ispela: trabzon maçkada bir köy (ocaklı). rum sözlüklerinde spelia ismi, eski hellence’de spelaıon “mağaralık†anlamına gelir. bu duruma...
ispela: trabzon maçkada bir köy (ocaklı). rum sözlüklerinde spelia ismi, eski hellence’de spelaıon “mağaralık†anlamına gelir. bu duruma gore bu adın yunanca olduğu anlaşılır. trabzon tahrir defterleri’ nden, ispela nam-ı başka hava sözcüğünden de anlaşılacağı benzer biçimde burada etnik bir karışımın olduğu anlaşılmaktadır. bu etnik karmaşanın bizler türklerin lehine sonuçlandığını, ispela’nın başka ismi olan arapça hava ve hava’nın bir mahallesi olan tsintzi / cinci adlarından anlayabiliriz. ispela bir rum köyüdür, ama daha sonraları rumlar bu köyde görülmez. rum deyişi olayların rumlar aleyhine geliştiğini yansıtmaktadır. anlaşıldığına gore, ispela bir rum köyüydü. xvı. yüzyıl ortalarına kadar burada katıksız rum halkı yaşarken daha sonraları buraya türklerin yerleşmesi ve rumların sayılarının azalması ile bir türk köyü kimliği kazandık.
ispela halkının karakter ve fiziki yapılarından çevredeki halklardan farklılıklar gösterdiği gözlenmektedir. bu halkının kökenlerini, köyün ismini doğasından aldığını bildikten sonrasında, tespit etmek güçleniyorsa da, elimizdeki bizans döneminden kalma belgeler bu güçlüğü aydınlatacak mahiyettedir.
berliner byzantische arbeit (berlinler bizans emek harcamaları) serisi altında 59 ten olarak gösterilen yaratı, vı-ıx. yüzyıllar içinde balkanlarla anadolu içinde meydana gelen etnik değişimleri içeren detaylı bir eserdir.
bu kaynaktan edindiğine gore, ıx. yüzyıl yarılarında iranlı hurremiler meshebinin kaçkınlarından 30 bin kişinin bizans imparatorluğuna sığındıkları ve bunlardan biride binlercesinin pontos bölgesine yerleştirildikleri ve burada hıristiyanlaştırıldıkları söylenir. (s104).
nam-ı başka hava mahallesi, maçka’nın köklü ve elit hanedanı eyüboğullarının yerleştikleri bir mahalledir. kırzıoğlu eyüboğullarının atalarının 1507 senesinde silvan’dan gelip şehzade selim’e sığınan ve maçka da yerleştirilen bir hanedan bulunduğunu bildirir.
ispela’da rumlar’ın sayılarının giderek azalmasından yakınan yöre rumlarının ifadelerine, ispela adının hava adına çevrilmesine ve hava’nın bir mahallesinin cinci ismi ile anılmasına dikkat edildiğinde, ispela köyü sakinleri iran dan kaçıp pontos yöresine yerleştirilen binlerce kişiden bir kısımı olduğu kanaatine varıyoruz. eyüboğullarının da maçka’nın başka yerlerine değildir de ispela’ya yerleştirilmeleri. iran’lı hurremilerle bir yakınlaşmadan başka bir şey değildir. trabzon tahrir defterlerinde, 1485 de 45 hanede 219, 1515 de 77 hanede 397 ve 1553 de 91 hanede 453 rum nüfusu gösterilir. şuanda ispela’nın bir mahallesi olan kostordos ayrı bir köy olarak aynı defterlerde yerini almaktadır.
mauntantos şimdiki teşkilatta köy statüsünden çıkartılıp ispela/ocaklı köyünün bir mahallesi olan bu köy vazelon belgelerinde, muntaniten yer ismi olarak geçer osmanlı belgelerinde mudanya köyü burası olmalıdır. 1485 de 21 hanede 109, 1515 de 1 müslim 28 rum hanesinde 153 ve 1553 de 1 müslim 19 rum hanesinde 100 nüfus gösterilir. maçka kitabında 250, 1920 de 200 rum’dan oluşan bir köydür. rum kaynakları olmasaydı bu mahallenin adının türk adından geldiği hiçbir vakit düşünülemezdi. moutoglıs ismi ile geçen bu yerin türkçe mutioğlu anlamına belirtilir.
alıntı: ilyas karagöz (trabzon yer isimleri)
YORUMLAR