1 - İNTAK (KONUŞžTURMA) SANATI - Cansız varlıkları ve insan dışındaki canlıları insan konuşturmaya intak denir. - Mor menekşe:’’Bana dokunm...
1 - İNTAK (KONUŞžTURMA) SANATI
- Cansız varlıkları ve insan dışındaki canlıları insan konuşturmaya intak denir.
- Mor menekşe:’’Bana dokunma;’’diye bağırdı.
- Küçük kuş:’’Anne beni rüyalar ülkesine götür.’’diye yalvarıyordu.
- Not: İntak sanatının olduğu her yerde tabii olarak teşhis sanatı vardır.
2 - TEZAT SANATI
- Aralarındaki bir ilgiden dolayı aynı mevzu ile ilgili karşıt kavramların ya da özelliklerin bir arada kullanılmasıdır.
Ağlarım hatıra geldikçe gülüşlerimiz.
.
Niçin bu şekilde düşman görünürsünüz.
Seneler yılı arkadaş bildiğim aynalar.
Bende gördüm güneşin doğarken battığını
3 - MÜBALAÄžA (ABARTMA) SANATI
- Bir varlığın, olayın ya da durumun olduğundan büyük ya da ufak gösterilmesine mübalağa denir.
Âlem sele gitti gözlerimin yaşından.
.
Aramazdık gece mehtabı yüzün parlarken
Bir uzak yıldıza benzedi güneş sen varken.
4 - HÜSN-İ TALİL SANATI
- Bir olgunun gerçek sebebi bilinmiş olduğu halde onu başka bir nedenden oluyormuş benzer biçimde gösterme sanatıdır. Gerçek sebep inkâr edilerek yerine coşku verecek bir niçin gösterilir. Gösterilen niçin güzel olmalıdır.
Alevden kızaran bir gül ararda
Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi
Bizler mutlu olalım diye her şey yeşile boyanmış
5 - TEVRİYE SANATI
- Nükte yapmak için iki anlamı bulunan bir sözcüğün uzak anlamını kastederek kullanma sanatıdır.
Bir buse mi bir gül mü dedi gönlüm
Bir nim tebessümle o afet gülüverdi.
Bizlere Tahir Efendi kelp demiş
İltifatı bu sözde zahirdir
Maliki mezhebim bana ait zira
İtikadımca kelp Tahir’dir (Kelp; köpek anlamına gelir. Tahir; temiz anlamına gelir.
Maliki mezhebine nazaran köpek temiz varlıktır.)
6 - TECAHÜL-İ ARİF SANATI
- Bir nükte yapmak için bilmiş olduğu bir şeyi bilmezlikten gelmeye tecahül-i arif denir
.
Şžakaklarıma kar mı yağdı ne var?
Bana ait mi Allah’ım bu çizgili yüz?
Geç fark ettim taşın sert bulunduğunu
Su insanı boğar, ateş yakarmış.
7 - TELMİH SANATI
- Bir mısrada ya da tümcede geçmişte yaşanmış olan, herkesçe malum bir vakası ya da şahsı hatırlatmaya telmih denir. …
Tur Dağı’nda Musa ile çağırayım Mevla’m seni
KİNAYE SANATI
- Bir kelimeyi ya da sözcük grubunu hem gerçek hem de mecaz anlama gelecek şekilde kullanmaya kinaye denir. Kinaye de mecaz mana kastedilir
.
Düşenin elinden tutmak gerekir Ali gözü açık bir çocuktur
8 - TARİZ (İRONİ) SANATI
- Birisini ufak düşürmek ve onunla alay etmek amacıyla sözün ya da kavramın gerçek ve mecaz anlamı haricinde büsbütün tersini kastetmektedir.
Az alan bir öğrenciye:’’Allah nazardan korusun, bu ne büyük başarı.’’demek benzer biçimde.
9 - TENASÜP SANATI
- Mana bakımından aralarında ilgi bulunan iki ya da daha çok kelimenin bir arada (beyit-mısra- dörtlük) kullanılmasına denir.
Nedir bu zulüm, bu haksızlık, bu işkence.
10 - LEFF-Ü NEŞžİR (TOPLAYIP DAÄžITMA) SANATI
- Birinci mısrada toplanan minimum iki kavramın ikinci mısrada bir benzerinin söylenmesine denir.
Gönlümde ateştin, gözümde yaştın
Ne diye tutuştun, ne diye taştın.
11 - CİNAS SANATI
- Mısra sonlarında sesteş sözcüklerle meydana getirilen uyaklara cinas sanatı denir.
Kalem bu şekilde çalınmış yazıma
Ne kışım benzer kışıma
Ne yazım benzer yazıma
Kısmetindir gezdiren yer yer seni
Arşa çıksan da bu akıbet yer yer seni.
12 - SECİ
- Düz yazıda, kelimelerin kafiyeli olacak şekilde sıralanmasına denir
Sarı saçlı sevgilim seni saat sekizde saray sinemasında temenni ediyorum.
13 - ALİTERASYON
Mısra ya da beyitte uyum oluşturacak şekilde aynı sesin ya da hecenin tekrarlanmasına denir.
14 - AKROSTİŞž SANATI
Mısraların kafa harflerinin birleşmesi sonucu anlamlı bir kelime ya da isim çıkacak şekilde şiir yazmaktır.
Nasıl ağlar hazan erince yapraklar
İntizar ile bî-mecal sararıp düşerken
Hayalî kaplar ufku geçen yazın
Bundan böyle mütevazı hatırası kalacaktır
Leylâklarda müteessir solan
15 - İRSAL-İ MESEL ( Örnek, örnek getirme)
Yazılı ve sözlü anlatımda özellikle şiirde anlatılan düşünceyi kanıtlamak, pekiştirmek ya da daha etkili kılmak maksadıyla meşhur bir sözü ya da vecizeyi söyleme, kullanma sanatıdır. Bu sanat bilhassa muhatabı ikna etmek maksadıyla yapılır ve kullanılan atasözü ve vecizeler Türkçenin yanı sıra Farsça ya da Arapça da olabilir.
Kirpikleri uzundur yârin hayale sığmaz
Meşhur bir meseldir “Mızrak çuvala sığmazâ€
Hevâî
Mesel: Örnek, benzer, numune; anlamlı ve acıklı etkili söz; ahlâka yararlı hikâye
darb-ı mesel: Atasözü
Sevgilini kirpikleri o şekilde uzundur ki hayale dahi sığmaz, hayal dahi edilemez. Meşhur bir atasözü dür; Mızrak çuvala sığmaz.
16 - TEŞžBİH (BENZETME)
- Anlama güç katmak için, aralarında gerçek ya da mecaz, türlü yönlerden ilgi, benzerlik bulunan minimum iki varlıktan zayıf olanı kalite bakımından kuvvetli olana benzetme sanatıdır.
Şžair, kendisini etkileyen bir vaka ya da varlık karşısında heyecanlanır, bu heyecanını daha güçlü ve tesirli anlatabilmek için, o ruh hâlini okuyucuda daha iyi canlandırabilecek benzetmeler yapma yoluna gider ve bunun sonucunda da teşbih sanatı meydana gelmiş olur.
Teşbih sanatında minimum iki, en fazla dört unsur bulunmaktadır. Öğeleri şunlardır :
1- Çok benzeyen (müşebbeh, teşbih edilen, benzetilen) : Birbirine benzetilen şeylerden kalite bakımından kuvvetsiz olanıdır.
2- Kendisine Benzetilen : Birbirlerine benzetilen şeylerden kalite bakımından daha üstün ve kuvvetli olanıdır.
3- Benzetme Yönü : çok benzeyen ve kendisine benzetilen arasındaki ortak noktadır. Esasen benzetme bu ortak noktayı vurgulamak için yapılır. (Fakat bu ortak nokta daima vurgulanarak zikredilmeyebilir.)
4- Benzetme Edatı : Çok benzeyen ve kendisine benzetilen içinde benzetme ilgisi kuran kelime ya da ektir. Teşbihte çoğu zaman şu kelime ya da ekler benzetme edatı olarak kullanılır :
Âdeta, çağrıştırır, benzer, bigi, çü, çün, benzer biçimde, gûnâ, gûne, gûyâ, gûyiyâ, kimi, mânend, meğerki örnek, misillü, misl, nitekü, nitekim sanki ödat (gül- ödat), tek, tıpkı, -asa, -vâr, -veş vb.
Alt taraftaki örnekte benzetme ögelerini topluca görebilmekteyiz.
Örnekler:
Durmuş süre gibiydi geçmeyen süre.
Yahya Kemal
1- Çok benzeyen (benzetilen) : süre
2- Kendisine benzetilen: durmuş saat
3- Benzetme yönü ( : durup geçmemek, ilerlememek, durmuş
4- Benzetme edatı: gibiydi
Ali aslan benzer biçimde cesurdur.
1- Çok benzeyen-benzetilen: Ali
2- Kendisine benzetilen: aslan
3- Benzetme yönü: yüreklilik
4- Benzetme edatı: benzer biçimde
17 - İSTİARE (İÄžRETİLEME)
- Teşbihin ana öğelerinden bir tek kendisine çok benzeyen ya da kendisine benzetilenle meydana getirilen teşbihe istiare denir. Kendisine benzetilenle yapılana "açık istiare" kendisine benzeyenle yapılana "kapalı istiare" denir.
Açık İstiare Kapalı İstiare
Çok benzeyen-Yok Çok benzeyen-Var
Benzetilen-Var Benzetilen-Yok
- Bir ihlal uğruna Rab ne güneşler batırıyor.
K.Benzetilen
- Uludağ etekleri al ipekten bu akşam.
- Karadutum, çatal karam, çingenem
- Nar tanem, nur tanem, bir tanem
- Varsın rüzgâr bahçelerde gezsin
- Ay zeytin ağaçlarından yere damlıyordu.
18 - TEŞžHİS (KİŞžİLEŞžTİRME) SANATI
- Cansız varlıklarla ve insan dışındaki canlılara insan özellikleri vermeye teşhis sanatı denir.
Onun ölümüne sema ağladı.
İçmiş benzer biçimde geceyi bir yudumda,
Göğün mağrur bakışlı bulutları.
Ay suda bestelerken en güzel şarkısını
Küreklerim de suya en derin şiiri yazdı.
YORUMLAR