Fuzuli Edebi Kişiliği ve Eserleri

Büyük Türk şairi Fuzuli’nin özetlemek gerekirse yaşamı, edebi kişiliği ve eserleri ile ilgili genel bilgilerin yer almış olduğu yazımız Fuz...

Büyük Türk şairi Fuzuli’nin özetlemek gerekirse yaşamı, edebi kişiliği ve eserleri ile ilgili genel bilgilerin yer almış olduğu yazımız

Fuzuli büyük bir Türk şairidir. Dili Türkçenin Azerî diyeleği olmakla birlikte, Osmanlı edebiyatına yapmış olduğu büyük tesir, tüm Türk dünyasında kazanılmış olduğu büyük ün bakımlarından, sanatını Azeri edebiyatı çerçevesi içinde görmeye olanak yoktur.

Fuzûli’nin aslolan ismi Mehmet’tir. Babasının ismi Süleyman’dı. Irak’ta Kerbela’da hayata merhaba dedi. Oğuzlar’ın Bayat boyundandır. Bu çağlarda Akkoyunlu Türk İmparatorluğu (merkezi Tebriz) Irak’ı egemenliği altında bulunduruyordu. Şah İsmail, bu devletin yerine Safevi Türk İmparatorluğunu kurdu, 1508’de Bağdat’ı da aldı. Bu yıllarda Bağdat’ta öğrenimini tamamlayıp yerleşen Fuzûlî, Şah İsmail’e ve onun Bağdat genel valisine eserler, şiirler sunuyordu. 1534’te Bağdat’ın Kanuni tarafınca fetih edilmesi üstüne, içinde «Geldi burc-î evliyaya Pâd-şah-î nâm-dâr» tarih mısrasının bulunmuş olduğu ünlü kasidesini sundu. Vezir-i âzam Damat İbrahim Paşa, Vezir Rüstem Paşa, Nişancı (devlet bakanı) Celâlzade Mustafa Çelebi, Kazasker Kadri Efendi’ye de kasideler yazdı. Kanunî kendisine günde 9 akçe maaş bağlattı. Fuzûlî’nin bu maaşı alamaması üstüne Nişancı Celalzade’ye yazdığı ünlü mektubu «Şikayetname» diye meşhur olmuştur.

Fuzûlî, Hille’de, Bağdat’ta, Kerbelâ’da yaşamış, Irak’ı Arap’tan dışarı çıkmamıştır. 1556’da veba salgınında öldü. Dostu ünlü yazar Ahdi ölümüne «geçdi Fuzûlî» cümlesini tarih düşürmüştür. Kerbelâ’da bugün Fuzûlî’ye ait olduğu söylenen bir türbe vardır.

Fuzûlî İstanbul haricinde yaşamış olduğu için, daha sağlığında İstanbul’da büyük şöhret kazanmasına karşın,’ yaşamı hakkında gerçek bilgilerimiz pek azdır. «Fazlî» adındaki oğlu da üç dilde şiir yazarak, devrinde tanınmıştı.

Fuzûlî, Türk edebiyatındaki tesiri bakımından, ama Nevâî ve Nesîmî ile ölçülebilir. Türlü diyeleklerde konuşan Türk toplulukları tarafınca kuvvetle benimsenen ve sevilen ozan, daha sağlığında başlıyarak, gerek klâsik, gerek tekke şiirine mensup şairlerce zamanımıza kadar yansılamak edilmiştir. Tesirini en büyük şairler üstünde dahi gösteren Fuzûlî’nin şiirleri, halk tabakaları içinde da yayılmış, yüzlercesi beştelenmiştir, hattâ Fuzûli Divanı’nı baştan başa ezberleyenler vardır.

Fuzûlî’nin Divanları

Fuzûlî’nin Türkçe, Farsça, Arapça olmak suretiyle, üç divanı vardır.

Türkçe divanı pek mühim bir mensur girişle başlar. Bu girişte Fuzûlî, Türkçe ile de Farsça ve Arapça’daki en yüksek örnekler derecesinde şiir söylenebileceğini ileri sürer; onun için, Türkçe yazdığını söyler. Başka bir eserinde Türkler hakkında : «Etrâk ki, cüz’-i âzam-ı terkîb-i âlem olup…» (âlemin terkibinde en büyük parça olan Türkler) diyen şairin, güçlü bir milliyetçi olduğu görülmektedir.

Divan’ın kasideler kısımı Fuzûlî’nin, bilhassa zamanının tüm bilimlerini mükemmelen öğrenmiş büyük bir alim bulunduğunu gösterir. Musammat, gazel ve rubaîlerinde daha liriktir. Tüm dehası bu şiirlerde belirgin olur. Enginliğine son olmayan bir lirizmle, sevgi konusunu işler; sevgilisini, bir timsal halinde yükseltir.

Bu divanın 100 kereden fazla basılmış olduğu söylenebilir. Divandan seçilmiş şiirler, derhal tüm Garp dillerine çevrilmiş, yüzlerce antolojiye de bu eserden bolca örnekler alınmıştır.

Fuzûlî’nin Farsça divanı da mensur bir girişle başlar. 3.000 beyit kadardır. 2 kere Türkçe’ye çevrilmiştir. Şairin Arapça divanı, bu dille yazdığj şiirlerini toplayan ufak bir eserdir.

Leylâ ile Mecnun

«Leylâ ile Mecnun», Şeyh Galip’in «Hüsn-ü Sevgi» ı ile birlikte, Türk dilinde yazılmış en ünlü mesnevî (manzum roman) dır. Bağdat beylerbeyi Veys Paşa’ya ithaf edilmiştir. Türkçe Divan’ı derecesinde tüm Türk aleminde ün kazanmış, sevilmiştir. 30 kereden fazla basılmış, İngilizce, Almanca, Rusça, İtalyanca, Ermenice’den başka daha bir sürü dillere çevrilmiş, Rusya’da opera olarak da bestelenmiştir.

Fuzûlî’nin başka başlıca eserleri şunlardır:

Hadîkatu’s-Suadâ : Kerbelâ vakasından bahseden bu manzum-mensur yaratı, şairin en mühim kitaplarından biridir. Türk nesrinin saheserlerindendir: tesiri büyük ve devamlı olmuştur. Yaratı bir sürü kere basılmıştır.

Beng-ü Bâde :500 beyitlik Türkçe bir mesnevîdir.

Heft Câm : 327 beyitlik Farsça bir sâkînâmedir.

Rind-u Zâhid : Farsça mensur bir eserdir.

Hüsn-ü Sevgi : Farsça ve mensurdur.

Yakınma-name :Nişancı Celâlzade’ye yazılmış ünlü Türkçe mektuptur. Türk gülmece ve hiciv edebiyatının şaheserlerindendir.

Terceme-i Hadîs-i Erba’în : Cami’nin Farsça ünlü eserinin Türkçe’ye naklidir.

Risâle-i Mu’ammâ : Divan şiirinin muamma şekline dairdir.

Matlâ’u’l-Î’tikaad : Farsça büyük bir dini eserdir.

Şâh-ü Gedâ :Türkçedir, bugün kaybolmuştur?