Kazaskerler: (Özet) I. Murat döneminde kurulmuş Fatih döneminde Anadolu ve Rumeli Kazaskerlikleri olmak suretiyle sayıları ikiye çıkarılmış...
Kazaskerler: (Özet) I. Murat döneminde kurulmuş Fatih döneminde Anadolu ve Rumeli Kazaskerlikleri olmak suretiyle sayıları ikiye çıkarılmıştır. Kazaskerler Divan’da büyük davalara bakarlar, kendi bölgelerindeki kadı ve müderrisleri atama ya da görevden alma işlerine karar verirlerdi. KADIASKER (Kazasker)
Osmanlı Devleti'nde askerî ve hukukî işlerden görevli olan(bugünkü hakkaniyet bağanlığı şeklinde) kadıaskerlik teşkilâtı gerek kelime gerekse meslek olarak uzun bir geçmişe haizdir. Hz. Ömer tarafınca ordugâh şehirlerine atama edilen kadılar sivil olmaktan ziyade askerî bir kimlik taşıyorlardı. Bu sebeple kadıaskerliğin Hz. Ömer tarafınca kurulduğu belirtilmektedir. Abbasîlerde de görülen bu mansıb (makam aşama) Harzemşahlarda Anadolu Selçukluları’ nda Eyyûbîler'de Memlûklülerde ve hatta Karamanlılarda da vardı.
Kadıaskerlik Osmanlı ilmiye teşkilâtı içinde mühim bir mevki idi. Kadıasker terkibindeki "asker" kelimesi müessesenin özelliği açısından ehemmiyet taşır. Zira Şžeyhülislâmlıktan takriben bir çağ kadar ilkin (80 yıl) kurulmuş olan müessesenin kuruluşunda devletin asker ve onların gereksinimlerini karşılamada titizlikle hareket ettiğini göstermektedir. Bununla birlikte Divân-ı Hümâyun âzâsı olan kadıaskerin vazifeleri yalnız askerî saha ile sınırı olan değildi. Kadıaskerler bununla beraber tüm sivil ve adlî işlere de bakıyorlardı. Onlar belli seviyedeki bazı kadı ve nâiblerin tayinlerini de yapıyorlardı. Divan toplantılarında vezir-i âzamın sağında vezirler solunda da kadıaskerler yer alırdı.
Fâtih Sultan Mehmet’in son senelerine kadar yalnız bir kadıaskerlik vardı. Hududların genişlemesi ve işlerin çoğalması yüzünden 1481 senesinde biri Rumeli diğeri Anadolu olmak suretiyle ikiye ayrıldı ve Osmanlı saltanatının sonuna kadar devam etti.
Protokole gore daha üstün addedilen Rumeli kadıaskerleri ile daha aşağı bir mevkide bulunan Anadolu kadıaskerinin vazifeleri kanunnâmelerle belirlenmişti. Buna gore Anadolu'da bulunan müderris ve kadıların tayini Anadolu kadıaskerinin Rumeli'de bulunan müderris ve kadıların tayini de Rumeli kadıaskeri tarafınca yapılmaktaydı. Görüldüğü şeklinde müessesenin görevleri eğitim ve yargı teşkilatının idaresi ordu ve askerî zümrenin gerek sulh gerekse harp esnasında hukûkî ihtilaflarının (ayrılık) giderilmesi ve davalarının görülmesi şeklinde iki ana grupta toplanabilir.
Divân'daki davaları dinleyen kadıaskerler Salı ve Çarşamba hariç olmak suretiyle her gün kendi konaklarında divân kurup kendilerini ilgilendiren şer'î ve hukukî işlere bakarlardı. Kadıaskerlerden her birinin tezkireci rûznamçeci matlabçi tatbikçi mektupçu ve kethüda olmak suretiyle yardımcıları bulunurdu. Ek olarak her birinin davalı ve davacıyı divâna getiren yirmişer yardımcısı bulunmaktaydı.
Padişah sefere çıkmış olduğu vakit kadıaskerler de onunla beraber giderlerdi. Padişah sefere gitmediği takdirde onlar da gitmezlerdi. Bu durumda şer'î muameleleri görmek suretiyle onların yerine "ordu kadısı" atama edilip gönderilirdi. Aynı şekilde padişahlar Edirne'ye gittikleri vakit onlar da padişahla beraber gider ve akdedilen divân oturumlarına iştirak ederlerdi.
Bu kurum Osmanlı Devleti'nin sonuna kadar devam etmiş Osmanlı hükümeti ile beraber o da tarihe mâl olmuştur.
YORUMLAR