KARARLILAŞTIRMA a. Fişekç. Ham bir patlayıcı maddedeki kararsız katışık öğeleri elemek ve bir kararlılaştırıcı eklemek işlemi. —F...
KARARLILAŞTIRMA a. Fişekç. Ham bir patlayıcı maddedeki kararsız katışık öğeleri elemek ve bir kararlılaştırıcı eklemek işlemi.
—Fizs. kim. Bir kararlılaştırıcının etkime biçimi. (Bk. ansikl. böl. Polim.)
—Havc. Bir uçağın kararlılığını uçuş esnasında uçuş koşulları ne olursa olsun otomatikman elde eden yöntem.
—Metalürj. Kararlılaştırma tavı, yapının kırılgan ya da korozyona duyarlı bir hale dönüşmesini önlemeye yarayan ve çoğu zaman ısı etkisiyle uygulanan işlem. (Bu işlem ya sıvı halde [çeliklerin yaşlanmasına karşı kararlılaştırma tavı], ya da katı halde [çeşitli tavlamalar, iç gerilmeleri kararlaştırma menevişlemeleri] yapılır.)
—Petr. san. - GAZ- GİDERME.
—Uz. havc. Bir uzay aracının kendi ağırlık merkezi çevresindeki devinimlerinin, aracın içinde ya da haricinde kuvvet çiftleri uygulanarak belirli kanunlara nazaran düzenlenmesi. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Polim. Plastik maddelerin kararlılaştırılması için minimum üç etkenin bir arada olması gerekir: bunlar, polimer kökenli yapı, bireşim kanalıyla bağlanan katışkı maddeleri ve kararlılaştırıcılardır. Polimerin yapısı, çoğu zaman evvelde belirlenir; bununla beraber bir çok yapım hatası ortaya çıkabilir. Bu hatalar saptanarak elden geldiğince düzeltilmelidir. Bilhassa bir polimere, monomer fazlasının uzaklaştırılması amacıyla uygulanan "aşırı ısıtmaâ€, bir çok kez ısıl kırılgan noktaların (mesela çifte bağlar) oluşmasına neden olur. Polimerin kırılgan bir yapısı var ise ve polimerliği, ısıtma esnasında zincir biçiminde bozulma eğilimi gösteriyorsa (kimi polie- terler ile PVC'nin durumu) eşpolimerleştirme kanalıyla zincire parçalanma önleyici "kilitleyiciâ€ler, kısaca polimerliğin bozulmasına karşı gerçek "kilit†görevi oynayan eylemsiz motifler katılabilir. Katışkı maddeleri, katalizörden ileri gelen metal kalıntıları ile çözücü artıkları vb. şeklinde çok çeşitlidir Bu değişik maddelerin kendileri de ısıl parçalanma ve yükseltgenme katalizörleri ya da ışılduyarlılaştırıcılar olabilir. Kesin- laştırıcılar, parçalama etkenini (oksijen tutucu, U. V. soğurucu) yansızlaştırmak ya da parçalanma ürünlerini tutarak parçalanmanın özkatalizlenmesini önlemek amacıyla plastik madde ve elastomerle- re katılan bileşikler ya da karmaşık karışımlardır.
—Uz. havc. Bir uzay aracının gerek antenlerini, gerek fotoğraf makinelerini ya da öteki ölçü aletlerini devamlı olarak Yer'e doğru yöneltmesi için bir uydunun çoğu zaman Yer'e oranla durağan(durgun) bir yönü koruması zorunludur. Oysa, uzayda karşılaşmış olduğu çok sayıda tedirgin edici etkisinde bırakır sebebiyle bir uydu, kararlılaştırma düzenleriyle devamlı olarak aynı konuma getirilmiyorsa yönünü çok güç korur. Kararlılaştırma şekilleri yalnız uydu dışı kuvvetlerden yararlananlar (eylemsiz kararlılaştırma) ya da aracın içinde devamlı olarak enerji tüketerek bir pi- lotaj sistemine başvuranlar (etken kararlılaştırma) olmak suretiyle iki ana sınıfa ayrılır.
*Eylemsiz kararlılaştırma. Bu kararlılaştırma cayroskopik etkiden ya da çekim gradya- nından yararlanır. Cayroskopik kararlılaştırmada (ya da spinle kararlılaştırma) uyduya, yörüngeye yerleştirilmesi esnasında, ana eylemsizlik ekseni çevresinde bir dönme hızı kazandırılır. Böylece vasıta bir cay- roskop şeklinde davranır, kısaca bu eksen uzayda durağan(durgun) bir yön korur Yereksenli telekomünikasyon uydularının bir çok dönme ekşenleri Yer'in ekvator düzlemine dik olmak suretiyle bu yöntemle kararlılaştırılır. Çekim gradyanı ile meydana gelen kararlılaştırmada bir gökcisminin çekme kuvvetinin kendisine olan uzaklıkla değişmesinden yararlanılır. Bundan dolayı bir uydu naturel olarak uzun ekseni çevresinde döndüğü gökcisminin ağırlık merkezinden geçecek şekilde bir yön alır. Bununla beraber, bu etkiden yararlanabilmek için uydunun şekli çok uzun olmalıdır.
*Etken kararlılaştırma. Bir çok süre eylemsiz kararlılaştırma kafi olmamakta ve uydunun yönlendirilmesi için gerçek bir kumanda düzeninin bulunması gerekmektedir. Bu şekilde bir sistem, uydunun gerçek konumu ile istenilen konumu içinde bir hata işareti oluşturan algılayıcılar, bu işareti kuvvetlendiren ve pilota) emrine dönüştüren elektronik bir blok, bu pilotaj emirlerinden hareketle düzeltici çiftleri oluşturan devindirioi organlar ihtiva eder. Çoğunlukla çok minik düzeltici çiftlerinin çok duyarlı olarak elde edilmesi gerekir. Bu amaçla, çoğu zaman mikroiticilerden çıkan gaz jetleri, ya eylemsizlik volanları ya da manyetik bobinler kullanılır. Bilhassa üç eksenli kararlılaştırmada, aracın gerek de- vinimsiz uzaya, gerek bir gökcisminin yüzeyine nazaran olan yöneliminin tamamen denetim edilmesi sözkonusudur. Pilotlu gemiler, Yer gözetleme uyduları, gezegen sondalarının bir çok ve bazı yereksenli telekomünikasyon uyduları bu tür davranış kontrollerini gerektirir. Aracın davranışının bilinmesi için iç ya da dış yönelim karşılaşmaları kullanılabilir, iç karşılaştırma, kardan şeklinde yerleştirilmiş üç cayroskopla, uzaydaki yönelimi durağan(durgun) tutan bir eylemsizlik platformudur. Dış karşılaştırma, Güneş'in, seçilmiş parlak yıldızların (çoğu zaman Canopus'un) ya da Yer ufkunun yönünü belirleyen optik alıcılardan oluşur. Her durumda eylemsizlik platformunun yönelimini tekrardan ayarlayabilmesi için dış karşılaştırmalara dönemsel olarak başvurmak zorunluğu vardır. Uydunun kendi ağırlık merkezi çevresindeki kaba dönmeleri "vernier motorları†isminde olan minik roket-motorların oluşturduğu zıt çiftlerin etkisiyle gerçekleştirilir. Duyarlı davranış kontrolleri minik eylemsizlik tekerleklerinin ya da kürelerinin dönme hızlarıyla oynanarak yapılır.
—Fizs. kim. Bir kararlılaştırıcının etkime biçimi. (Bk. ansikl. böl. Polim.)
—Havc. Bir uçağın kararlılığını uçuş esnasında uçuş koşulları ne olursa olsun otomatikman elde eden yöntem.
—Metalürj. Kararlılaştırma tavı, yapının kırılgan ya da korozyona duyarlı bir hale dönüşmesini önlemeye yarayan ve çoğu zaman ısı etkisiyle uygulanan işlem. (Bu işlem ya sıvı halde [çeliklerin yaşlanmasına karşı kararlılaştırma tavı], ya da katı halde [çeşitli tavlamalar, iç gerilmeleri kararlaştırma menevişlemeleri] yapılır.)
—Petr. san. - GAZ- GİDERME.
—Uz. havc. Bir uzay aracının kendi ağırlık merkezi çevresindeki devinimlerinin, aracın içinde ya da haricinde kuvvet çiftleri uygulanarak belirli kanunlara nazaran düzenlenmesi. (Bk. ansikl. böl.)
—ANSİKL. Polim. Plastik maddelerin kararlılaştırılması için minimum üç etkenin bir arada olması gerekir: bunlar, polimer kökenli yapı, bireşim kanalıyla bağlanan katışkı maddeleri ve kararlılaştırıcılardır. Polimerin yapısı, çoğu zaman evvelde belirlenir; bununla beraber bir çok yapım hatası ortaya çıkabilir. Bu hatalar saptanarak elden geldiğince düzeltilmelidir. Bilhassa bir polimere, monomer fazlasının uzaklaştırılması amacıyla uygulanan "aşırı ısıtmaâ€, bir çok kez ısıl kırılgan noktaların (mesela çifte bağlar) oluşmasına neden olur. Polimerin kırılgan bir yapısı var ise ve polimerliği, ısıtma esnasında zincir biçiminde bozulma eğilimi gösteriyorsa (kimi polie- terler ile PVC'nin durumu) eşpolimerleştirme kanalıyla zincire parçalanma önleyici "kilitleyiciâ€ler, kısaca polimerliğin bozulmasına karşı gerçek "kilit†görevi oynayan eylemsiz motifler katılabilir. Katışkı maddeleri, katalizörden ileri gelen metal kalıntıları ile çözücü artıkları vb. şeklinde çok çeşitlidir Bu değişik maddelerin kendileri de ısıl parçalanma ve yükseltgenme katalizörleri ya da ışılduyarlılaştırıcılar olabilir. Kesin- laştırıcılar, parçalama etkenini (oksijen tutucu, U. V. soğurucu) yansızlaştırmak ya da parçalanma ürünlerini tutarak parçalanmanın özkatalizlenmesini önlemek amacıyla plastik madde ve elastomerle- re katılan bileşikler ya da karmaşık karışımlardır.
—Uz. havc. Bir uzay aracının gerek antenlerini, gerek fotoğraf makinelerini ya da öteki ölçü aletlerini devamlı olarak Yer'e doğru yöneltmesi için bir uydunun çoğu zaman Yer'e oranla durağan(durgun) bir yönü koruması zorunludur. Oysa, uzayda karşılaşmış olduğu çok sayıda tedirgin edici etkisinde bırakır sebebiyle bir uydu, kararlılaştırma düzenleriyle devamlı olarak aynı konuma getirilmiyorsa yönünü çok güç korur. Kararlılaştırma şekilleri yalnız uydu dışı kuvvetlerden yararlananlar (eylemsiz kararlılaştırma) ya da aracın içinde devamlı olarak enerji tüketerek bir pi- lotaj sistemine başvuranlar (etken kararlılaştırma) olmak suretiyle iki ana sınıfa ayrılır.
*Eylemsiz kararlılaştırma. Bu kararlılaştırma cayroskopik etkiden ya da çekim gradya- nından yararlanır. Cayroskopik kararlılaştırmada (ya da spinle kararlılaştırma) uyduya, yörüngeye yerleştirilmesi esnasında, ana eylemsizlik ekseni çevresinde bir dönme hızı kazandırılır. Böylece vasıta bir cay- roskop şeklinde davranır, kısaca bu eksen uzayda durağan(durgun) bir yön korur Yereksenli telekomünikasyon uydularının bir çok dönme ekşenleri Yer'in ekvator düzlemine dik olmak suretiyle bu yöntemle kararlılaştırılır. Çekim gradyanı ile meydana gelen kararlılaştırmada bir gökcisminin çekme kuvvetinin kendisine olan uzaklıkla değişmesinden yararlanılır. Bundan dolayı bir uydu naturel olarak uzun ekseni çevresinde döndüğü gökcisminin ağırlık merkezinden geçecek şekilde bir yön alır. Bununla beraber, bu etkiden yararlanabilmek için uydunun şekli çok uzun olmalıdır.
*Etken kararlılaştırma. Bir çok süre eylemsiz kararlılaştırma kafi olmamakta ve uydunun yönlendirilmesi için gerçek bir kumanda düzeninin bulunması gerekmektedir. Bu şekilde bir sistem, uydunun gerçek konumu ile istenilen konumu içinde bir hata işareti oluşturan algılayıcılar, bu işareti kuvvetlendiren ve pilota) emrine dönüştüren elektronik bir blok, bu pilotaj emirlerinden hareketle düzeltici çiftleri oluşturan devindirioi organlar ihtiva eder. Çoğunlukla çok minik düzeltici çiftlerinin çok duyarlı olarak elde edilmesi gerekir. Bu amaçla, çoğu zaman mikroiticilerden çıkan gaz jetleri, ya eylemsizlik volanları ya da manyetik bobinler kullanılır. Bilhassa üç eksenli kararlılaştırmada, aracın gerek de- vinimsiz uzaya, gerek bir gökcisminin yüzeyine nazaran olan yöneliminin tamamen denetim edilmesi sözkonusudur. Pilotlu gemiler, Yer gözetleme uyduları, gezegen sondalarının bir çok ve bazı yereksenli telekomünikasyon uyduları bu tür davranış kontrollerini gerektirir. Aracın davranışının bilinmesi için iç ya da dış yönelim karşılaşmaları kullanılabilir, iç karşılaştırma, kardan şeklinde yerleştirilmiş üç cayroskopla, uzaydaki yönelimi durağan(durgun) tutan bir eylemsizlik platformudur. Dış karşılaştırma, Güneş'in, seçilmiş parlak yıldızların (çoğu zaman Canopus'un) ya da Yer ufkunun yönünü belirleyen optik alıcılardan oluşur. Her durumda eylemsizlik platformunun yönelimini tekrardan ayarlayabilmesi için dış karşılaştırmalara dönemsel olarak başvurmak zorunluğu vardır. Uydunun kendi ağırlık merkezi çevresindeki kaba dönmeleri "vernier motorları†isminde olan minik roket-motorların oluşturduğu zıt çiftlerin etkisiyle gerçekleştirilir. Duyarlı davranış kontrolleri minik eylemsizlik tekerleklerinin ya da kürelerinin dönme hızlarıyla oynanarak yapılır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR