İklim Nedir (Özet): Geniş bir bölge içinde ve uzun seneler süresince değişmeyen ortalama hava koşullarına iklim denir. İklim Nedir ? (Detay...
İklim Nedir ? (Detay) : Hava durumu ne beklediğimiz; iklim ise ne elde ettiğimizdir. Hava durumu kısa bir vakit periyodundaki atmosfer koşullarıdır. Mesela bugünün havası ya da bu haftanın havasından söz ederiz. İklim, uzun bir vakit periyodu içinde her gün gerçekleşen hava olaylarının toplamını ve ortalamasını temsil eder.
Akdeniz'de yaşayanlar beyaz bir kış özlemi duyarken; Doğu Anadolu'da yaşayanlar ise daha azca karlı ve ılık bir kış hayal edebilirler. Mart ayında Antalya'ya ya da Palandöken'e gezi ederken valizimizi niçin değişik hazırlarız? Bu örnekler bizlere iklim bilgisini hayatımızda iyi mi kullandığımızı gösterir. İlave olarak; Evlerimiz yaşadığımız yerin iklimine uygun olarak dizayn edilirler.
Çiftçiler ilkbaharın son donlarından sonbaharın ilk donlarına kadar gelişme sezonu uzunluğuna gore plan yaparlar. Sirketler ısı gereksinimlerini kışın ısınmak için ve yazın soğutmak için ne beklediklerine gore ayarlarlar. İklimbilimci iklimin tesirini açıklamaya ve keşfetmeye çalışır. Cemiyet da bu şekilde kendi aktivitelerini planlayabilir, binalarını ve iç mekanlarını dizayn edebilir ve karşıt koşulların etkilerine hazırlıklı bekler.
İklim çalışmalarında kafi veri var ise 30 senelik averajlar kullanılır ve bunlara adı verilir. Değişkenlik terimini anlamadıkça düzgüsel terimi da kendi içinde yanlış anlaşılabilir. Mesela birçok şahıs Antakya ili için yazları sıcak ve kurak havanın düzgüsel bulunduğunu düşünürken tarih ve klimatoloji bizlere bunun tüm öykü olmadığını söylüyor. Antakya' da yazları sıcak ve kurak hava sık görülmesine karşın Ağustos 1941' de, Haziran 1945'te, ve Mayıs 2001'de, seller zararlara sebep olmuştur.
Klimatoloji, iklimi gerçekleştiren meteorolojik parametrelerin analizini yapar.
Değişik iklimlerin oluşum nedenlerini ve iklimde meydana gelen değişimleri inceler. Bu sebeple iklim besin üretimi ve güvenliği, suyun varlığı ve kalitesi, barınma ve yaşama ortamı açısından dirimsel ehemmiyet taşıyan organik bir kaynaktır. İklim bununla beraber ekstrem hava vakaları ile kendini gösteren potansiyel bir tehlikedir.
İklim bilgisi bu olayların tesirini azaltmak için de gereklidir. “Eğer bugünün iklim durumunu bilirsek ve bunun yakın geçmişle olan farkını ortaya koyabilirsek, gelecek için planlar halletmeye başlayabiliriz.†(G.O.P.Obasi, 2001). Hakkaten de bu mevzuda son yıllarda ortaya çıkan beceriler sosyo-ekonomik aktivitelerin planlanıp düzenlenmesine destek olmaktadır.
Güneşten gelen kısa dalga ışınım yer yüzeyi tarafınca absorbe edilmekte ve yer yüzeyini ısıtmaktadır. Ondan sonra uzun dalga ışınım olarak geri yansımakta, ve atmosfer ısınmaktadır. cisimlerde moleküllerin hareketiyle ilgili bir iç enerjidir. ise ısının dışarıya karşı yapmış olduğu etkinin bir göstergesidir. Çeşitli nedenlerden dolayı yeryüzü değişik ısınmaktadır. Bu değişik ısınma atmosferde de ısı farklılıkları meydana getirerek hava hareketlerine niçin olmakta ve çeşitli meteorolojik vakaları tetiklemektedir.
İklimi gerçekleştiren birçok eleman vardır.
Bunlar; kara-deniz, deniz-buz, deniz-hava etkileşimleri, volkanik gazlar, insan aktiviteleri, arazi kullanımı, gelen ve yansıyan ışınlar v.s.dir. Bu elemanlar tek başlarına ve birbirleri ile ilişki halinde atmosferi etkilemekte; kısa vadede hava vakalarını, uzun solukta ise dünya üstünde çok çeşitli iklim tiplerinin oluşmasını sağlamaktadırlar.
Türkiye İklim Tipleri
Türkiye iklim tiplerini 4 ana başlık altında inceleyebiliriz.
1-Step İklimi:
Genel özelliklerini yarı kurak şartlar meydana getirir. Yağış rejimi Akdeniz kıyılarınkine benzer. Fakat senelik miktarın çok daha azca olması ve kontinental termik karakteri ile öteki bölgelerden ayrılır. Termik özelliklere ve yaz mevsiminin kuraklık derecesine gore başlıca iki ikincil tipe ayrılır.
a - İç Anadolu Step İklimi: Yazlar daha azca sıcak, kışlar daha soğuk ve yaz mevsimine düşen yağış miktarı daha yüksektir (senelik yağışın %10 u ya da daha fazlası).
b - Güneydoğu Anadolu Step İklimi: Yazlar çok sıcak, kışlar daha azca soğuk ve yaz mevsimine düşen yağış miktarı çok daha azdır. Çok güçlü buharlaşma, düşük nemlilik ve buharlaşma görülür.
2-Karadeniz İklimi:
Her mevsim yağış görülen bir iklim tipidir. Yağış miktarı ve ısı şartlarına gore 3 ikincil tipe ayrılabilir.
a-Doğu Karedeniz İklimi: Oldukça yüksek yağış miktarları, nispeten yüksek yaz sıcaklıkları ve kışları ılık geçmektedir.
b-Orta Karadeniz İklimi: Orta derecede yağış miktarları , kendini hissettiren Akdeniz tesiri altında düşük yaz yağışları görülmektedir.
c-Batı Karadeniz İklimi: Nisbeten daha azca yağış ve gerek kışın gerekse yazın daha düşük sıcaklıklar görülür.
3-Akdeniz İklimi:
Oldukça yüksek senelik yağış miktarlarına karşın karakteristik ve şiddetli yaz kuraklığı en mühim özelliğidir. Isı şartları ve yaz kuraklığının şiddetine gore 2 ikincil tipe ayrılır.
a-Aslolan Akdeniz İklimi: Oldukça yüksek yaz sıcaklığı, çok şiddetli buharlaşma ,düşük bulutluluk, nadiren kar yağışı ve don görülür.
b-Marmara İklimi: Oldukça soğuk bir kış mevsimi, kar yağışı düzgüsel, don daha sık, nisbeten hafiflemiş yaz kuraklığı, buharlaşma sertliği daha azca, nemlilik ve bulutluluk daha fazladır.
4- Doğu Anadolu İklimi:
Şžiddetli karasal özellikler, karlı,donlu ve uzun kışlar vardır. Yağış rejimine gore 2 ikincil tipe ayrılır.
a-Her Mevsimi Yağışlı Tip: Yağış azamisi yaz başlarına ya da yaza ,asgarisi kışa rastlar. Karakteristik mutedil kontinental iklim tipini temsil eder(Doğu Karadenizin iç kesimleri ile Kars ve Ardahan çevreleri).
b-Yazı Kurak Tip: Azami yağış kışın ve ilkbaharda asgari yağış yazın görülür(Doğu Anadolu Bölgesinin büyük kısmı).
İKLİM ELEMANLARI
SICAKLIK
Güneş ışığı %100;
* Bulut ve atmosferin tesiri ile % 25i uzaya,
* % 25, gölge yerlerin aydınlatılması ve gökyüzünün maviliği,
* % 15, Atmosferin emmesi ile ısınmasını sağlar,
* % 35 yeryüzüne ulaşır (% 27si yeri ısıtır, % 8i yansır).
Isı Dağılışını Etkileyen Faktörler (Isı Etmenleri)
1. Güneş Işınlarının Geliş Açısı: Güneş ışınları dik gelirse ısınma fazla olur. Bu açıyı etkileyen faktörler;
a. Dünyanın Şžekli ve Enlem: Ekvatordan Kutuplara gidildikçe açı daralır.
c. Günün Saati: Sabah, öğle, akşam değişik açılar.
d. Bakı ve Eğim: Yer şekillerinin, dağların güneşe gore konumu açı üstünde değişiklik yapar.
Bakı nın etkili olduğu yamaçlarda;
üIsı daha fazladır,
üAynı tür bitkilerin olgunlaşama süresi daha kısadır,
üTarımın yükselti sınırı daha fazladır,
üSürekli kar üst sınırı daha fazladır,
üOrman üst sınırı daha yukarılara çıkar.
Yol uzadıkça enerji kaybı artar. Dik açı ile gelen yerlerde tutulma oranı azdır.
3. Güneşlenme Süresi:
Gündüz süresi uzun olduğunda ısı değerleri yükselir. Günün en sıcak vakti öğleden sonradır.
4. Yükselti:
üTroposferin, yerden yansıyan ışınlar ile ısınması,
üHavadaki ısıyı tutan nemin yeryüzüne yakın yerlerde yoğunlaşması.
Yükseltisi fazla olan bir yerde;
ØIsı daha azdır,
ØAni ısı değişimi görülür (Rutubet azca)
ØGün içinde ısı daha çok yükselir, fazla düşer,
Øİklim şartları karasallaşır, Nebat örtüsü cılızlaşır.
5. Kara ve Denizlerin Dağılışı:
Karalar, denizlere oranla daha çok ve acele ısınır. Denizler daha azca ve geç ısınır. Karaların ısınma ısısı denizlerden daha fazladır. Güneş ışınları karalar üstünde 20 santimetre ile 1 m arasındaki bölüme kadar etki ederken denizlerde güneş ışınları kırılmaya uğrayarak 200 m derinliğe kadar etki eder. Bu durum ısı değişimini yavaşlatır.
6. Rutubet Miktarı:Isı farkını azaltır. Bulutlu günlerde ısı kıymeti yüksektir. Deniz, vadi ve ovalarda ısı kaybı azca, dağlarda fazladır. 7.Okyanus Akıntıları:
Deniz ve Karalarda ısı üstünde etkilidirler.
a. Sıcak Okyanus Akıntıları:
- Gulf Stream: Meksika körfezinden doğar K.B.Avrupa’ya doğru gider (İngiltere, Almanya, Norveç). Termik Ekvatorun, yer Ekvatorundan sapmasına niçin olur.
- Brezilya: Brezilya kıyılarından güneye doğru gider.
- Kuroşivo: Cenup Çin denizinden, Japonya’nın güneyine gider.
- Alaska: ABD’nin Alaska kıyılarında görülür.
b. Soğuk Okyanus Akıntıları:
Kutup bölgelerinden Ekvatora doğru akarlar.
- Labrador: Grönland civarı Baffin Körfezinden doğar. Kanada’nın Labrador yarımadası süresince sürüklediği sulardır. Kanada’nın doğu kıyılarında sıcaklığı düşürür.
- Kanarya: Afrika’nın K.Batı kıyılarında.
- Oyaşivo: Japonya’nın şimal kıyılarında.
- Bengal: G.Batı Afrika kıyılarında görülür.
- Peru: G.ABD’nın batı kıyılarında.
- Kaliforniya: K.ABD’nın batı kıyıları.
8. Rüzgarlar:
Enlem-sıcaklık ilişkisinden dolayı Ekvatordan esen rüzgarlar sıcaklığı yükseltir. Kutuplardan esenler düşürür.
Deniz-Kara rüzgarları=Kışın ılıtıcı, yazın
serinletici,
Kara-Deniz rüzgarları=Kışın sıcaklığı düşürücü,
Yazın sıcaklığı yükseltici tesir yapar.
9. Nebat Örtüsü:
Aslında nebat örtüsü ısı ve yağışın bir sonucudur.
Nebat örtüsü, güneş ışınlarının bir kısmını emerek gündüz yerin fazla ısınmasını önler. Gece ise fazla ısısının düşmesini önler.
YORUMLAR