slav alfabesidir. Otuz sekiz harftir. On birisi sesli, gerisi sessizdir. Soldan sağa doğru yazılır. Kullanma alanı Rusya’daki Türkler içindir.
Latin alfabesi: Bu alfabe 1925 senesinde ilk kez Azeri Türklüğü tarafınca kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonrasında; 1928’de Türkiye’de kullanılmaya başlandı. Günümüzde Türkiye ve Avrupa Türkleri kullanır. Latin asıllı yirmi dokuz harfden meydana gelir. Sekizi sesli, gerisi sessizdir.
Türkler; Orhun-Türk, Uygur-Sogd, Arab-İslam, Kiril-Slav ve Latin alfabelerinden başka Sogd, Engel, Brahmi, Süryani, Rum, Slav vs. şeklinde alfabeleri de kısmen kullanmışlardır.
YORUMLAR