Harf Çeşitleri Nedir

Alfabemizde sekiz ünlü (sesli) , yirmi bir ünsüz (sessiz) harf vardır. ÜNLÜ (SESLİ) HARFLER Bu tür şeyler A, E, I, İ, O, Ö, U, Ü harflerid...

Alfabemizde sekiz ünlü (sesli), yirmi bir ünsüz (sessiz) harf vardır.

ÜNLÜ (SESLİ) HARFLER

Bu tür şeyler A, E, I, İ, O, Ö, U, Ü harfleridir. Bu harfler tek başlarına okuna­bilirler. Ses yolundan hiçbir engele uğramadan çıkarlar. Tek başlarına hece kurabilirler. Her hecede ne olursa olsun bir sesli harf bulunmaktadır.

Ünlü harfler dilin, ağzın ve dudakların durumuna gore çeşitlere bölünmüşlerdir.

a) Dilin arkada ya da önde oluşuna gore:
Kalınca Ünlüler (dil arkada): A, I, O, U
İnce Ünlüler (dil önde): E, İ, Ö, Ü

b) Ağzın az ya da çok açık oluşuna gore:
Geniş Ünlüler (ağız çok açık): A, E, O, Ö
Dar Ünlüler (ağız az açık): I, İ, U, Ü

c) Dudakların düz ya da yuvarlak oluşuna gore:
Düz Ünlüler (dudaklar düz): A, E, I, İ
Yuvarlak Ünlüler (dudaklar yuvarlak): O, Ö, U, Ü

ÜNLÜ HARFLERLE İLGİLİ KURALLAR

1) Büyük Ünlü Uyumu

Türkçe'de bir sözcüğün ilk hecesinde kalınca ünlü (a, ı, o, u) var ise sonraki ünlüler de kalınca; ince ünlü (e, i, ö, ü) var ise sonrakiler de ince olur. Buna "Büyük Ünlü Uyumu" denir.

Sözcük sonuna getirilen ekler de bu kurala uyar.
Örnek: Otururlardı, gölgelik, fikretmek, ağaç, toprak, topraklar, topraklarımız, topraklarımızdan ...

Aykırı Durumlar:
* Bir takım yabancı kökenli sözcükler: İnsan, kitap, tv, gazete, rüzgâr, yazgı, istasyon ...
* Zaman içinde değişikliğe uğrayan bir takım Türkçe sözcükler: Elma (alma), hangi (kangı), anne (ana), kardeş (karındaş) ...
* Bir takım bileşik sözcükler: Kocaeli, ilköğretim, gecekondu ...

Uyarı: Bileşik sözcüklerde ve tek heceli sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz.

* Bir takım ekler büyük ünlü uyumunu bozar:
-ken: dolaşırken, uyurken, doğarken ...
-ki: onlarınki, sabahki, duvardaki ...
-(i)yor: geliyor, görünüyor, gülümsüyor ...
-leyin: sabahleyin, akşamleyin ...
-(i)mtrak: yeşilimtrak, mavimtrak ...
-daş: ülküdaş, meslektaş ...

2) Minik Ünlü Uyumu

Türkçe'de bir sözcüğün ilk ünlüsü düz (a, e, ı, i) ise diğeri ünlüleri de düzdür.

Örnek: Balık, kedi, sessiz ... (düz + düz)

Sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) var ise sonraki hecelerdeki ünlüler dar ve yuvarlak (u, ü), ya da düz ve geniş (a, e) olur.

Örnek:
Odun (yuvarlak + dar ve yuvarlak)
Kömür (yuvarlak + dar ve yuvarlak)
Üzüm (yuvarlak + dar ve yuvarlak)
Küçük (yuvarlak + düz ve geniş)
Kürek (yuvarlak + düz ve geniş)
Ocak (yuvarlak + düz ve geniş)

3) O ve Ö harfleri Türkçe sözcüklerde yalnızca ilk hecede bulunabilir. Ters halde o sözcük yabancı kökenli anlamına gelir. (Tv, sürücü, pilot ...)

4) Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmaz. Bulunanlar yabancı kaynaklıdır. (Şžair, şiir, saat ...)

5) Türkçe'de düzeltme (inceltme) işareti bulunmaz. Bulunanlar yabancı kökenlidir. (Rüzgâr, âfet ...)

ÜNSÜZ (SESSİZ) HARFLER

Yirmi bir tane ünsüz harf vardır. Bu tür şeyler fakat bir ünlü yardımıyla okunabilir. Sert - yumuşak ve devamlı - süreksiz olarak ayrılırlar.

SERT / YUMUŞžAK / SÜREKLİ
f h s ş
ğ j l m n r v y z

SERT / YUMUŞžAK / SÜREKSİZ
p ç t k
b c d g

Not: "Fıstıkçı Şžahap" sözcüklerinin sesli harflerini atarsak geriye kalan harfler bizlere sert sessiz harflerin tamamını verir.

ÜNSÜZ HARFLERLE İLGİLİ KURALLAR

1-) Türkçe'de b c d g harfleri sözcük sonunda bulunmaz. Fakat yabancı kaynaklı sözcükler bu kurala uymazlar. [Ab (su), Rab (Tanrı)...]
2-) Türkçe sözcüklerde b harfinden ilkin n yer almaz, fakat m yer alır.
Örnek: "Çenber" değildir "çember", "tenbel" değildir "tembel" ...
Bir takım bileşik sözcükler buna uymaz: Binbaşı, güz ...
3-) Türkçe'de sözcükler iki ünsüzle başlamaz. Tanışanlar yabancı kökenlidir: Tren, gram, spor ...
4-) Äž harfi sözcük başlangıcında yer almaz.
5-) Türkçe kelimelerin köklerinde ikiz ünsüz bulunmaz. Bulunanlar yabancı kökenlidir: Kuvvet, millet, dikkat, müddet, bakkal ...
6-) Türkçe sözcüklerde j sesi yoktur. Olanlar yabancı kaynaklıdır: Yerbilim, jilet, jandarma ...
7-) Sertleşme (Ünsüzlerin Benzeşmesi)
Sert ünsüzler (p, ç, t, k, f, h, s, ş) ile biten kelimelerin sonuna c, d, g ile başlamış olan bir ek ulaşınca, bu harfler sertleşerek ç, t, k harflerine dönüşür. Buna ünsüz benzeşmesi ya da sertleşme denir.
Örnek: Kayık-çı (c - ç olmuş), sevinç-ten (d - t olmuş), coş-kun (g - k olmuş).
Uyarı: * "de" bağlacı sertleşmeye uğramaz. İsmin "-de" hali sertleşmeye uğrar.
Örnek: "Şžırnak'ta vakalar olmuş." - Sertleşme var. (hal eki)
"Vakalara Şžırnak da katıldı." - Sertleşme yok. (bağlaç)
Sert Ünsüzlerin Yumuşaması
Bir sözcük p, ç, t, k ünsüzlerinden biriyle bitiyorsa ve ünlü harfle başlamış olan bir ek alırsa, bu ünsüzler değişerek sırasıyla b, c, d, g (ğ) olurlar. Buna yumuşama denir.
Örnek: Yanıt - cevabı (p - b'ye dönüşüyor)
Kulaç - kulacı (ç - c'ye dönüşüyor)
Kanat - kanadı (t - d'ye dönüşüyor)
Renk - rengi (k - g'ye dönüşüyor)
yatak - yatağı (k - ğ'ye dönüşüyor)
Uyarı: * Hususi isimlerde yumuşama olmaz.
Örnek: Ahmet'e, Irak'a, Vahap'a, Oruç'a ...
* Bir takım tek heceliler sesteşleri ile karışmasın diye yumuşamaz.
Örnek: Saç, ot, at, yat, haç...