1. Şžiirde mısralar arası hece sayısı eşitliğine dayanır. 2. Türkçe kelimelerde nerede ise tüm heceler eş değerde söylenir. Hecelerde kalı...
1. Şžiirde mısralar arası hece sayısı eşitliğine dayanır.
2. Türkçe kelimelerde nerede ise tüm heceler eş değerde söylenir. Hecelerde kalınlık, incelik, uzunluk, kısalık farkı gözetilmez. Bu bakımdan hece ölçüsü Türk dilinin yapısına da en uygun ölçüdür.
3. Ulusal ölçümüzdür.
4. Hece ölçüsüne parmak hesabı da denilir.
5. Hece ölçüsü, Türk edebiyatının başlangıcından bu yana kullanılmıştır. İslamiyetten sonrasında Divan edebiyatında aruz ölçüsü kullanılırken, Halk edebiyatında hece ölçüsü kullanılmaya devam etmiştir. .
6. Hece ölçüsünün “hece sayısı†ve“duraklar†olmak suretiyle iki temel özelliği vardır.
a. Hece Sayısı: Hece ölçüsüyle yazılmış bir şiirin tüm mısralarında eşit sayıda bulunur. Hece sayısı bununla beraber o şiirin kalıbı anlamına gelir.
Bu va tan top ra ğın ka ra bağ rın da
Sı ra dağ lar gi bi du ran la rın dır
Bir ta rih bo yun ca o nun uğ run da
Ken di ni ta ri he ve ren le rin dir
Bu dörtlükteki tüm dizeler 11 heceden oluşmaktadır. Dolayısıyla bu şiir Hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla yazılmıştır.
Bu da ğı a şam de dim
A şam do la şam de dim
Bir ha yır sız yâr i çin
Her ke se pa şam de dim
Bu dörtlük 7’li hece kalıbıyla yazılmıştır.
Baş ka sa nat bil me yiz, kar şı mız da du rur ken
Söy len me miş bir ma sal gi bi A na do lu’muz
Bu şiir Hece Ölçüsünün 14’lü kalıbıyla yazılmıştır.
b. Durak: Hece ölçüsüyle yazılan şiirlerde, ahengi çoğaltmak amacıyla mısralar belli yerlerinden ayrılır. Bu fark yerlerine durak (durgunlanma) denir.
1. Durak, uyum elde eden bir çeşit ses kesimidir.
2. Sözün gidişi zorluk çekmeden şiir okuyucusuna bir nefes oranı bırakılmıştır.
3. Duraklarda kelimelerden ortalarından bölünemez. İyi bir durakta kelime ne olursa olsun bitmiştir.
Not: Bir şiirde, tüm dizelerin durakları aynı olabileceği şeklinde, belli dizelerde değişik duraklar da kullanılabilir. Bir şiirin her dizesinde değişik duraklar kullanılmışsa, o şiir duraksız kabul edilir.
4. Hece ölçüsünde ikili, üçlü, dörtlü, beşli, altılı duraklar kullanılmıştır.
Kalıplar:
1. Hece ölçüsüyle yazılmış bir şiirde, bir mısradaki hece sayısı o şiirin kalıbıdır.
2. Hece ölçüsünde “ikili†den “yirmili†ye kadar kalıp vardır.
3. Türk şiirinde en fazla kullanılan kalıplar yedili, sekizli, onbirli, ondörtlü kalıplardır.
Yedili kalıp:
Giderim-/yolum yaya 3+4=7’li hece ölçüsü
Cemâlin-/benzer aya
Eridim-/hayal oldum
Günleri-/saya saya
Sekizli kalıp:
Gel dilberim-/kan eyleme 4+4=8’li hece ölçüsü
Seni kandan-/ sakınırım
Doğan aydan / esen yelden
Seni gülden / sakınırım
Âşık Ömer
Hece ölçüsünün on birli kalıbı:
İptida Bağdad’a / sefer olanda 6+5=11’li hece ölçüsü
Atladı hendeği / geçti Genç Osman
Vuruldu sancaktar / kaptı sancağı
İletti, bedene / dikti Genç Osman
Kayıkçı Kul Mustafa
Başka sanat bilmeyiz / karşımızda dururken
Söylenmemiş bir masal / şeklinde Anadolu’muz 7+7=14’lü hece ölçüsü.
Dost, biz bu yolda/ türküler tuttururken
Sana uğurlar olsun / ayrılıyor yolumuz
Faruk Nafiz Çamlıbel
Duraksız şiir: (Hece ölçüsünün on birli kalıbı):
Bir düşünsen, yarıyı geçti ömrüm 11
Gençlik böyledir işte, gelir gider; 11
Ve kırılır sonrasında kolun kanadın; 11
Koşarsın pencereden pencereye 11
Cahit Sıtkı Tarancı
Yukarıdaki dörtlüğü oluşturan tüm dizelerdeki hece sayısı 11’dir. Fakat tüm dizelerde duraklar aynı yerde değildir. Kelimeler ortadan bölünemeyeceğine gore bu dörtlüğü duraksız kâbul etmek zorundayız. Bu durumda yukarıdaki şiir hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla ve duraksız olarak yazılmıştır diyebiliriz.
YORUMLAR