Edebi Metinlerde Dilin İşlevi Nedir

Edebi Metinlerde Dilin İşlevi Nedir ? Edebi metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılır. • Edebî metinlerde, şiirsel işlevinin hâkimiyetinde...

Edebi Metinlerde Dilin İşlevi Nedir ?
Edebi metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılır.

• Edebî metinlerde, şiirsel işlevinin hâkimiyetinde dilin başka işlevleri de kullanılır.

• Bir takım metinlerde, işlev beraber kullanılabilir.

• Dil “şiirsel işlevi”nde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisinde aranmalıdır. Bu durumda ileti kendi haricinde herhangi bir şeyi, herhangi bir olguyu ifade etmez, yansıtmaz.

• Obje iletinin kendisidir. Fakat bu, iletinin insandan, yaşamdan ve yaşanılan dünyadan soyutlanması değildir. Burada sanata özgü gerçeklik vardır.




--------------------------------------------------------------------------------

Dilin İşlevleri


Dilin toplumsal çevre ile bir etkileşim aracı bulunduğunu unutmamamız gerekir. Toplumsal ortamda bireyler çoğu zaman konuşarak birbirleri ile haberleşme-iletişim kurabilmektedirler. Dil, sembol ve ipucu niteliği kazanmış bazı uyaranlardan ibarettir. Semboller, ses titreşimleri şeklinde, yazılı ya da hareket şeklinde (davranışsal) olabilir. Bir başka deyişle, simgesel mana taşıyan jestler ve mimikler de gelişir. Bu anlamlar yüz kaslarının hareketleri ile anlatılır. Bir takım durumlarda ise, bu mimik ve jestler, bir sözü tamamlamak ve kuvvetlendirmek için de kullanılır. Dilin, duyguları heyecanları uyarmakta bulunduğunu da unutmayalım. Dil, duygusal halleri yaratmada da başvurulan mühim bir araçtır.



Dilin İşlevleri


Dil ve Ifade dersi kitaplarının metin sorularında metindeki dilin hangi işlevde kullanıldığı hep sorulmaktadır.Maalesef ,kendim de dahil ,hiçkimsenin bu mevzuyla ilgili bilgi sahibi bulunduğunu görmedim.Kitaplarda mevzuyla ilgili hiçbir izah etme yok.Öğretmen ne yapsın,talebe ne yapsın?
Bundan dolayı internette konumuzla ilgili bir araştırma yaptım.Fakat kendi çevremde yaşanılan sıkıntıyı internet ağında da gördüm.Pek çok sitede öğretmen dostlar:" Dilin İşlevleri nedir?" sorusunu yöneltmiş.Yanıtlar hep başlıklardan ibaret.Açıklayabilen yok.
Ben Ulusal Eğitim Bakanlığı'nın kitaplarda yapmış olduğu yenilikleri sonuna kadar destekliyorum.Mükemmel kitaplar.Fakat bu şekilde açıklanması ihtiyaç duyulan hususlarda destek olunması gerekirdi.Derslerin bir bölümü öylesine geçiştiriliyor.Talebe de bunun farkına varamıyor.Dilin işlevleri ekranda görülen pencereden bir tanesi.
Geçen yıl kitaplarla ilgili toplantı yapılmış,edebiyat öğretmenlerinin görüşleri ve istekleri dile getirilmişti.Bu görüşler ve istekler değerlendirilecek denmişti.En fazlaca bu kitaplarla ilgili cd desteğinden söz edilmişti,fakat öyleki bir şey göremedik...
Dilin işlevleri ile ilgili sitede küçücük bilgiler buldum.Fakat cümleleri anlayabilmek için lügat gerekmektedir.Bir takım kelimelerin www.tdk.gov.tr sitesinde karşılığını bulamadım.
Ne yapacağımı şaşırdım.Öğretmenler de şaşkınlık içinde...


Dilin Altı İşlevi

1-Göndergesel(Gönderici) İşlevi: Daha çok bilgi vermek maksadıyla yazılan metinlerde kullanılır.
Dilin, bilgiyi olduğu benzer biçimde aktarma işlevine göndergesel(gönderici) işlev denir.
Örnek:

"Aruz ,şiirde ahengi sağlamak için kullanılan bilr ölçüdür."
"Fatih Sultan Mehmet,29 Mayıs 1453 Salı günü İstanbul'a girdi."

2-Coşku İşlevi: Gönderici mesajı coşku ve duygularını dile getirmek maksadıyla meydana getirmişse dil "Coşku" işlevinde kullanılmıştır.

Örnek:
"Aman Allah'ım!Bir insan bu durumu nasıl yapar?"
"Acele olun,bir an evvel yetişmeliyiz.!"

3-Alıcıyı Harekete Geçirme İşlevi: Harekete geçirme işlevi de diyebiliriz.Bu daha çok komut kipindeki tümcelerde meydana gelmektedir.

"Kitabını aç,oku."
"Öğrenciler bahçede toplansın."

4-Kanalı Denetim İşlevi: Ileti,kanalın, mesajı iletmeye uygun olup olmadığını öğrenmek maksadıyla meydana getirilmişse kanalı denetim işlevinde kullanılmıştır.Kısacası sual cümlelerine kanalı denetim işlevi diyebiliriz.

"Kitaptaki soruları cevapladınız mı?"
"Bahçedeki dişbudak ağacını izah edebilir miniz?"


5-Şžiirsel(Şžairane) İşlev: Mesajın sınırlarını belirleyen işlevdir.Mesajın iletisi kendinde ise dil şiirsel(şairane) işlevinde kullanılır.

Örnek:

Akşam ,gene akşam,gene akşam;
Bir sırma kemerdir suya baksam.
Akşam,gene akşam,gene akşam;
Göllerde bu dem bir kamış olsam. Ahmet Haşim

6-Dil Ötesi İşlevi: Ileti, dille ilgili bilgiler vermek için oluşturulmuşsa “dil ötesi işlev”denir.

"Istek ve süre ekleri fillere getirilir."

--------------------------------------------------------------------------------

* Değişik bir kaynaktan Dilin İşlevi mevzusu.


--------------------------------------------------------------------------------

1.GÖNDERGESEL İŞžLEV:

Bir ileti dilin göndergeyi olduğu benzer biçimde ifade etmesi için düzenlenerek oluşturulmuşsa dil göndergesel işlevde kullanılmıştır. Bu başka bir ifadeyle dilin bilgi verme işlevidir. Burada gaye, gönderge mevzusunda doğru, nesnel, gözlemlenebilir bilgi vermektir. Bu işlev daha çok kullanma kılavuzlarında, nesnel anlatılarda, bilimsel bildirilerde, kısa not ve özetlerde karşımıza çıkar.

ÖRNEK: “ Hegel’in felsefesinin çıkış noktası ilim değildir, tarihtir.”

2.HEYECANA BAÄžLI İŞžLEV:

Bir ileti, göndericinin iletinin mevzusu karşısındaki his ve heyecanlarını dile getirme amacıyla oluşturulmuşsa dil heyecana bağlı işlevde kullanılmıştır. Bu işlev, göndericinin kendi iletisine karşı tutum ve davranışını belirtir. Bu işlevde genellikle hisleri, heyecanlar, korkular, luk ve üzüntüler dile getirilir. Dilin göndergesel işlevinde nesnellik, heyecana bağlı işlevinde öznellik hâkimdir. Hususi mektuplarda, öznel betimlemeler ve anlatılarda, lirik şiirlerde, eleştiri yazılarında dilin heyecana bağlı işlevinden sıkça yararlanılır.

ÖRNEK: “Ben bu davranışınızı etik bulmuyorum, siz yanlış davranıyorsunuz.”

3.ALICIYI HAREKETE GEÇİRME İŞžLEVİ:

Bu işlevde ileti alıcıyı harekete geçirmek suretiyle düzenlenmiştir. İletinin bir tür davet işlevi görmüş olduğu bu işlevde gaye, alıcıda bir tepki ve davranış değişikliği yaratmaktır. Propaganda amaçlı siyasal söylevler, reklâm metinleri, genelgeler, el ilanları çoğu zaman dilin bu işleviyle oluşturulur. Dilin alıcıyı harekete geçirme işleviyle hazırlanan metinlerde gönderici, iletiyi alanı işin içine sokmayı, onu sorgulamayı ister.

ÖRNEK: “Sınıfı derhal terk et.”

4.KANALI KONTROL İŞžLEVİ:

Bir ileti, kanalın iletiyi iletmeye uygun olup olmadığını öğrenmek amacıyla düzenlenmişse dil, kanalı denetim işlevinde kullanılmıştır. Gönderici ile alıcı içinde iletişimin kurulmasını, sürdürülmesini ya da kesilmesini elde eden bu işlevde iletinin içeriğinden çok iletişimin devam ettirilmesi olgusu ağır basar. Törenlerde, uzun söylevlerde, aile yakınları ya da sevgililer arasındaki konuşmalarda; dilin kanalı denetim işlevini yansıtan iletiler sıkça kullanılır.

ÖRNEK: “Beni anladınız değildir mi?”

5.DİL ÖTESİ(ÜST DİL)İŞžLEVİ:

Bir ileti dille ilgili bilgi vermek suretiyle düzenlenmişse o iletide dil, dil ötesi işlevde kullanılmıştır. Dilin dil ötesi işlevinde iletiler, dili izah etmek, dille ilgili bilgi vermek için düzenlenir. Daha çok bilimsel metinlerde ve öğretme amaçlı konuşmalarda karşımıza çıkan ve “şu demek oluyor ki, demek isterim ki, bir başka deyişle” benzer biçimde sözcüklerde kendini gösteren dil ötesi işleve, günlük yaşamda da sıkça başvurulur. Mesela “Beni yanlış anlamayın, ben bu sözcüğü mecaz mealde kullandım.”cümlesinde ileti, dille ilgili bilgi vermek, başka bir iletiyi izah etmek suretiyle düzenlenmiştir.

6.ŞžİİRSEL(SANATSAL)İŞžLEV:

Bir iletinin iletisi kendisinde ise dil şiirsel işlevde kullanılmıştır. Dil bu işlevde kullanıldığında iletinin iletmek istediği husus, iletinin kendisindedir. Bu durumda ileti, kendi haricinde herhangi bir şeyi ifade etmez, yansıtmaz. Obje iletinin kendisidir. Mesela dilin şiirsel işlevde kullanıldığı metinler olan lirik anlatılarda ve şiirlerde şiirin gayesi o şiirin kendisidir. Şžiirsel metinler, kendinden başka bir şeyi ifade etmeye gereksinim duymaz, bir şiir bir tek şiir olduğundan mühim ve anlamlıdır, şu demek oluyor ki şiirin gerçeği, şiirin kendisidir. Dilin şiirsel işleviyle kullanıldığı metinlerde gönderici alıcıda hissettirmek istediği tesirleri uyandırmak için, dili istediği benzer biçimde kullanır, şu demek oluyor ki kendi emsalsiz üslubunu oluşturmak için bir mealde dili tekrardan yaratır. Edebi sanatlardan, karşılaştırmalardan, çağrışım gücü yüksek sözcüklerden yararlanarak imgeler oluşturur, sözcükleri daha çok yan ve mecaz anlamlarda kullanır. Edebi metinlerde dil şiirsel işlevde kullanılır.