Gılgamış Nedir : 1/3'u insan 2/3'u tanri formunda betimlenen, Uruk kentinin 5. krali. Gılgamış Destanı Nedir ? Mezopotamya’da orta...
Gılgamış Nedir : 1/3'u insan 2/3'u tanri formunda betimlenen, Uruk kentinin 5. krali.
Gılgamış Destanı Nedir ? Mezopotamya’da ortaya çıkan tarihteki ilk yazılı destandır. Ölümsüzlüğü arayan bir kralın öyküsüdür.Gılgamış Destanı Önemi:
Destan, tarihte malum en eski medeniyetlerden olan Sümerlerin yaşayışları hakkında bilgi verir ve kendisi de ilk yazılı destan olma hususi durumunu taşır.
Gılgamış Destanı'nın en mühim özelliklerinden birisi de, anlattığı "Tufan" öyküsünün, üç büyük dinin mukaddes kitaplarında yer almasıdır. " Gılgamış Destanının Özeti / Mevzusu
4.ölümsüzlüğü arayan gılgamış, tek ölümsüz insan utnapiştim'i bulup ondan bu gizi öğrenmek için yola düşer. hiçbir insanoğlunun katlanamayacağı acılara, tehlikelere, zorluklara karşı koyar. onun geçmiş olduğu yollardan bir süre önce hiçbir ölümlü geçmemişti; yeller denizin üstünden estikleri sürece de asla kimse geçemeyecekti. sonunda, gılgamış, yanakları çökük, yüzü süzgün durumda, utnapiştim'i bulur, ırmakların ağzında, uzaktaki yerde. ondan, suyun alt kısmındaki bitkiyi öğrenir, insana ölümsüzlük veren bitkiyi. buz benzer biçimde suya girer, koparır alır bitkiyi. fakat çiçeğin yaymış olduğu tatlı kokuyu alan yılan, bitkiyi kapar ve derisini değiştirip bir kuyuya dalar. gılgamış oturup ağlar, "ben onu yıkılmaz duvarlı uruk'a götürüp yemeleri için yaşlılara verecektim" der. Gılgamış Destanı (Detay) :
Destana mevzu olan kral Gılgamış hakikaten yaşanmış ve M.Ö. 27.yüzyılda Mezopotamya’daki Uruk kentinde yargı sürmüştür. Ölümsüzlüğün ve bilginin ardındaki insanı yücelterek gösteren Gılgamış Destanı, Gılgamış'ın ölümünden bin yıl kadar sonrasında yazılmıştır ve günümüze kadar gelebilmiştir.
Gılgamış Destanı, Akat ve Sümer mitolojilerinde geçer ve Akat dilinde yazılmış tabletlerden oluşur. Ekranda görülen pencereden günümüzde 11 tablet bulunabilmiştir. Ama bu tabletler noksan olduğundan destan metninin bütünü elde edilememiştir. Aslen bir tablet daha bulunmuştur fakat olayların sırasına uymamaktadır ve bu nedenle ayrı bir versiyon olduğu düşünülmektedir. 1855’te Ninova’da meydana getirilen kazılarda, Asur Kralı Asurbanipal’in M.Ö. 7. yüzyılda derlettirdiği tabletler bulunmuş, bir süre sonra Türkiye-İran sınırında ve Irak’taki Nippur antik kenti kazılarında bulunan tabletler de eklenmiştir. Bununla birlikte Türkiye’de Sultan Tepe ve Boğazköy’de meydana getirilen kazılarda da destanın izi bulunmuşsa da hemen hemen tümü gün ışığına çıkarılmamıştır.
Tabletlerdeki metne bakılırsa destan, Gılgamış’ın özelliklerini övgüyle anlatarak başlar. Yarı insan, yarı tanrı olan Gılgamış karada ve denizde olan biten her şeyi bilen başarı göstermiş bir yapı ustası ve yenilmez bir savaşçıdır. Destanının, diğer bölümlerinde Gılgamış’ın başından geçen serüvenler anlatılır. Derinlemesine öykü türünün en olağan üstü şekilde anlatıldığı Gılgamış akılların tamamen özgür ve doğaçlama melekesini gözler önüne sermektedir.
İlk macera Gılgamış ile Gök tanrısı Anu içinde geçer. Halkına zalim davrandığı için Gılgamış’a öfkelenen Anu, onu öldürmek için yırtıcı bir hayvan olan Enkidu’yu üstüne salar. Enkidu ile Gılgamış arasındaki harpte Gılgamış üstün gelir. Bir süre sonra Enkidu Gılgamış’ın en yakın dostu ve yardımcısı olur.
Bunun arkasından gelen macera Gılgamış ile sevgi tanrıçası İştar içinde yaşanır. İştar Gılgamış’a evlenme önerisinde bulunmaktadır. Gılgamış bu konuyu red eder. Onuru kırılan İştar Gılgamış’ı öldürmek için yeryüzüne bir boğa gönderir. Gılgamış, Enkidu’nun da yardımıyla boğayı öldürür. Enkidu rüyasında, boğayı öldürmüş olduğu için tanrılar tarafınca ölüme mahkum edildiğini görür.
Destanın bundan sonraki bölümüyle ilgili tabletler bulunamamıştır. Ama, destanın devamının yer almış olduğu Gılgamış’ın Enkidu için yaktığı ağıtı, düzenlemiş olduğu görkemli cenaze törenini, sonunda Enkidu’nun ölüler hayatına göçtüğünü gösteren tabletler bulunabilmiştir.
Enkidu’nun ölümünü Tufan öyküsü izler. Tufan, yeryüzünün sularla dolup taşmasının öyküsüdür. Gılgamış destanında Tufan’ı tanrıça İştar ve Bel’in başlatmış olduğu anlatılır. Gılgamış, Tufan’dan kurtularak sağ kaldığını öğrendiği Utnapiştim’i sağlamak suretiyle yola çıkar. Utnapiştim ölümsüzlüğün sırrını bilen bir bilgedir.
Utnapiştim’i bulan Gılgamış, onun verdiği ölümsüzlük otuyla gençliğine tekrardan dönecek ve ölümsüzlüğe kavuşacaktır. Ama, destanının insanoğlu için en üzücü kısımı burada başlar. Çünkü Gılgamış ölümsüzlük otunu yemeye fırsat bulamadan onu bir yılana kaptırır ve Uruk’a eli boş döner. Bir takım kaynaklar, Gılgamış’ın ölümsüzlük otunu halkıyla beraber yiyecek istediğini belirtir. Destan, Gılgamış’ın ölüm karşısında yenilgisiyle biter.
Gılgamış destanı Nuh Tufanı'nın anlatıldığı ilk yazılı eserdir. Uruk kentinin kralı Gılgamış'ın yaşamını gösteren destan, bazılarına bakılırsa mukaddes kitapların da membaıdır.
Pek çok tarihçi, tarihin, çivi yazısını bulan Sümerlilerle başladığını söyler. M.Ö. 4 bininci senenin ikinci yarısında Aşağı Mezopotomya'da yaşayan; Ur, Uruk, Kiş, Eridu, Lagaş ve Nippu benzer biçimde mühim şehirler kuran Sümerlerden geriye, o süreci yansıtan bir çok yapıt kalmıştır. Ekranda görülen pencereden kim bilir en önemlisi, içinde Nuh Tufanı'nın da anlatıldığı Gılgamış Destanı'dır. Sümer diliyle "Sha Nagba İmuru" şu demek oluyor ki "Her şeyi görmüş olan" Gılgamış, bugün Gaziantep'in Suriye'ye sınır ilçesi Karkamış'ın o dönemki adıyla, Uruk kentinin kralıdır.
İlk yazılış zamanı M.Ö. 2500-3000 yılları içinde olduğu tahmin edilen destan, Sümerce 12 tane kil tablete yazılmıştır. İlk yazılımın haricinde destan, bir süre sonra Babil döneminde iki kez daha yazılmıştır. Toplam 2 bin 900 satır olduğu tahmin edilen destanın en mühim kısımları eksiktir. Bir tek yüzde 60'ı tam olarak bulunan şiir formatında yazılmış destanın bir takım dizelerinin başı ve sonu yoktur. Destanın Sümerce yazımının anlaşılması oldukça zor olsa gerek. M.Ö. 1800 yıllarında Babil kralı Hammurabi (M.Ö 1792-1750)zamanında yeniden yazılan Gılgamış Destanı'nın üç tableti bulunamamıştır. Destanın son yazılım zamanı tam olarak bilinemese de, son ozanının, Kassitler çağlarında yaşamış Sin Lekke Unnini isminde bir sanatçı olduğu kabul edilmektedir.
Destanın kahramanı Uruk Kralı Gılgamış, dörtte üçü tanrı, dörtte birisi insan olan bir varlıktır. Gılgamış halk tarafınca çok sevilir ama, kral bununla birlikte sert, kuvvetli ve mağrurdur. Halk bu öfkeli kralın burnu küçük oranda sürtülsün düşüncesiyle tanrılardan yardım ister. Dualar boşa gitmez ve tanrıça Aruru, yarı yırtıcı bir mahluk olan Enkidu'yu yeryüzüne gönderir. Enkidu destanın ikinci mühim karakteridir. Fakat Enkidu'nun kırlarda yapmış olduğu kıyımlar Gılgamış'tan çok dilekte bulunan Uruk halkının başına bela olur. Gılgamış, Enkidu'yu yola getirmek için güzel bir fahişe yollar ve ehlileşmesini sağlar. Kadının peşinden kente gelen Enkidu krallar benzer biçimde ağırlanır, güzel kokularla yıkanır, kentlilere örneksiz elbiseler giyer, oturup kalkma dersleri alır. Tanrının isteğinin aksine Gılgamış'la Enkidu çok iyi dost olurlar.
Güçlerini sınamak için yola koyulan ikili, kendilerine düşman olarak, korkulu sesiyle dahi insanları öldürebilen Sedir ormanının korucusu dev Huvava'yı seçer. Fakat devin gürleyişi karşısında Enkidu korkudan dona kalır. Gılgamış ise etkilenmez ve devi öldürür. Bu durumu gören tanrıça İştar, Gılgamış'a gönlünü kaptırır. Fakat Gılgamış tanrıça İştar'ı, fahişe benzer biçimde davranıp her önüne gelenle hatta hayvanlarla dahi beraber olduğundan aşağılar ve reddeder. Tanrıçanın intikam alabilmek için Uruk kentine yapmış olduğu saldırılar ise iki kahraman tarafınca bertaraf edilir.
Günün birinde Enkidu ölüme yenik düşer. Dostunu yitirdiği için çılgına dönen Gılgamış, kendisinin de bigün öleceği gerçeği ile karşılaştığından paniğe kapılır. Ölümsüzlüğün sırrını öğrenmek için "tufan"ı yaşamış ve ölümsüzlüğe ermiş olan Utnapiştim'i görmeye gider. Utnapiştim, binbir zorlukla Mutlular Adası'ndaki evine gelen Gılgamış'ı geri çevirmez ve ona tufanı anlatır. Tanrılar bir tufan ile insanları yok etme sonucu alırlar. Fakat Utnapiştim, tanrı Ea'nın uyarısı üstüne ailesini, türlü zenaat erbabını, hayvan ve nebat türlerini içine alacak yedi bölümden oluşan bir vapur inşa eder. Yedi gün, yedi gece devam eden ve yeryüzünün sularla kaplandığı tufan sonunda Utnapiştim'in gemisi Nisir Dağı'nın tepesinde karaya oturur.
Utnapiştim, Gılgamış'tan, genç kalmanın sırrının, denizin diplerinde bulunan bir bitkide bulunduğunu saklamaz. Kral sevinçle denizin diplerine dalar ve otu bulur. Fakat Gılgamış'ın bitkinlikten uykuya dalmasından yararlanan bir yılan, otu yutuverir. Destan, yılanların her bahar ten değiştirmesini bu vakaya bağlamıştır. Ebediyen varolma şansını yitiren Gılgamış deliye döner. Çaresiz bir şekilde geldiği Uruk'ta bundan böyle Enkidu'nun ruhuyla kurduğu ilişkiden başka avuntusu kalmamıştır. Gılgamış, Enkidu'ya ölümden sonraki hayata dair yönelttiği sorularla küçük oranda olsun teselli bulurken bilgeliğin dünyanın nimetlerinden yararlanmak anlamına geldiğini kavrar ve destan da biter.
Destan, tarihte malum en eski medeniyetlerden olan Sümerlerin yaşayışları hakkında bilgi verir ve kendisi de ilk yazılı destan olma hususi durumunu taşır.
Gılgamış Destanı'nın en mühim özelliklerinden birisi de, anlattığı "Tufan" öyküsü , üç büyük dinin Mukaddes Kitapları'da yer almasıdır. "Ölümsüzlük Otu" öyküsü, Türk-İslam dünyasının "Lokman Doktor" söylemine benzer.
YORUMLAR