Karahanlı metinleri Eski Türkçenin Karahanlı dönemine ilişkin başlıca eserleri şunlardır: · Kutadgu Bilig (Mutluluk Bilgisi): Yusuf Özgü Hâ...
Karahanlı metinleri
Eski Türkçenin Karahanlı dönemine ilişkin başlıca eserleri şunlardır:
· Kutadgu Bilig (Mutluluk Bilgisi): Yusuf Özgü Hâcib, 1069-1070 senesinde 6645 beyit olarak yazdığı bu eserinde devlet, hakkaniyet, insan ve aklı temsil eden dört simgesel kişiyi birbirleriyle konuşturarak insanlara iki cihanda mesut olmanın yolunu göstermiştir. Siyasetname niteliğindeki eserde, ideal bireylerden oluşan bir cemiyet ve devlet göz önünde canlandırılmıştır. Millî kültürle İslâm kültürünün ustalıkla birleştirildiği bu yaratı Tabgaç Buğra Karahan’ın iltifatına mazhar olmuş ve yazarına da Özgü Hâciplik* unvanını kazandırmıştır. Kutadgu Bilig, İslâmlığın tesirindeki Türk edebiyatının ilk ürünüdür. Dil ve edebiyat zamanı yanında kültür zamanı bakımından da en mühim kaynaklardan biridir.
· Dîvânü Lûgati’t-Türk: Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türk dilinin üstünlüğünü göstermek amacıyla Kaşgarlı Mahmud tarafınca 1072’de yazılmaya başlanan ve 1077 senesinde halife Ebü’l Kasım Abdullah’a sunulan bu yaratı, ansiklopedik bir Türk dili sözlüğüdür. Kaşgarlı Mahmud, Türkçeden Arapçaya lügat tertibinde hazırladığı eserinde madde başı kelimeleri açıklarken kendi derlediği deyimlerden, savlardan (atasözleri), koşuklardan (koşmalar) örnekler de vermiştir. Bununla beraber, halk edebiyatının ilk ürünleri de ilk kez bu şekilde bir eserde derlenmiştir. Türk cemiyet hayatından örneklerin de bulunmuş olduğu Dîvânü Lûgati’t-Türk, 11. yüzyıl Orta Asya Türk dünyasının en sağlam dil mirası olmasının yanında Türk kültürü ve medeniyetinin eşi olmayan kaynaklarından biridir.
· Atabetü’l-Hakayık (Gerçeklerin Eşiği): Dinî ve tasavvufî konuların anlatıldığı bu eserin Edib Ahmet tarafınca 12. yüzyılın başlarında yazıldığı tahmin edilmektedir. Kitapta; bilginin yararı, cahilliğin ziyanı, dili tutmanın önemi, cimriliğin kötülüğü, cömertliğin iyiliği, alçak gönüllüğünün güzelliği, kibrin kötülüğü benzer biçimde mevzular işlenmiştir. Yapıt bu bakımdan öğretici bir özelliğe haizdir.
· Divân-ı Hikmet: Hoca Ahmet Yesevî’nin şiirlerine hikmet, bu şiirlerin toplandığı defterlere Divân-ı Hikmet denmektedir. Bu eserdeki şiirlerin hepsi, Hoca Ahmet Yesevî’ye ilişkin değildir. Kitapta, öğretici yönü ağır basan manzumeler vardır. Hoca Ahmet Yesevî, Türklerin İslâmı daha iyi tanımalarına hizmet etmiş, yaşamış olduğu dönemde birleştirci bir rol üstlenmiş, Hacı Bektâşı Velilerin Yunus Emrelerin, Mahdum Kuluların yetişmesine vesile olmuştur.
YORUMLAR