İslam ve Türk edebiyatında mühim bir yere haiz olan divan nedir? Divan çeşitleri ve divan özellikleri hakkında bilgi. DİVAN , İslam uygarlı...
İslam ve Türk edebiyatında mühim bir yere haiz olan divan nedir? Divan çeşitleri ve divan özellikleri hakkında bilgi.
DİVAN, İslam uygarlığı tesirindeki (ümmet çağı) yüksek zümre sanatçılarının, -uzun mesneviler dışında- şiirlerini topladıkları kitaplara verilen isimdir. Divan-ı Fuzuli, Divan-ı Kalımlı, Divan-ı Nedim… Çok kati bir kaide olmamakla beraber aşağı yukarı tüm divanlarda şu düzene uyulur:
1- Kasideler (Kasaid) kısmı: Tanrı birliğini işleyen tevhid’ler, Tanrı sevgisini ve içten yakarışları dile getiren münacaat’lar, peygamberi öven naat’-lar, ilk dört halifeyi, dört imamı öven kasidelerle başlayarak dönemin din büyüklerini padişahlarını, devlet adamlarını ve şairi koruyup esirgeyen kişileri öven medhiye’ler… (konularının ehemmiyet ve kıymet sırasına nazaran).
2-Tarihler (Tevârih) kısmı: (Arap harflerinin her birinin bir sayı kıymeti vardır; ebced hesabı denen bu yöntemle ozan, bir mısra ya da beyitte kullandığı kelimelerdeki harf değerlerini toplamıyla sözünü etmiş olduğu vaka, kurum, kişinin tarih sayısını tutturur. Hicri olarak). Belli kişilerin doğum, ölüm, hükümdarlık başlangıçlarını, bazı anıt ve yapılarının tamamlanış yıllarını belirleyen mısra ve beyitleri içinde bulunduran şiirler.
3- Musammat’lar (Beyit birimiyle yazılmayıp dörtlü, beşli, altılı, yedili, sekizli, dokuzlu, onlu bentlerde kurulu ve hususi adlar alan nazım şekilleri): Murabba, muhammes, müseddes, müsebba, müsemmen, mütessa, muaşşer, terci-i bent ve terkibi bentler.
4- Gazeller (Gazeliyat) kısmı: Uyak ve rediflerinin son seslerinin Arap alfabesindeki diziliş sırasına uyularak ve her harfi kafiyelenmiş minimum biı* iki gazel yazma koşuluna bağlı kalınarak.
5- Kıt’alar (Mukattaat) kısmı: Matlasız bir gazete benzeyen, çoğunlukla dört, üç ve iki beyit uzunluğunda şiirler.
6- Rubailer (Rubaiyat) kısmı: AA-XA uyaklanışında, hususi kalıplarla yazılmış, dörder satırlık özdeyiş durumunda şiirler.
7- Müfretler (tek beyitler) ve azadeler (tek dizeler).
Ek olarak divan, kent âşıkları diye kümelenen tahsilli halk şairlerinin belli bir vezin kalıbını yeğleyerek yazdıkları gazellere de ad olmuştur: Fâilâtun (I.II) fâilâtün, fâilâtün, fâilün (I.I). Hususi bir ezgiyle okunan bu iki yanlı şiir biçimi ara sıra murabba, muhabbes biçiminde de olabilir; mısra ortalarında da uyaklanan musammat çeşitleri de vardır. Murabba biçimi halk şiirinin geleneksel dörtlü birimine benzediği için en fazlaca uygulama bu alanda olmuştur: AB AB CCCB DDD B uyaklanışı -bazı ufak tutum değişiklikleriyle- en fazlaca rastlanan biçimdir. Müstezatlarda olduğu şeklinde ilk ve son tef’ileden oluşan ek dizelerin (ziyâde) bulunmuş olduğu ayaklı divanlara da rastlanır (Hepsi 17. yüzyıl sonrasında).
YORUMLAR