KAPIKULU a. Tar. 1. OsmanlI imparatorluğumun devamlı ordusunu oluşturan ücretli askerler. (Bk. ansikl. böl.) 2. Kapıkulu süvarileri,...
KAPIKULU a. Tar.
1. OsmanlI imparatorluğumun devamlı ordusunu oluşturan ücretli askerler. (Bk. ansikl. böl.)
2. Kapıkulu süvarileri, osmanlı kapıkulu ordusunun atlı sınıfı. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Osmanlılar'da kapıkulu ordusunun ortaya çıkmasında temel etken, kuvvetli bir yaya ordusu oluşturmak gereksinimiydi. OsmanlIlar bu sebeple yönetimleri altına aldıkları hıristiyan halkların adam evlatlarından yararlandılar. Minik yaşta ailelerinden aldıkları hıristiyan evlatları (devşirme), etnik ve dinsel kökenlerinden kopararak türkleştirdiler ve ekranda görülen pencereden padişaha sıkı sıkıya bağlı, her an muharebeye hazır, devamlı ve ücretli bir ordu yarattılar. Bu ordu, dışa karşı, eyalet askerleriyle beraber oluşturulan osmanlı ordusunun etkili bir vurucu gücü olduğu benzer biçimde, imparatorluk içindeki feodal eğilimlerin kırılmasında ve padişahın otoritesinin tüm imparatorlukta yayılmasında başlıca görevi oynadı.
Kapıkulu ordusu, yeniçeri, kapıkulu süvarileri, topçu, cebeci, top arabacıları, lağımcı ocaklarından oluşuyordu. Ekranda görülen pencereden savaşçılıklarıyla büyük ün kazanan yeniçeriler yaya ordusuydu. Kapıkulu süvari ocakları atlı sınıfı, ötekiler teknik sınıfları oluşturuyordu. Kapıkulu ocaklarının temeli Murat I döneminde, olasılıkla Edirne'nin fethinden sonrasında atıldı, ilk kurulan Yeniçeri ocağı'nı, zaman içinde diğeri ocaklar izledi ve kapıkulu ordusu Süleyman I (Kanuni) döneminde en gelişkin şekline ulaştı, imparatorluk sınırları genişledikçe kapıkulu askerlerine kale muhafızlığı görevleri de verildi. Kapıkulu askerlerine üç ayda bir aldıkları ücret (ulufe) bundan dolayı "ulufeli askerler" de denirdi.
Başta yeniçeriler olmak suretiyle, tüm kapıkulu ocakları XVI. yy. sonlarına değin disiplinlerini ve askerlik niteliklerini korudular. Fakat XVII. yy.'dan başlayarak savaşçı özelliklerini kaybetmeye başladılar. Bozulma en çarpıcı şekilde Yeniçeri ocağı'nda kendini gösterdi. Giderek başta yeniçeriler ve kapıkulu süvarileri olmak suretiyle kapıkulu ocakları, imparatorluk içinde bir isyan ve düzensizlik unsuru durumuna geldiler. Kapıkulu ocaklarının teknik sınıfları, bilhassa topçu ve humbaracı ocakları bir takım yenileştirmeleri kabul etmekle beraber Yeniçeri ocağı tüm yenileştirmelere karşı çıktı. Bu da Yeniçeri ocağı ile beraber tüm kapıkulu ocaklarının kaldırılması ile sonuçlandı (1826).
• Kapıkulu süvarileri (Altı bölük, Altı bölük halkı da denir), sırasıyla sipah, silahtar', sağ' ulufeciler (ulufeciyanı yemin), sol ulufeciler (ulufeciyanı yesar), sağ garipler (gureba-yı yemin), sol garipler (gurebayı yesar) bölüklerinden oluşuyordu. İlk iki bölüğe "yukarı bölükler†ikinci ve üçüncü bölüklere "orta bölükler", son iki bölüğe “aşağı bölükler", son dört bölüğe “bölükat-ı erbaa†ya da "dört bölük" deniliyordu. İlk olarak silahtar bölüğü kurulmuş, Mehmet II döneminde kurulan sipah bölüğü bir süre sonra kurulmasına rağmen ilk sırayı almış, bir süre sonra da diğeri bölükler oluşmuştu. Kapıkulu süvarilerinin kaynağını Galata sarayı, Edirne sarayı, ibrahimpaşa sarayı, Topkapı sarayı iç oğulları ile savaşlarda yararlık gösteren yeniçeriler, seyrek olarak da topçu ve cebeciler oluşturuyordu.
Kapıkulu süvarileri bölüklerinin her birinin bir ağası vardı. Bununla birlikte her bölükte bir kethüda, kethüdayeri, başçavuş, çavuş ve kâtipler bulunuyordu. Kapıkulu süvarileri, İstanbul'da değildir, kethüdayerinin nezaretinde Kütahya ile Edirne arasındaki merası bolca yerlerde kalırlardı. Türlü görevlerle İstanbul'da bulunanlarla ulufe alabilmek için gelenler Sultanahmet hanı, Elçi hanı, Kurşunlu han ve Süleymaniye camisi yakınındaki dokuz bekâr odasında otururlardı.
Sipah bölüğü kırmızı, silahtar bölüğü sarı, sağ ulufeciler yeşil, sol ulufeciler sarı -yeşil, sağ garipler sarı-beyaz, sol garipler yeşil-beyaz bayrak taşıyorlardı. Kapıkulu süvarileri diğeri kapıkulu ocaklarına nazaran ayrıcalıklı bir sınıftı. Ulufeleri yeniçerilere nazaran daha yüksekti. Bununla birlikte sulh dönemlerinde divan, ihtisap vb. kâtiplikleri, avarız, nüzul, ağnam, cizye vb. tahsildarlıkları benzer biçimde görevlerden ek gelir elde ediyorlardı. Kapıkulu süvarileri evlenebiliyor ve erişkin oğulları "veledeş" adıyla kapıkulu süvari bölüklerine alınıyorlardı. Kapıkulu süvarilerinin ilk dört bölüğü aldıkları gündeliğin her beş akçesine karşılık sefer esnasında bir atlı seyis bulundurmak zorundaydılar.
Kapıkulu süvarileri XVII. yy.'da OsmanlI imparatorluğu'nda kafa gösteren iç bunalımlarda geniş seviyede etkili oldular. Yeniçerilerle kimi zaman bir arada hareket ettiler, kimi zaman de karşı karşıya geldiler. XVIII. yy.'da önemini tümüyle yitiren Kapıkulu süvarileri örgütü, 1826'da Yeniçeri ocağı ile beraber kaldırıldı.
Kaynak: Büyük Larousse
1. OsmanlI imparatorluğumun devamlı ordusunu oluşturan ücretli askerler. (Bk. ansikl. böl.)
2. Kapıkulu süvarileri, osmanlı kapıkulu ordusunun atlı sınıfı. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Osmanlılar'da kapıkulu ordusunun ortaya çıkmasında temel etken, kuvvetli bir yaya ordusu oluşturmak gereksinimiydi. OsmanlIlar bu sebeple yönetimleri altına aldıkları hıristiyan halkların adam evlatlarından yararlandılar. Minik yaşta ailelerinden aldıkları hıristiyan evlatları (devşirme), etnik ve dinsel kökenlerinden kopararak türkleştirdiler ve ekranda görülen pencereden padişaha sıkı sıkıya bağlı, her an muharebeye hazır, devamlı ve ücretli bir ordu yarattılar. Bu ordu, dışa karşı, eyalet askerleriyle beraber oluşturulan osmanlı ordusunun etkili bir vurucu gücü olduğu benzer biçimde, imparatorluk içindeki feodal eğilimlerin kırılmasında ve padişahın otoritesinin tüm imparatorlukta yayılmasında başlıca görevi oynadı.
Kapıkulu ordusu, yeniçeri, kapıkulu süvarileri, topçu, cebeci, top arabacıları, lağımcı ocaklarından oluşuyordu. Ekranda görülen pencereden savaşçılıklarıyla büyük ün kazanan yeniçeriler yaya ordusuydu. Kapıkulu süvari ocakları atlı sınıfı, ötekiler teknik sınıfları oluşturuyordu. Kapıkulu ocaklarının temeli Murat I döneminde, olasılıkla Edirne'nin fethinden sonrasında atıldı, ilk kurulan Yeniçeri ocağı'nı, zaman içinde diğeri ocaklar izledi ve kapıkulu ordusu Süleyman I (Kanuni) döneminde en gelişkin şekline ulaştı, imparatorluk sınırları genişledikçe kapıkulu askerlerine kale muhafızlığı görevleri de verildi. Kapıkulu askerlerine üç ayda bir aldıkları ücret (ulufe) bundan dolayı "ulufeli askerler" de denirdi.
Başta yeniçeriler olmak suretiyle, tüm kapıkulu ocakları XVI. yy. sonlarına değin disiplinlerini ve askerlik niteliklerini korudular. Fakat XVII. yy.'dan başlayarak savaşçı özelliklerini kaybetmeye başladılar. Bozulma en çarpıcı şekilde Yeniçeri ocağı'nda kendini gösterdi. Giderek başta yeniçeriler ve kapıkulu süvarileri olmak suretiyle kapıkulu ocakları, imparatorluk içinde bir isyan ve düzensizlik unsuru durumuna geldiler. Kapıkulu ocaklarının teknik sınıfları, bilhassa topçu ve humbaracı ocakları bir takım yenileştirmeleri kabul etmekle beraber Yeniçeri ocağı tüm yenileştirmelere karşı çıktı. Bu da Yeniçeri ocağı ile beraber tüm kapıkulu ocaklarının kaldırılması ile sonuçlandı (1826).
• Kapıkulu süvarileri (Altı bölük, Altı bölük halkı da denir), sırasıyla sipah, silahtar', sağ' ulufeciler (ulufeciyanı yemin), sol ulufeciler (ulufeciyanı yesar), sağ garipler (gureba-yı yemin), sol garipler (gurebayı yesar) bölüklerinden oluşuyordu. İlk iki bölüğe "yukarı bölükler†ikinci ve üçüncü bölüklere "orta bölükler", son iki bölüğe “aşağı bölükler", son dört bölüğe “bölükat-ı erbaa†ya da "dört bölük" deniliyordu. İlk olarak silahtar bölüğü kurulmuş, Mehmet II döneminde kurulan sipah bölüğü bir süre sonra kurulmasına rağmen ilk sırayı almış, bir süre sonra da diğeri bölükler oluşmuştu. Kapıkulu süvarilerinin kaynağını Galata sarayı, Edirne sarayı, ibrahimpaşa sarayı, Topkapı sarayı iç oğulları ile savaşlarda yararlık gösteren yeniçeriler, seyrek olarak da topçu ve cebeciler oluşturuyordu.
Kapıkulu süvarileri bölüklerinin her birinin bir ağası vardı. Bununla birlikte her bölükte bir kethüda, kethüdayeri, başçavuş, çavuş ve kâtipler bulunuyordu. Kapıkulu süvarileri, İstanbul'da değildir, kethüdayerinin nezaretinde Kütahya ile Edirne arasındaki merası bolca yerlerde kalırlardı. Türlü görevlerle İstanbul'da bulunanlarla ulufe alabilmek için gelenler Sultanahmet hanı, Elçi hanı, Kurşunlu han ve Süleymaniye camisi yakınındaki dokuz bekâr odasında otururlardı.
Sipah bölüğü kırmızı, silahtar bölüğü sarı, sağ ulufeciler yeşil, sol ulufeciler sarı -yeşil, sağ garipler sarı-beyaz, sol garipler yeşil-beyaz bayrak taşıyorlardı. Kapıkulu süvarileri diğeri kapıkulu ocaklarına nazaran ayrıcalıklı bir sınıftı. Ulufeleri yeniçerilere nazaran daha yüksekti. Bununla birlikte sulh dönemlerinde divan, ihtisap vb. kâtiplikleri, avarız, nüzul, ağnam, cizye vb. tahsildarlıkları benzer biçimde görevlerden ek gelir elde ediyorlardı. Kapıkulu süvarileri evlenebiliyor ve erişkin oğulları "veledeş" adıyla kapıkulu süvari bölüklerine alınıyorlardı. Kapıkulu süvarilerinin ilk dört bölüğü aldıkları gündeliğin her beş akçesine karşılık sefer esnasında bir atlı seyis bulundurmak zorundaydılar.
Kapıkulu süvarileri XVII. yy.'da OsmanlI imparatorluğu'nda kafa gösteren iç bunalımlarda geniş seviyede etkili oldular. Yeniçerilerle kimi zaman bir arada hareket ettiler, kimi zaman de karşı karşıya geldiler. XVIII. yy.'da önemini tümüyle yitiren Kapıkulu süvarileri örgütü, 1826'da Yeniçeri ocağı ile beraber kaldırıldı.
Kaynak: Büyük Larousse
Kapıkulu askerleri hakkında bilgi verebilir misiniz?
Osmanlı Kurumları - Kapıkulu Ocağı
KAPIKULU
- Osmanlı padişahının komutası altında bulunan ve ulufe vb. geliri olan piyade ve süvari askerleri.
- Osmanlı devletinin sürekli ordusunu teşkil eden yaya ve atlı askerlerin bütününe verilen addır.
YORUMLAR