Edebi Metin Nedir

Edebi metin: İnsanların iç dünyasında zevk uyandırmak ve onları etkilemek için ortaya konulmuş olan edebi yazılardır. Şžair ve yazarlar bu ...

Edebi metin: İnsanların iç dünyasında zevk uyandırmak ve onları etkilemek için ortaya konulmuş olan edebi yazılardır. Şžair ve yazarlar bu etkiyi gerçekleştirmek için kelimeler üstüne yoğun ve derin anlamlar yükler, kimisi biçim açısından bu durumu yakalamak ister kimi de mana açısından ...

Edebi metinlerde gaye bir tek anlamları sunmak değildir bununla beraber kişiyi etkilemek amaçların en başlangıcında gelir. Şžair ve yazarlar hayal dünyasını düşünceleriyle yoğunlaştırır ve bu durumu yazıya döker. Edebi metinleri idrak etmek için söz ve terkipler, edebi tarzlar hakkında ön bilgie haiz olunmalıdır yoksa işin içinden çıkılamaz. Çünkü okur ilk okuyuşunda anladığını ve keyif aldığını sanar ama işin aslı görünüşte ki şeklinde değildir kelimelerin içine gizlenen derin düşüncelerdir.

Başka bir deyişle edebi metin, his düşünnce ve hayallerin insanda coşku ve hayranlık uyandıracak şekilde ve güzel duyu bir yapı içinde söylenmesi ve yazılması ile oluşan edebiyat ürünlerine denir.

Edebi Metinlerin Özellikleri

1.İşlenmiş bir dil ve anlatımla oluşur.
2.İnsanda güzel hisleri,hayaller ve zevkler uyandırır.
3.İnsanın his fikir ve hayallerini besler.
4.Ait oldugu toplumun toplumsal ve kültürel özelliklerini taşır.

Edebi Metinlerin Sınıflandırılması

Metinler edebi metinler ve edebi olmayan metinler şeklinde iki gruba ayrılabilir. Bizi ilgilendiren edebi metinlerdir. Edebi metinler; düz yazı şeklinde oluşmuş edebi metinler ve nazım (şiir) şeklinde oluşmuş edebi metinler olarak iki ana gruba ayrılabilir. Düz yazı şeklinde oluşmuş edebi metinler; vaka bildiren edebi metinler ve fikir bildirin edebi metinler şeklinde iki ana gruba ayrılabilir. Vaka bildiren edebi metinler; roman, öykü, masal… Fikir bildiren edebi metinler; yazı, tecrübe etme, fıkra…

1) Anlatmaya Bağlı Metinler

- Bu metinlerde anlatıcı yaşanmış ya da tasarlanmış gerçeklikten alınan bir vakası kendince yorumlayıp dönüştürerek anlatır.
- Sanatçı dış dünyadan almış olduğu gerçekliği kendi duygusu iç dünyası yaşamış olduğu devrin özellikleriyle ve ve düşünceleriyle yoğurur.
- Anlatmaya bağlı metinlerde üstünde yaşadığımız bütün ülkelerde görülen varlık eşya insan ve vakadan hareketle yeni bir evren anlatılmaktadır. Bu evrene “KURMACA EVREN” denir. Bu metinlerin özelliklerinden birisi tasarı olmalarıdır. Bunun gayesi okuyucu ve dinleyicide güzel duyu yaşantı uyandırmak bu şekilde onların ilgisini çekmektir.
- Anlatmaya bağlı eserler yazıldıkları devrin toplumsal kültürel ekonomik siyasal yapısını sanat anlayışını türlü bakımlardan yansıtır.
- Anlatmaya bağlı metinlerde temel öğe “vaka örgüsü” dür. Bu metinlerde yapı; vaka örgüsü kişiler yer vakit şeklinde birimlerin bir seviye içinde birleşmesiyle oluşur.
- Bu metinlerde vaka örgüsü yaşanmaz düzenlenir (bkz.tasarı evren)
- Anlatmaya bağlı metinlerde tanrısal perspektif kahraman anlatıcının perspektif ve gözlemci anlatıcı olmak suretiyle üç tip perspektif ve anlatıcı vardır.
- Bu metinlerde anlatılanlar olayların durumuna bakılırsa zenginleştirilmiş durumdadır. Kullanılan edebi dil metnin yazıldığı devrin toplumsal hayatına edebi zevkine ve anlayışına bakılırsa farklılık izah edebilir. Metnin dilinin ele alınan temayla ve verilmek istenen mesajla da direkt ilişkisi vardır.
- Bu metinlerde dil bilgi aktarmak ya da öğretmek amacıyla kullanılmaz. Sözcükler günlük hayatta her insanın bilmiş olduğu anlamlarıyla değildir; yazarın okuyucuya sunmak istediklerine bakılırsa yeni anlamlar yüklenerek kullanılır.

Anlatmaya Bağlı Edebi Türler

Destan: Mühim tarihsel olayların efsaneleşmiş hikayeleridir. Milletlerin tarih öncesi dönemlerdeki kuraklık göç deprem şeklinde büyük felaketlerini dile getiren destanlar bu bakımdan ulusal ve anonim ürünlerdir.
Masal: Yazarı belirgin olmayan vakaları bilinmeyen bir ülkede ve zamanda geçen içinde muhteşem olayların geçmiş olduğu kendine özgü ifade şekli olan edebi metinlerdir. Başlangıçları ve neticeleri kalıplaşmıştır.
Halk Hikayeleri: Bazı tarihsel şahsiyetlerin âşıkların halk içinde ünlü olmuş kahramanların serüvenlerini anlatırlar. Şžiir ve nesir karışıktır.
Mesnevi: Uzun sevgi maceralarının öğütlerinve türlü konuların anlatıldığı her beyti kendi içinde uyaklı olan Türk edebiyatı nazım biçimidir.
Manzum Öykü: Bir mekan bir vakit ve kişiler çevresinde gelişen vaka örgüsünü şiir halinde gösteren nazım biçimidir.
Öykü: Gerçekleşebilecek vakaları kurgulayarak belli başlı bir hacim içinde gösteren metinlerdir. Bütün ülkelerde Guy de Mauppasant ve Çehov kendi adlarıyla anılan iki öykü seçimi meydana getirmişlerdir. Birincisinde vaka ikincisinde vaziyet ön plandadır.
Roman: Anlatıma bağlı metinlerin en gelişmiş olanıdır. Mekan vakit ve kişiler çevresinde gelişen geniş ve kapsamlı bir vaka örgüsü yazarın belirlediği bir anlatıcı tarafınca okuyucuya aktarılır.

2) Göstermeye Bağlı Metinler

- İnsanın anlatma ve nakletmeyle gerçekleştirdiği etkinlikler bu kez sahnede canlandırılarak sunulur.
- Genel olarak trajik metinler ve tiyatro olarak adlandırabileceğimiz bu gibi metinlerde tasarı vaka ve vaka örgüsünü bir sahne düzeninde topluluk önünde canlandırmak esastır.
- Tiyatro; oyun (metin) oyuncu sahne tasarımı (dekor) sahne giysisi (kostüm) ışıklama şeklinde her birisi başlı başına bir sanat etkinliği olan öğelerden oluşan bir sanattır.

Göstermeye Bağlı Edebi Türler

Orta oyunu: Seyircilerle çevrili bir alanda bir yazılı metne bağlı kalmadan doğaçlama ile sergilenen bir oyundur.
Meddah: Tek kişilik bir seyir sanatıdır. Öykü anlatma ve öykünmek yapma şeklinde kabiliyetler sergilenir.
Karagöz (Gölge Oyunu): Deriden kesilmiş renkli şekillerin hayalî tarafınca ışıklı perdeye yansıtımasıyla gerçekleştirilir. Kargöz ve Hacivat kafa kişilerdir.
Köy Tiyatrosu: Köy ve kasabada yaşayan insanların düğünlerde ve uzun kış gecelerinde eğlenmek suretiyle amatörce sergiledikleri oyunlardır.
Trajedi: Seyirciye yaşamın acıklı yanlarını göstermek ahlak erdemi anlatmak için yazılmış manzum eserlerdir.
Güldürü: İnsanların ve olayların komik yanlarını ortaya koymak izleyenleri güldürmek ve düşündürmek amacıyla yazılmış tiyatro eseridir.
Dram: Yaşamı olduğu şeklinde acıklı ve komik yönleriyle sahnede göstermek için yazılan tiyatro eseridir.