Kelebek, böceklerin, pul kanatlılar ya da kelebekler (Lepidoptera) takımının kanatlı fertlerine verilen genel ad. 150.000 kadar türü bilinme...
Kelebek, böceklerin, pul kanatlılar ya da kelebekler (Lepidoptera) takımının kanatlı fertlerine verilen genel ad. 150.000 kadar türü bilinmektedir.
Vücutları kiremit dizilişi şeklinde renkli gözle zor görüle bilen pullarla örtülüdür. Pullar, uçları yassılaşarak genişlemiş kıllardır. Küçük sarsıntılarda koparlar. İki çift olan kanatlarının büyüklüğü türlere göre değişiklik gösterir. Pek azca türde ve bazı türlerin dişilerinde kanat bulunmaz. Emici tipteki ağız parçaları hortum şeklindedir. Kullanılmadığı zamanlar bu hortum başın alt tarafında helezon biçiminde kıvrılır. Balözü emerler. Çiçeklerin balözünün tadını ayaklarıyla alırlar. Tat alma cisimcikleri ayaklarına yerleşmiştir. Ayaklarıyla çiçeğin suyunu denetim ederler. Beğendikleri takdirde kıvrılı duran hortumlarını uzatarak emerler.
Ağız organları, yalnız çiçek tozu (polen) ile geçinen "Micropterygidae" kelebek familyasında çiğneyicidir. Tüylü başlarında büyükçe iki petek göz ve çoğunda iki nokta (osel) göz bulunur.
Kelebekler etkinlik durumlarına nazaran gece ve gündüz kelebekleri olarak iki gruba ayrılırlar.Gece kelebekleri kalınca ve ağır vücutlarıyla alaca karanlıkta ya da gece uçarlar. İnce kıl şeklinde olan antenlerinin ucu sivridir. Bazı türlerde antenlerde birer dizi tüy bulunduğundan tarak görünümündedirler. Çoğu zaman renkleri mattır. Süratli uçucudurlar.Bu uçucular öteki kelebeklere nazaran daha süratli uçarlar fakat daha azca uçarlar. Çekince anında sürüden ayrılarak değişik yönlere kaçışırlar ve çekince bittiğinde yine toplanırlar.
Gündüz kelebekleri gece istirahat edip, gündüz uçarlar. İnce ve hafifçe vücutludurlar. Anten uçları topuzludur. Kanatları gâyet güzel renk ve desenlerle süslüdür. Uçuşları yavaştır. Bir yere konduklarında kanatlarını yukarıya dik tutarlar. Gece kelebekleri ise dinlenme hâlinde kanatlarını çatı şeklinde gövdelerinin üstüne kapatırlar ya da tamâmen açık bırakırlar. Bu kâideler tüm kelebekler için geçerli değildir. Meselâ; Skiperler pervâne olmadığı halde antenleri incedir. Vücutları kalınca ve renkleri mattır. Gündüz uçarlar. Çoğunlukla pervanelerle karıştırılırlar.
Gece kelebeklerinin işitme ve koku alma duyuları da çok hassastır. Bazı türlerin erkekleri, 5 km uzaktaki dişinin kokusunu alabilirler. Gündüz kelebeklerinin duyargaları (anten) çıplak olduğundan bu hassaslıktan mahrumdurlar.
Kelebeklerde çoğalma yumurta ile olur. Kelebek yumurtaları yarım küre, küre, silindir ve iğ şeklindedir. Dişileri yumurtalarını tek tek ya da gruplar halinde ağaç kabukları ya da yapraklar üstüne yapıştırarak bırakırlar. Bazıları da üst üste yapıştırarak kuleler meydana getirir. Bazıları yumurtaların üzerini vücutlarından kopardıkları kıllarla bir kürk şeklinde kapatırlar. Kışı geçirmek zorunda kalan yumurtalar “Korion†denen sert bir kabukla örtülüdür. Yumurtadan çıkan larvalara “tırtıl†adı verilir. Kışı çoğu zaman tamamen gelişmiş olarak yumurta kabuğu içinde geçirir. İlkbaharda her yer yeşermeye başlayınca kabuğunu yırtarak gıda aramaya çıkar. Dişi kelebekler yumurtlarken bilhassa tırtılların beslendiği nebat türlerinin üstüne ya da yakınına yumurtalarını bırakırlar.
Tırtıllarda üç çift göz ve 2-5 çift karın bacağı bulunur. Ağız parçaları ısırıcı çiğneyicidir. Alt dudağa dökülen ipek salgı bezleri vardır. Oburca beslenen tırtıllar, 4-5 kez deri değiştirirler. Düzgüsel iriliğe ulaşınca ipek salgısı ile kendilerine koza örerler.
Koza içinde erginin şekillendiği pupa durumuna geçer. Bir süre sonra pupa kabuğunu yırtar ve kozadan genç ergin yeni kelebek ortaya çıkar. Fakat derhal uçamaz. Kanatlarındaki damarların kanla dolması ve kuruyarak güçlenmesi için birkaç saat beklemesi gerekir. Bazı erginlerin ömrü 24 saat, bir kısmının 1-2 aydır. Hayatları birkaç mevsim sürenler kış uykusuna yatar ya da daha sıcak bölgelere göç ederler. Bunlar yüzlerce kilometrelik yolu uçabilecek güçtedir. İngiltere’de yaygın bir tür, havalar soğumaya başlayınca Şimal Afrika’ya göç eder. Kuşların aksine kelebeklerin göçü tek yönlüdür. ABD’da yaşayan bir çeşidin haricinde hiçbiri geri dönmez.
Bazı kelebekler zehirlidir. Bunlar çok yavaş uçar ve göz kamaştırıcı parlak renklere haizdir. Bu renkler düşmalarına karşı bir uyarı işaretidir. Böcekçil hayvanlar bu tarz şeyleri yemekten çekinirler. Bazı kelebekler de, düzmece kafa işaretleri, kanatlarındaki göz işaretleriyle ve antene benzeyen kuyruk uzantılarıyla düşmanlarını şaşırtarak kendilerini korurlar. Bu işaretlere aldanan avcı hayvanlar, kelebeklerin öldürücü olmayan kısmına saldırır. Yırtık kanatlı bir kelebek yaşamını sürdürebilir. Birçokları da kondukları yerlerde tamamen kamufle olabilirler. Kuru yaprak görünümündeki bazı kelebekleri kondukları yerden ayırdedebilmek çok zor olsa gerek.Ek olarak çiçekteki bizim çıplak gözle göremediğimiz bir ışık vardır. Bu ışık yardımıyla kelebekler çiçeği görür.Kelebeğin Başkalaşım Evreleri
Kelebeklerin (ve güveler) yaşam döngüsü 4 aşamadan oluşur. Dişi ile adam kelebek çiftleştikten sonrasında;1. Yumurta Periyodu (Egg)
Yaşam döngüsün ilk aşaması yumurtadır. Dişi kelebek yumurtalarını bir yaprağa bırakır. Yumurtaların büyüklüğü bir iğne başı kadardır. Dişi kelebeğin yumurtalarını bir yaprağa bırakma sebebi tırtılların devamlı yemeğe gereksinimleri olmasındandır. Yumurtalar birkaç gün içinde kırılmaya adım atar.2. Tırtıl Periyodu (Larva)
İkinci aşama tırtıl dönemleridir. Yumurtalardan çıkan tırtıllar yaşamlarını yaprak yiyerek geçirirler. 12-14 gün içinde büyürler. Büyümeleri esnasında birkaç kez deri değiştirirler.3. Krizalit Periyodu (Pupa)
Üçüncü aşama krizalit dönemleridir. Bu zamanda tırtılların derisi kalınlaşır. Tırtıl kendisini bir yaprağın sapına baş aşağı asarak krizalit (koza) denen bir kabuk oluşturur. Kelebek olmadan önceki bu üçüncü aşamayı bu kabuğun içinde geçirir. Bu aşama 1 hafta kadar sürer.4. Kelebek Periyodu
Yaşam döngüsünün son aşamasında artık erişkin bir kelebek olmuştur. Kelebek kozadan çıktığında nemli ve buruşuktur. Kozasından aşağı sarkık vaziyette durarak kanatlarına kan pompalar. Kuruyup uçabilmesi için iki saate ihtiyacı vardır.
YORUMLAR