KELİME GRUPLARI Yan yana dizilen kelimeler, ya yargı bildirerek cümleyi, ya da varlık ve hareketleri karşılayarak kelime gruplarını meydana ...
KELİME GRUPLARI
Yan yana dizilen kelimeler, ya yargı bildirerek cümleyi, ya da varlık ve hareketleri karşılayarak kelime gruplarını meydana getirirler. Bu diziliş, Türkçenin söz diziminin bazı kurallarına bağlıdır. Türkçe söz diziminin en belirgin özelliği, ana unsurun çoğu zaman sonda bulunmasıdır.
Kelimelerin, bir varlığı, terimi, niteliği, durumu, hareketi karşılamak suretiyle, belirli kurallar içinde yan yana gelmiş olarak oluşturdukları kelime topluluklarına kelime grubu denir.
Varlıklar, kavramlar, nitelikler, durumlar, hareketler birer kelimeyle de karşılanır. Fakat bir kelime bunlardan birini karşılamaya yetmiyorsa, şu demek oluyor ki bir varlığı, terimi, niteliği, durumu, hareketi sadece birden fazla kelimeyle karşılayacaksak kelime gruplarını kullanırız.
Kelime ile kelime grubu arasındaki fark, kelime grubunun belli kurallar dahilinde bir araya gelen kelimelerden oluşuyor olmasıdır. Kısaca kelime grubunun birden fazla kelimeden oluşması.
Kelime Gruplarının Görevleri ve Özellikleri
]Tek kelime ile karşılanmayan varlık, kavram, kalite, durum ve hareketleri karşılar. Kelime grupları, kavramları en verimli şekilde dile getirmede kullanılan kolaylıklardır.
Meselâ, “ipek†ve “böcek†kelimeleri tek başlarına birer varlığı karşılarlar. Fakat “ipek böceği†kelime grubunun karşıladığı varlığı tek kelime ile karşılayamayız.
Bunun şeklinde “telefon etmek, kör olmak, fotoğraf makinesi†kavramlarını da tek kelime ile karşılamak mümkün değildir.
] Kelime gruplarının en küçüğü iki kelimeden oluşur.
]Varlık, kavram, kalite, durum ve hareketleri, anlamlarını genişleterek, belirterek, pekiştirerek, niteleyerek karşılar.
Meselâ, “Çocuk çiçeği arkadaşına uzattı.†cümlesini, “Ufak çocuk, elindeki kır çiçeklerini çok sevilmiş olduğu arkadaşına uzattı.†şeklinde, varlıkların kalite ve niceliklerini de bildirerek ifade edebiliriz.
]Cümle ve öteki kelime grupları içinde, tek kelime şeklinde (isim, ödat, zarf ve eylem) vazife yapar.
Ufak çocuk, / elindeki kır çiçeklerini / çok sevilmiş olduğu arkadaşına / uzattı.
İsim isim isim eylem
Dallarda uzanan hışırtılar, / ağaçtan ağaca sürüklenerek, / ormanın kızıl
İsim zarf isim
derinliklerinde / kayboluyordu.
eylem
elindeki / kır çiçeklerini
isim
çok sevilmiş olduğu / arkadaşına
ödat
Dallarda uzanan / hışırtılar,
ödat
ağaçtan ağaca / sürüklenerek,
ikileme
ormanın / kızıl derinliklerinde
isim
]Ana unsur grubun sonundadır.
Yemyeşil ovalar ana unsur: ovalar
Kuş sesleri ana unsur: sesler
Fiile dayalı gruplarda hareketin oluş sırası gösterilir.
Gülü koparıp koklayınca ilkin koparma, sonrasında koklama
Birleşik fiille edat grubunda ana unsur başta bulunur.
Gelebilmek ana unsur: gelmek
Adam şeklinde ana unsur: adam
]Kelime gruplarında unsurların sırası, konuşma ve şiir dilinde değişebilir, araya gruba dahil olmayan kelimeler girebilir.
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl.
Gönlümü, Maraşlı’nın yaktı kara haberi.
Oluşturulan bir gülsün sen yaprak yaprak.
Kandilli yüzerken uykularda,
Mehtabı sürükledik sularda.
Sırtına Sakarya’nın Türk zamanı vurulur.
Hâlâ dilimdedir tuzu engin denizlerin.
]Kelime gruplarının öteki kelimelerle ve kelime gruplarıyla ilişkisi, grubun sonundaki çekim ekleriyle sağlanır. Bu çekim ekleri yalnız grubun son kelimesine değil, o gruba aittir.
Çalışkan insan, kendi varlığında yargı devam eden bir aheng-i tüm kâinat-a nakleder.
]İkiden fazla kelimeden oluşan gruplarda içe içe geçmiş, birbirini tamamlayan başka kelime grupları da bulunur.
Ufak oda
nefes ışık
mumun nefes ışığı
Ufak odadaki mumun nefes ışığı
]Kelime gruplarının vurgusu grubun yapısına göre farklılık gösterir.
Ufak odadaki mumun nefes ışığı
tüm kâinat
Türkçedeki kelime grupları şunlardır:
1. İSİM TAMLAMALARI
Annem belediye doktoruydu. Penceresinden kavak ağaçları görünen bir sıhhat ocağında çalışır, bir çok günler beni de yanında götürürdü. Orada tek çocuk olmanın krallığını yaşar, oyalanır; haşarılıklarımın, afacanlıklarımın hoş görüleceğini bilmenin kolaylıklarından fazlaca yararlanır, buna karşılık beni mıncıklamalarına, yanaklarımı pembeleştiren makaslar almalarına ses çıkarmazdım. Pencereden uzanır, uçuşan pamukçukları yakalamaya çalışırdım. Kavak ağaçlarını silkeleyen rüzgâr oyun dostum olurdu. Koca bahçe, önümde mülkümmüş şeklinde uzanır bense onu tasasız gözlerle izlerdim. Annemin masasında, güzel çerçeveler içinde benim ve babamın resmi dururdu. Gurur duyardım. Dev gibi bir masası ve koltuğu vardı annemin. Annemi makamında daha çok severdim sanki, ya da sevgim başka bir boyut kazanırdı. (Murathan Mungan; Pamukçuklar)
Yukarıdaki parçada minimum iki kelimeden oluşan ve koyu harflerle yazılmış olan kelime gruplarının ilk kelimelerinin yazılmadığını düşünelim:
Annem doktordu. Penceresinden ağaçlar görünen bir ocakta çalışır, bir çok günler beni de yanında götürürdü. Orada krallık yaşar, oyalanır; kolaylıklardan fazlaca yararlanır, buna karşılık beni mıncıklamalarına, yanaklarımı pembeleştiren makaslar almalarına ses çıkarmazdım. Pencereden uzanır, uçuşan pamukçukları yakalamaya çalışırdım. Kavak ağaçlarını silkeleyen rüzgâr dostum olurdu. Koca bahçe, önümde mülkümmüş şeklinde uzanır bense onu tasasız gözlerle izlerdim. Masada, içte, fotoğraf dururdu. Gurur duyardım. Dev gibi bir masası ve koltuğu vardı. Annemi makamında daha çok severdim sanki, ya da sevgim başka bir boyut kazanırdı.
Öncesindeki kelimeler çıkarıldığında altı çizili olanların anlamları eksilmiş oldu. Kelime anlamı olarak değil de cümleye katmış olduğu anlam bakımından eksilme oldu.
Annem doktordu. Ne doktoru?
Penceresinden ağaçlar görünen Ne ağaçları?
bir ocakta çalışır Ne ocağı?
Orada krallık yaşar Neyin ya da nerenin krallığı?
kolaylıklardan fazlaca yararlanır Neyin ya da nelerin kolaylıkları?
rüzgâr dostum olurdu. Ne arkadaşı?
Masada, Ne ya da kimin masası?
içte, Neyin içinde?
fotoğraf dururdu. Neyin ya da kimin resmi?
Dev gibi bir masası ve koltuğu vardı. Kimin?
İşte, lügatımızda, kullandığımız kelimelerin (aslolan unsur olan kelimelerin) tam olarak anlaşılması ve tanınması için onlardan ilkin bazı kelimeler getirerek anlamlarını tamamlarız.
Tanımı
Aralarında anlamca ilgili bulunan ya da sonradan ilgi kurulan, birinin ötekini iyelik yönünden bütünlediği iki isimden oluşan kelime gruplarına isim tamlaması [1] denir.
Özellikleri
İsim tamlamalarında birinci kelimeye tamlayan; ikincisine de tamlanan denir. Tamlayan, tamlananın anlamını bütünler. Tamlayan başta gelir, tamlanan sonda (şiirde yer değiştirebilir). Bu, “Türkçede destek unsur başta; aslolan unsur sonda bulunur†kuralına gore açıklanabilir. Aslolan unsur tamlanandır. Fakat vurgu tamlayandadır. Şundan dolayı tamlayan sonradan ilave edildikten sonra tamlananın anlamını bütünlemektedir.
“kenar†dendiğinde ne kenarı, neyin kenarı olduğu anlaşılmamaktadır. “deniz kenarı†diyerek “kenarâ€ın “denizâ€e ilişkin bulunduğunu belirtmiş oluruz. Bu durumda “deniz†vurgulu söylenir.
İnsanlar-ın vefasızlığ-ı vefasızlık, insanlara ilişkin
Yalancı-n-ın mum-u bu mum, yalancıya ilişkin
Köprü üst-ü bu üst (kısım), köprüye ilişkin
Masa örtü-s-ü bu örtü, hem masaya ilişkin, hem de masa üstüne sermek için kullanılır
Kumaş boya-s-ı bu boya, kumaş için kullanılır
Tahta fırça-s-ı bu fırça, tahta temizlemek içindir
Sabrın acı meyvesi bu acı meyve sabra ilişkin, sabrın eseri.
Erik ağaçlarının pembe, beyaz çiçekleri
Bu pembe ve beyaz çiçekler erik ağaçlarına ilişkin.
]İsim tamlamasına özgü iki tane ek vardır:
Tamlayan eki ya da ilgi hâl eki: -(n)İn
Tamlanan eki, daha doğrusu iyelik ekleri: -(s/y)İ
Tamlayan, ek alsa da almasa da ilgi hâlindedir. Tamlayan zamir ise ilgi hâl ekini alır; isimse alır ya da almaz. Tamlanan ise daima iyelik eki alır.
Tamlayan eki, adları isimlere bağlayarak tamlama kurmaya yarar.
Kitab-ın yaprağı yırtılmış.
Yalancı-n-ın mumu...
Gözlüğ-ün camı...
İyelik ekleri, adların ve isim asil kelimelerin sonuna gelmiş olarak onların sahiplerini, mensup oldukları kişileri belirten eklerdir. Tamlayansız kullanıldıkları süre bu eklere iyelik zamirleri de denir.
kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-ları
masa-m, masa-n, masa-s [2]-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları
su-y [3]-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-ları
ne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-leri
İyelik ekleri isim tamlamasında tamlanana gelir:
Kapının kol-u,
işin baş-ı,
hayvan sevgi-s-i
Zil, şal ve gül. Bu bahçede raksın tüm hızı...
Şževk akşamında Endülüs üç kere kırmızı...
Aşkın büyülü şarkısı yüzlerce dildedir.
İspanya neşesiyle bu akşam bu zildedir.
]İsim tamlamaları cümlede isim şeklinde kullanılır, isme getirilen ekleri alabilir, ismin almış olduğu görevleri yüklenebilirler: Cümle ve kelime grupları içinde isim, ödat, zarf olarak kullanılırlar.
İsim, özne: Grubun lideri, arkadaşları adına bir konuşma yapmış oldu.
İsim, yüklem: Beni üzen unutulmak değil dostlarımın vefasızlığıdır.
İsim, d.lı tüml.: Bu çiçekleri pencerenin önüne götür, lütfen.
İsim, nesne: Bu müzik sesi baş ağrılarımı aniden dindirdi.
Ödat Fatih’in geçmiş olduğu kapı
Ödat El yayması eserler
Zarf Tüm aile pazar günleri bir araya gelirdi.
]Tamlayan, tamlanan ya da her ikisi birden kelime grubu olabilir.
Aşkın / onur diyarı
Hısım akrabanın / sözleri
Gurbet duygusunun / hem membaı hem de sembolü
Göğün ve denizin / gözleri ve ruhu alabildiğine çeken mavilikleri
]Birden fazla tamlayan ve tamlanan bulunabilir.
Evin / kapısı, penceresi
Göğün, ovanın / rengi
Savaşın, kızıl ve korkulu facianın / iyi mi olduğu
Yirmi senenin / yazları, kışları, fırtınaları, güneşleri
]Tamlayan cümle hâlinde de olabilir:
“Ben başaramam†sözünü bir tarafa bırak.
Ortalık aniden “isteriz†nidalarıyla inledi.
Not: Günümüzde bu tür tamlamalar, tamlanansız kullanılmaktadır ki bu, yanlış bir tutumdur.
“Ben başaramamâ€ı bir tarafa bırak.
Ortalık aniden “isterizâ€lerle inledi.
Hepimiz birbirine “şimdi ne yapacağızâ€ı soruyordu.
]Belirtili isim tamlamasında vurgu her iki unsurda da eşittir, fakat belirtisiz isim tamlamasında tamlayan vurguludur.
Vapurun düdüğü
Vapur düdüğü
İyelik ekleri takısız isim tamlaması ve bazı istisnalar hariç tüm isim tamlamalarında tamlananda bulunur. Fakat bir kısmında tamlayan eki (ilgi eki) bulunmaz. İşte, tamlayanın ilgi eki alıp almamasına gore isim tamlamaları ikiye ayrılır:
a. Belirtili İsim Tamlaması
Tamlayanı ilgi eki; tamlananı da iyelik eki almış isim tamlamasıdır. Tamlayan tamlananın kime ya da neye ilişkin bulunduğunu kati olarak bildirir. Tamlayanda ya da tamlananda belirsizlik yoktur. Kısaca belirli bir şey gene belirli bir şeye aittir. Fakat bu aitlik geçicidir. Kısaca aynı tamlanan başka isimlerle de tamlanabilir.
“Sınıfın kapısı†dediğimizde nerenin kapısı, hangi kapı olduğu kati olarak bilinmektedir. Fakat “derslik kapısı†tamlamasında nerenin, neyin kapısı, hangi kapı olduğu kati olarak bilinmemektedir.
Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına,
Baka kalırım giden geminin arkasından.
Beyaz bir ay doğuyor fıstıkların arkasından
Kalbinin vuruşundan anlıyorum;
İstanbul'u dinliyorum.
Kendimi kaptırarak tekerleğin sesine
Uzanmışım, kalmışım yaylının şiltesine,
Bir noktada birleşmiş vatanın dört bucağı
Gurbet çeken gönüller kuşatmıştı ocağı
]Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına kelime(ler) girebilir. Bunların bir kısmı karma tamlama olarak bilinir:
oğlumun seneler ilkin alınan kazağı. [4]
Çocuğun küçük elleri
Şžehrin günlerdir akmayan suları
İhtiyarın bir kış gecesi ölümü
Üsküdar’ın dost ışıkları
Dev gibi bir masası ve koltuğu vardı annemin.
Arkadaşımın bitmek bilmeyen aile sorunları beni üzüyor.
Serinliğini hissettin mi rüzgârın?
]Belirtili isim tamlamasında, tamlayanla tamlanan şiir ve konuşma dillerinde yer değiştirebilir:
Cevabı yok geçmişime yönelttiğim sorularımın.
Dev gibi bir masası ve koltuğu vardı annemin.
Serinliğini hissettin mi rüzgârın?
Su mudur yalnız derdi milletin?
Sırtına Sakarya’nın Türk zamanı vurulur.
Karanlık sokaklarına dalarak şehirlerin
Dante şeklinde ortasındayız ömrün.
Kimse duymaz çilesini tütmeyen ocakların.
Bıraktım ardını senelerce koştuğum hevesin.
Tahsilin ticarette yeri yok.
]Tamlanan sıfat-fiil ya da sıfat-fiil grubu da olabilir. Doğal olarak bu isim tamlamaları ya isim olarak kullanılacaklardır ya da bir simin sıfatı olarak.
Bingöl çobanlarının / koyun otlatırken çaldıkları
Tyn. Tnn.
Asabî bir ağırlığın / göğsümden yükseldiği (an)
Tyn. Tnn.
Deli fırtınaların / döve döve yosunlattığı (kayalar)
Tyn. Tnn.
Parçaların / hızla kayarak etrafa yayılmış olduğu(nı)
Tyn. Tnn.
Buradan şu sonucu çıkarabiliriz: İlgi eki almış olan tüm kelimeler ve kelime grupları tamlayan, iyelik eki almış tüm kelimeler ve kelime grupları da tamlanandır.
]Tamlayan ya da tamlanan söylenmemiş olabilir.
ÂÇoğu zaman tamlayanı zamir olan tamlamaların tamlayanı düşer. Bu yüzden iki isimden de zincirleme tamlama oluşabilir:
Hitabı herkesi rahatsız edersi.
Yürüyüşünde de bir soyluluk vardı.
Kalemimin ucu bitti. Benim kalemimin ucu:
ÂKarşılıklı konuşmalarda tamlayan da tamlanan da düşebilir:
â”€Şžu gelen kimin kızı?
─Hüseyin’in (kızı)
─Bu bey Ali’nin nesi?
─(Ali’nin) Amcası.
ÂTamlanan tekrardan kaçınmak için söylenmeyebilir.
Bu ev bir zamanlar bizim(evimiz)di.
]Kimi zaman tamlayan bir şeyin değil de bir niteliğin kime ilişkin bulunduğunu bildiriyor olabilir:
öğrencinin çalışkanı,
sporcunun zekî, çevik ve ahlâklı olanı...
]Senli benli konuşmalarda “koca, karı, oğul†şeklinde kelimeler ve iyelik ekleri düşebilir:
Emine’nin oğlu Duran→Emine’nin Duran.
Asımoğulları’nın Ali(si)
Bizim evimiz→bizim ev
]“-dEn†eki tamlayan ekinin yerini tutabilir:
öğrencilerin bazıları→öğrencilerden bazıları
onların biri→onlardan biri
]Tamlayan ekinin ikiden fazla tekrarı ifade bozukluğuna neden olur.
Masanın ikinci çekmecesinin kulpunun koptuğunu biliyorum.
Pencerenin kenarının tamirinin yapılması lüzumlu.
b. Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayanın ek almadığı, tamlananın da belirtili isim tamlamasında olduğu şeklinde iyelik eki almış olduğu isim tamlamasıdır.
Tamlayan ek (ilgi eki) almadığı için, şu demek oluyor ki tamlananın kime ya da neye ilişkin olduğu tam olarak bilinmediği için belirtisiz denmiştir. Fakat tamlanan ile tamlayan arasındaki ilişki daimidir.
“Sınıfın kapısı†dediğimizde nerenin kapısı, hangi kapı olduğu kati olarak bilinmektedir. Fakat “derslik kapısı†tamlamasında nerenin, neyin kapısı, hangi kapı olduğu kati olarak bilinmemektedir. Herhangi bir kapı var elimizde; bu kapının hangi sınıfa ilişkin bulunduğunu bilemiyoruz; malum tek şey bu kapının genel olarak sınıfla ilgili olduğudur. Kapı herhangi bir kapıdır; derslik da herhangi bir derslik... Kısaca bir genelleme söz mevzusudur.
Çoban çeşmesi, hayal iklimleri, ahududu şerbeti...
]Belirtisiz isim tamlamasında tamlayan ile tamlanan arasına kelime girmez. Aşağıdaki şeklinde kurulan tamlamalar yanlıştır.
Konya eski milletvekili, Millî Eğitim eski Bakanı...
]Tamlayan ile tamlanan yer değiştirmez.
]Belirtisiz isim tamlamasında tamlayanın çeşitli görevleri vardır:
ÂTamlananın türünü, kime ya da neye özgü bulunduğunu bildirir:
konuk odası, kömür sobası, ev terliği, çiçek saksısı, masa örtüsü...
otobüs bileti, coğrafya kitabı, hanım çorabı...
ÂTamlananın niçin yapıldığını belirtir:
kök boyası, biber dolması, gül kurusu, pirinç pilâvı, peynir tatlısı...
ÂTamlananın çıkmış olduğu, yetiştiği, ilişkin olduğu yeri belirtir:
Bursa şeftalisi, Amasya elması, İzmir üzümü, Bağdat hurması, yer elması, ağaç mantarı, su yılanı, dağ keçisi...
Sokak evladı...
ÂTamlananın neye benzediğini belirtir:
dil peyniri, parmak üzümü, dil balığı...
ÂTamlananın mesleğini ve görevini belirtir:
kayıt memuru, temizlik işçisi, fizik öğretmeni, ev bayanı, okul müdürü, daire başkanı...
ÂTamlananın nedenini belirtir:
sel felâketi, zelzele yıkıntısı, kaza kurbanı...
ÂTamlananın zamanını bildirir:
yaz yağmuru, sabah kahvaltısı...
ÂTamlananın yapıldığı aracı bildirir:
telefon görüşmesi, çöp kebabı...
]Belirtisiz isim tamlaması şeklinde hususi yer adları vardır:
Konya Ovası, Topkapı Garajı, Bölme Meydanı, Boğaziçi Köprüsü, Çanakkale Köprüsü, Ankara Kalesi...
ÂBirinci unsuru hususi isim olan tamlamalar, biçim bakımından belirtisiz oldukları hâlde, anlam bakımından belirtili isim tamlaması özelliği taşır.
“İstanbul şehri, Türk Dili, Tuz Gölüâ€
ÂBirinci unsuru cümle olan tamlamalar da anlam bakımından belirtili sayılırlar.
“Ben başaramam†sözünü bir tarafa bırak.
Ortalık aniden “isteriz†nidalarıyla inledi.
Kiralıktır levhası
Birleşme aşkın mezarıdır iftirası
Not: Günümüzde bu tür tamlamalar, tamlanansız kullanılmaktadır ki bu, yanlış bir tutumdur.
“Ben başaramamâ€ı bir tarafa bırak.
Ortalık aniden “isterizâ€lerle inledi.
Hepimiz birbirine “şimdi ne yapacağızâ€ı soruyordu.
]Kimi belirtisiz isim tamlamaları bitişik yazılır:
hanımeli, yüzbaşı, aslanağzı, yavruağzı...
]Bazılarında da tamlayan çoğul eki alabilir:
öğretmenler odası, erkekler hamamı, hanımefendiler hamamı, karılar koğuşu...
]Bazı belirtisiz isim tamlamaları belirtili yapılabilirken bazıları yapılamaz.
Kapı kolu → kapının kolu olur
Telefon görüşmesi → telefonun görüşmesi olmaz
Yaz yağmuru → yazın yağmuru olabilir
Çöp kebabı → çöpün kebabı olmaz
Konuk odası → misafirin odası olmaz
]Belirtisiz bir isim tamlaması, belirtili isim tamlamasında tamlanan olarak vazife yaptığında, kendi iyelik ekini değil, ana tamlamanın iyelik ekini taşır.
Çamaşır makinesi → benim çamaşır makinem
Şžiir dünyası → onun şiir dünyası
]Bazı belirtisiz isim tamlamaları, iyelik eki olmadan kullanılır. Bu durum Türkçeye aykırıdır.:
Şžiş kebap(Âkebabı), Gönül Sokak(ÂSokağı), kestane kebap(Âkebabı), Çiçek Otel(ÂOteli)...
İsim tamlamalarını, tamlayanın ilgi eki alıp almamasına gore belirtili ve belirtisiz olmak suretiyle ikiye ayırmıştık. Bunların haricinde üç isim tamlaması çeşidinden daha bahsedilebilir:
Takısız isim tamlaması
Zincirleme isim tamlaması
Karma tamlama [5]
Takısız isim tamlaması [6]
Tamlananın da tamlayanın da ek almadığı isim tamlamalarıdır.
Takısız isim tamlamasında tamlayanın görevi, tamlananın niçin yapıldığını (aslını, ham maddesini) belirtmektir:
Çelik kasa, cam kavanoz, kâğıt mendil, taş duvar, bakır sini, naylon poşet, tahta köprü, altın bilezik...
Not: Tamlayan tamlananın neye benzediğini belirtiyorsa ödat tamlamasıdır.
Badem göz, sırma saç, aslan çocuk, kurt adam, ölü deniz, altın başaklar...
!
ipek gömlek: takısız isim tamlaması [7]
ipek saçlar: ödat tamlaması
altın yüzük: takısız isim tamlaması
altın kalp: ödat tamlaması
ölü deniz: ödat tamlaması
ölü hayvan: ödat tamlaması
Zincirleme isim tamlaması
Başlı başına bir isim tamlaması çeşidi değildir.
Bu tür isim tamlamalarının tek özelliği, kimi zaman tamlayanın, kimi zaman tamlananın, kimi zaman de her ikisinin birden herhangi bir isim tamlaması olmasıdır. Kısaca ikiden fazla isimden oluşmasıdır. Bu durum bu kelime grubunun belirtili ya da belirtisiz bir isim tamlaması olma hususi durumunu değiştirmez.
Zincirleme denmesinin sebebi de, evvelde oluşturulmuş olan bir isim tamlamasına yeni bir unsur (tamlayan ya da tamlanan) daha ekleniyor olması ya da iki isim tamlamasının birleştirilmesidir:
[çocuk + (sırt + çanta)] = çocuğun sırt çantası
[(su + ses) + nağme] = su sesinin nağmesi
[(şehir + hava) + kirlilik] = şehrin havasının kirliliği
[(hava + tahmin) + rapor] = hava tahmin raporu
[dünya + (kadınlar + gün)] = Dünya hanımefendiler günü
[(çelik + tencere) + marka] = çelik tencere markası
[(çocuk + edebiyat) + dizi] = çocuk edebiyatı dizisi
[(Ali + kardeşi) + (günlük + harçlık)] = Ali’nin kardeşinin günlük harçlığı [8]
Karma tamlama [9]
Özelliği şudur: Bir isim tamlamasının tamlayanının, tamlananının ya da her ikisinin birden bir ödat tarafınca nitelenmesi ya da belirtilmesi [10]. Başka bir deyişle, tamlayan, tamlanan ya da her ikisi birden ödat tamlamasıdır:
Tenha sokakların hüznü
Buraların eski hâli
Bitkin köylülerin nasırlı elleri
YORUMLAR