Kadı Nedir?

kadı Gösterim: 185 Boyut: 81.6 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/> HAKİMü'Ş-ŞER'İ olarak da bilinir...

kadı

Gösterim: 185
Boyut: 81.6 KB" style="max-width:100%;margin: 2px;"/>

HAKİMü'Ş-ŞER'İ olarak da bilinir, İslam hukukunda şeriata bakılırsa yargı veren yargıç.

Kadıların yetki alanı kuramsal olarak hem hususi hukuka, hem de ceza hukukuna ilişkin davaları kapsıyordu. Fakat uygulama zamana ve mekâna bağlı olarak farklılık gösterebiliyordu. Mesela Osmanlı Devleti'nde, Tanzimat sonrasında yalnızca miras, vakıflar, evlilik ve boşanma benzer biçimde konulardaki davalara bakıyorlardı. Başlangıçta, doğrusu İslamın ilk dönemlerinde, kadıların yönetsel görevleri yoktu; yalnızca anlaşmazlıklarda hakemlik ediyor ve kendilerine ulaşan şikâyetleri karara bağlıyorlardı. Fakat zaman içinde vakıfların yönetimini, yetimlerin ve kendi çıkarlarını gözetemeyecek durumda olanların mülklerinin vasiliğini, ek olarak vasisi bulunmayan bayanların evliliklerinin denetimini üstlendiler.


Kadıların ilk İslam toplumlarında çok mühim işlevleri vardı. Bundan dolayı kadı olabilmek için birçok koşulu yerine getirmek gerekiyordu. Kadı günahtan sakınan, erdemli, erişkin ve özgür (köle olmayan) bir Müslüman olmalı, şeriatı iyi bilmeliydi. Fıkıh bilginlerinin büyük çoğunluğuna bakılırsa müçtehid olmayan kişinin kadı atanması caiz değildi; sadece içtihat düzeyinde bilgili kişilerin bulunmaması durumunda bir başkası da kadı atanabilirdi.


İkinci halife Hz. Ömer, İslam toplumunda ortaya çıkan her anlaşmazlığı kendisinin direkt çözmesi zorunluluğundan kurtulmak amacıyla ilk kez kadı atadı. Hz. Ömer döneminden (634-644) sonrasında adaletin kadılar vesilesiyle yerine getirilmesi kurumlaştı. Abbasi halifesi Harun Reşid döneminde (786-809) Ebu Hanife'nin öğrencilerinden Ebu Yusuf'un başkadılık (kadi'l-kudat) görevine atanmasına değin kadılar davaları şeriatın temel ları olan Kuran, sünnet, icma ve kendi içtihatlarına bakılırsa karara bağlıyorlardı. Ebu Yusuf'tan sonrasında, Abbasi ve Osmanlı dönemleri süresince sistemleşen Hanefi fıkhı temel alındı.


Osmanlı döneminde gerek şer'î, gerekse örfî hukuk davalarına bakan; dolayısıyla ilke olarak, reayanın da sipahisini şikâyet edebildiği kadı mahkemelerinin varlığı, tımar sisteminin görece merkezî denetim altındaki işleyişi bakımından ehemmiyet taşıyordu. Kadılık görevine medreseleri bitiren ve mülazemet (adaylık) alan kişiler atanırdı. Kadılar atandıkları yerin askeri işleri haricinde tüm mahalli ve yönetsel işlerini de yürütürlerdi. 16. yüzyılın ortalarına değin, gündelikleri 40-150 akçe içinde olan tüm kadılar, bağlı oldukları yere bakılırsa Anadolu ya da Rumeli kazaskerleri tarafınca atanırdı. Gündelikleri 150 akçeden yukarı olan büyük kadıların atanması ise kazaskerin önerisiyle sadrazamca yapılırdı. 16. yüzyılın ortalarında kadılar padişahın onayı ile şeyhülislam tarafınca atanmaya başladı.


OsmanlIlarda kadılar, kuzat (kaza kadıları) ve mevali (sancak ve eyalet kadıları) olmak suretiyle iki sınıftı. Kaza kadıları da Rumeli, Anadolu ve Mısır kadıları olmak suretiyle üçe ayrılıyordu. Bunlar bulunduklan bölgenin kazaları haricinde vazife yapamazlardı. Mesela bir Rumeli kazasında vazife icra eden kadılar Rumeli kazaskeri defterinde (akdiye defteri, sonraları tarik defteri) kayıtlı olur, Anadolu ya da Mısır kazalarına atanmazlardı. Rumeli kazaları önemlerine bakılırsa dokuz, Anadolu kazaları 10, Mısır kazaları da altı dereceye ayrılmıştı. Her bölgenin en üst dereceli kadılıkları sitte adını alır, sitte-i Rumeli, sitte-i Mısır biçiminde ayrılırdı. Her bölgenin sitte derecesine ulaşan kadılarına eşraf-ı kuzat denirdi. Sitte-i Rumeli'den seçilen iki şahıs Rumeli kazaskeri divanında, sitte-i Anadolu ve sitte-i Mısır'dan seçilen iki kadı da Anadolu kazaskeri divanında danışmanlık yaparlardı. Bu danışmanlara tahtabaşı adı verilirdi. Bulundukları bölgenin kazalarında dolaşarak vazife sürelerini tamamlayan kaza kadıları emekli olur ya da yasal bekleme süresi sonunda mevleviyete (sancak ve eyalet kadılıkları) geçerdi.


Mevleviyet düzeyindeki kadıların 300 akçe gündeliklileri sancaklarda, 500 akçe günde- liklileri de eyalet merkezlerinde kadılık yaparlardı. Mevleviyet rütbeleri aşağıdan yukarıya devriye mevalisi, mahreç mevalisi, Bilâd-ı Hamse aşamalarından oluşur, bunların üstünde de Haremeyn (Mekke ve Medine) kadıları ile İstanbul kadısı yer alırdı. Mansıb ve paye olarak ikiye ayrılan mevleviyet sınıfında İzmir paye-i mücerredi, Edirne paye-i mücerredi, devriye, mahreç, Bilâd-ı Hamse, Galata, İstanbul, Anadolu ve Rumeli payelerini alanlar, ertesi yıl mansıba geçerlerdi.


1869'da nizamiye mahkemeleri kurulunca, kadıların yetkisi şer'i yargıyla sınırlandı. 1914'te çıkarılan yasayla da kadılık koşulları ve şeriye mahkemelerinde bakılacak davalar belirlendi. 9 Nisan 1924'te piyasaya sürülen 469 sayılı yasayla da şeriye mahkemeleri kapatıldı ve Türkiye'de kadılık unvanı kaldırıldı.

: Ana Britannica

• 
  Kadı Burhaneddin


• 
  Türk Devletleri - Kadı Burhaneddin Ahmed Devleti


• 
  Abdurrahman Paşa (Kadı)

KADI NEDİR

Osmanlı İmparatorluğu`nda, kazaî ve adlî yetkisi olan kimse. Bugünkü yargıç ve savcıların vazife ve yetkilerine haiz olan kadı, dinî ve göreneksel kanunlara bakılırsa yargı verirdi.Kadı olmak için tüm medrese öğrenimini tamamlamak ve icazet (mezuniyet belgesi) almak lüzumlu idi.Kadılar yavaş yavaş ve zaman içinde terfi ederek nahiye, ilçe ve sandık kadılıklarına kadar çıkabilirlerdi.

Daha çok yükselmek için yeniden medreseye dönerek bir süre müderrislik etmek gerekti. Kadılığın bundan sonraki yükselme basamakları Galata, İstanbul Kadılığı Anadolu ve Rumeli kazaskerliği idi. Rumeli kazaskerleri terfi ederlerse şeyhülislâm olurlardı.

Kadı

İslâm toplumunda örfî ve şerî hukuku tatbik eden mahkemenin başkanı. Osmanlı İmparatorluğu'nda kadılar, medreselerden yetişirdi. Yalnız yargı işleriyle değil, bulundukları bölgelerden zahire toplanması, yol yapımı ve öteki işlerde çalıştırılacak kimselerin toplanması benzer biçimde idarî işlerle de kadılar yükümlüydüler. Tanzimat döneminde (1839) kadıların görevleri yalnız evlenme, boşanma, nafaka ve miras davalarına bakmakla sınırlandırıldı. Kadılık kurumu, 1926 senesinde kaldırıldı.

MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

KADI

a. (ar. kadi, tfazi, icra eden, yerine getirenden).

1. İslam devletlerinde yargılama yetkisine haiz devlet görevlisi. (Bk. ansikl. böl.)

2, Kadı kızı Kadire, geldi çıktı sedire, kendini asil soplu sanarak bulunmuş olduğu yerde baş köşeye geçen ve iş hayata geçirmeye yanaşmayan kimselerin bu tutumu için alay yollu söylenir.


—Esk. Kadı (y)-ü-hacat ya da kazi (y)-ül -hacat, tüm istekleri, dilekleri yerine getiren Tanrı için kullanılır. ll Kadı (y)-ül-kuzzat ya da kazi (y)-ül-kuzzat, en büyük kadı; şeyhülislam ya da kazaskerler için kullanılır.


—Din. Kadılar helvası, Tanrı'ın Beni İsrail kavmine Mısır'dan göç ederken çölde gökten indirdiğine inanılan ekmek, hamursuz.


—Tar.

• 
  Kadı beratı, OsmanlI imparatorluğu'nda kadılığa atananlara verilen, kadılık hayata geçirmeye yetkili olduğuna ilişkin belge.
• 
  Kadı naibi - NAİP.

Kaynak: Büyük Larousse

kadı ingilizcesi

• cadi, kadi, Muslim judge

• 
  Kadı Burhaneddin


• 
  Türk Devletleri - Kadı Burhaneddin Ahmed Devleti


• 
  Abdurrahman Paşa (Kadı)