Deniz suyundaki rüzgar ile oluşan belirgin başlı hareketlerden biri olan dalgalar ile ilgili olarak mevzu sunumu. Coğrafyada dalgalar mevzus...
Deniz suyundaki rüzgar ile oluşan belirgin başlı hareketlerden biri olan dalgalar ile ilgili olarak mevzu sunumu. Coğrafyada dalgalar mevzusu.
Sularda rüzgârın sürtünmesiyle oluşan, durgun su yüzünü pürüzlendirip bir salınım hareketiyle ilerleyen su dizilerinden her herhangi birine dalga denir. Dalgalar rüzgârların yarattığı salınım hareketleridir.
Dalganın büyüklüğü, alçalıp yükselme ve iki dalga sırtı arasındaki uzaklık ile anlatılır.
Dalga yüksekliği en başta rüzgârın esiş hızına bağlıdır. Şiddetli rüzgârların niçin olduğu dalgaların yükseklikleri fazladır.
Dalganın, oluştuğu yerdeki suyun hacmi de dalga ebatlarına etkide mevcuttur. Söz gelimi, okyanuslarda oluşan dalgalarda sırt yüksekliği 10-12 metreyi bulurken, iç denizlerde ve sığ sularda bu mesafe oldukça azalır.
Dalgalar, kıyıya yaklaştıklarında (derinliğin azalması sebebiyle) hareket ritimleri bozulur. Dalganın alt kısmı, (dibe sürtündüğünden) üst kısmına bakılırsa daha ağır hareket eder. Böylelikle, dalganın ileri fırlayan tepesi, çukur kısmın üzerine bükülerek buraya düşer. Gürültülü olan bu düşüşe, dalga çatlaması denir. Çatlayan dalga, köpüklü bir görünüm alır ve kıyıya yayılır. Eger kıyı dikse dalga tüm gücü ile bu dikliğe çarpar. Rüzgâr çok şiddetliyse, yalnız kıyılarda değildir, açıklarda da dalgalar çatlar. Bu şekilde havalarda deniz, köpüklü bir görünümde olur.
Dalgalar da tıpkı akarsular ve rüzgârlar şeklinde aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetlerinde bulunurlar.
Dalgaların aşındırma gücü; dalganın büyüklüğü, sertliği, kıyının şekli ile yakından ilgilidir. Dalganın gücü, su hacminin ebatlarına ve rüzgârın esiş şiddetine bakılırsa değişiyor. Dalgaların sürüklediği çakıl ve kum şeklinde maddeler de kıyıya çarparak aşındırmaya katkıda mevcuttur.
Dalgaların bir de eritici tesiri vardır.
Dik kıyılarda dalgalar daha etkili olur. Bu kıyılarda dalgalar tüm şiddetleriyle kıyıdaki kayalara çarparken, düz kıyılarda, dibe sürtünme sonucu büyük çapta güç kaybederler. Bu yüzden dik kıyılarda daha çok aşınım, düz kıyılarda ise daha çok biriktirme şekilleri oluşur.
Falezler (Yalıyarlar)
Dalga aşındırması sonucu oluşan şekillerin başlangıcında falezler (yalıyar) gelir.
Dalgalar dik kıyılarda kıyıya çarparak buradaki kayaların altını oyarlar. Altı oyulmuş olan bu kısımların zaman içinde çökmesi ile yalıyarlar (falezler) oluşur.
Kumsallar – Kıyı Kumulları
Dalgaların kıyılardaki biriktirmesi sonucu kumsallar meydana gelir. Kimi vakit, kıyı kumulları oluşur. Kıyı kumulları, kalınca kum örtüsüyle kaplı ve denizden esen rüzgârların egemen olduğu kıyılarda meydana gelir. Derhal kıyının önünde oluşan kumullara kıyı seti denir.
Kıyı Oku
Kıyı oku denilen biçim de bir tür kumuldur. Dalgalar ve akıntıların biriktirdikleri, kum ve çakıl karışımı maddelerin karadan itibaren denize doğru uzanması ile kıyı okları oluşur.
Lagün (Deniz Kulağı)
Kimi vakit kıyı okları uzayıp genişleyerek bir koyun ağzını kapatır ve onu denizden kopararak bir göl Haline getirir. Böylelikle oluşan göllere de deniz kulağı (lâgün) denir.
Tombolo
Kimi zaman kıyıya yakın bir ada, kıyı okları vasıtasıyla karaya bağlanır. Bu şekilde oluşmuş şekillere saplı ada ya da tombolo denir
Not : Denizlerde yaşayan canlıların da kıyı biçimlenmesinde tesirleri vardır. Mercan diye adlandırılan deniz canlılarının ölmeleri ve bunların iskeletlerinin üst üste yığılması ile mercan kayaları, hatta bu kayaların birleşmesiyle oluşan mercan adaları vardır. Mercanlar sıcak ve sıg denizlerde yaşarlar.
Pasifik çevresindeki ekvatoral dönem ve Güneydoğu Asya’da mercan çemberleri, mercan kayalıkları, mercan gölleri ve mercan adalarına sıkça rastlanır.
YORUMLAR