Keman dört telli yaylı bir çalgıdır. Viyola ve viyolonsel'in de bulunmuş olduğu violin ailesinin en ufak ve en yüksek tondan çalan üyesi...
Keman dört telli yaylı bir çalgıdır. Viyola ve viyolonsel'in de bulunmuş olduğu violin ailesinin en ufak ve en yüksek tondan çalan üyesidir. Keman çalan müzisyenlere kemancı denir. Bu terim bununla birlikte bu enstrümanı icra eden ve onaran kişiler için de kullanılır.
Keman ilk olarak 16. yüzyılda şimal italya'da ortaya çıktı. İlk keman yapımcılarının rebec, rönesans kemanı ve lira da braccio adlı enstrümanlardan esinlendikleri sanılmaktadır. Enstrümanın akort edilişi dahil olmak suretiyle hakkında bilgi veren malum en eski metin, 1556 senesinde lyon'da jambe de ışık tarafınca yazılmıştır; bu zamanda keman avrupa'da yayıldı.
TARİHTE KEMAN'IN YERİ
Keman'ın ilk kez nerede yapıldığı kati olarak bilinmemekle beraber ortaçağda İngiltere'de Fiddle Almanya'da Fiedel İtalya'da Lira da Braci Fransa'da Viel adlarıyla kullanılan yaylı çalgılar Keman'ın atası sayılır. Lavignac Keman'ın Türklerin Kemençe'i guz (Oğuz Kemençesinden)alındığını yazar. Bazı kaynaklarda ise Arapların Rebab'ından geliştirildiği öne sürülmüştür . 16.ve 17. yüzyıldaki Keman yapım ustaları Nicolo Amati Paolo Maggini Giuseppe Guarneru Antonio Stradivarius Keman'a son şeklini vermişlerdir . Keman aslolan biçimi korumakla beraber 19. yüzyılda bazı değişikliklere uğradı . Modern Kemanda beden ve sap daha uzun köprü daha yüksektir . Keman'a orkestrada ilk olarak 1565 te St.Riggo ve Corteccia'nın eserlerinde yer verilmiştir . Sonraki yıllarda orkestradaki görevlerinden dolayı 1. ve 2. Keman olarak adlandırılmış orkestradaki sayıları çoğaltılmıştır.
TÜRK MÛSİKÃŽSİ'NDE KEMAN'IN YERİ
Keman'ın Türk ülkesine ne vakit geldiği kati olarak bilinmiyor. İstanbul ve Trabzon benzer biçimde Lâtin ülkeleri ile sıkı ilişkiler bulunan şehirlerde çok eskiden beri Keman'ın en eski örneklerinin bulunmuş olduğu ileri sürülmüştür. Kanunî Sultan Süleyman 'ın sadrazamlarından Makbul İbrahim Paşa'nın gençliğinde padişahın şehzadesi olarak Manisa'da bulunmuş olduğu yıllarda Keman çaldırmış olduğu biliniyor. Gene bu yüzyılda yaygınlık kazanmış bir saz olarak klâsik mûsikîmize girememiş olmakla beraber halk içinde çok tutuluyor ve koltuk meyhanelerinde çalınıyordu. Keman'ı üst düzey derslik arasına sokan kişinin Sultan 1.Mahmud süreci sanatkârlarından olan Corci olduğu ileri sürülür. Keman'dan ilkin mûsikîmizin yegâne sazı Rebab idi .O yıllarda Keman'a "Viola d'Amore" deniyordu ki bu sazın benzeri yakın zamanlara kadar kullanılmış olan Sine Kemanı'dır. Kemani Corci'ye kadar tüm kaynaklarda eski Türk Kemanını çalanların Türk olması durumunda 18.yüzyıldan daha doğrusu Corci'den sonrasında Türk olmayan kimseler Batı Kemanını çalmağa heves etmiş ve bir çok meşhur isim otaya çıkmıştır. Asla şüphesiz bu sanatkârlar " Viola d'Amore " nin değişik şekli olan Sine Kemanı'nı çalıyorlardı ; Yedi teli olan Sine Keman'ın sesi birazcık boğukça olduğu ve Kemençe sesine benzediği için musikîden anlayanlarca daha çok tercih ediliyordu . 19. yüzyıl başına kadar Keman çalan sanatkârlar Keman'ın her iki türünü de kullanmışlardır. Hemen sonra Sine Kemanı unutulmuştur. Son icrakârları Mustafa Sunar ile Nuri Duyguer olmuştur . Batı Keman'ının ülkemize yerleşmesinde Romanyalı Miron'un büyük görevi olmuştur. Devletimizde Türk Musikîsi ölçüleri içinde çok kuvvetli icrakârlar yetişmiştir . Bir devreye damgasını vuran bu sanatkârlardan bazıları şunlardır: Kemanî Hızır Ağa Kemanî Rıza Efendi Kemanî Corci Kemanî Kör Sebuh Kemanî Aleksan Ağa Kemanî Memduh Bülbülî Salih Efendi Reşat Erer Nubar Tekyay Sadi Işılay Hakkı Derman Selahattin İnal v.b. Musikî terminolojimizde Keman çalanlara " Kemanî " denir .
KEMAN'IN ÖZELLİKLERİ
Keman insanı derinden etkileyen benzeri olmayan güzellikteki sesiyle yaylı çalgılar ailesinin en mühim üyesidir. Sesi diğeri çalgılara bakılırsa birçok bakımdan insan sesine daha yakındır . Keman çene altı ile omuz arasına sıkıştırılarak tutulur. Sol elin parmakları sap üstünde bulunan tellere basarak gezinirken sağ elde tutulan yay Keman tellerine sürtülerek çalınır . Gövdenin orta bölümündeki yan girintiler gösterim daha kolay hareket etmesini sağlar.35 ile 36 santimetre içinde değişen bir gövdesi vardır. Ufak ve hafifçe bir çalgı olmakla beraber ortalama 84 ayrı parçanın bir araya getirilmesiyle yapılır .Çoğu zaman iki santimetre .genişliğinde bir çam ya da akağaç'tan oyma kalemi ve rende kullanılarak biçime sokulur . Keman'ın bir gövdesi ve buna bağlı bir sapı vardır.Beden göğüs tahtası ya da tabla denen üst kapak alt kapak ve onları birleştiren yanlık adlı verilen bir kasnaktan oluşur. Tellerin köprü vasıtasıyla gövdeye yapmış olduğu basınca direnebilmesi alt ve üst kapaklara hafifçe bir kavis verilmiştir . Sapın ucundaki burgulara( kulak) sarılarak bağlana teller bir eşikten (köprü) geçerek gövdenin ucundaki kuyruk kısmına bağlanır . Köprü tellerin titreşimini üst kapağa iletir .Burgu yuvalarına yerleştirilen kulaklar tellerin istenilen seviyede gerilmesini sağlar . Gövdenin içine boydan boya yerleştirilmiş bas çubuğu ya da bas kirişi denen bir çıta eşiğin tam altında da can direği denilen bir takoz bulunur . Bas çubuğu sesin tınılanmasına can direği de ses titreşimlerinin alt kapağa iletilmesine destek sağlar . Üst kapak üstünde " f " biçimindeki iki ses deliği ses titreşimlerinin gövdeden dışarı çıkmasını sağlar . Dış etkilerden korunabilmesi için yapımı tamamlandıktan sonrasında hususi karışımlı bir tutkalla cilalanır cila bununla birlikte Keman'ın ses tınısını belirleyen mühim bir öğedir. Keman yapım ustalarına Luthier denir . Devletimizde Keman yapım teknikleri çok gelişmiş çeşitli yarışmalarda birincilik alan Luthierlerimiz vardır bunlar : Cafer Açın Mesut Gözalan Yunus Tarhan Mehmet Alkan Nevzat Önder Ayhan Damcıoğlu Ahmet İyidoğan Güvenilir Tilev Bedii Akol v.b.
KEMAN'IN AKORT SİSTEMİ
Keman 'ın metalden ya da hayvan bağırsağından yapılmış dört teli vardır . Akort sistemi pest'ten tize doğru : SOL-RE-LA-Mİ olarak düzenlenmiştir. Batı Kemanlarıyla aynı akort sistemine haiz olmasına karşın Türk Mûsikîsine uygun şekilde isimlendirilmiştir : DO-SOL-RE-LA dır . Bazı icracılar " LA" telini İnce "SOL" düzeniyle kullanmaktadır bu mevzuda çeşitli fikirler öne sürülmüştür . Eskiden kullanılan ve Avrupa'dan getirilen Kemanların 5 esas 6 (7)uyum teli olduğu ve aynı telin gene ince "SOL" olarak akord edilmiş olduğu biliniyor. Bir başka görüş ise Rebab ve Ud benzer biçimde çalgıların akorduna benzetmek için bu şekilde hareket edildiğidir. ( "LA" akort Türk Mûsikîsi icralarında pişmemiş kalmakla beraber bazı makamlar transpoze edildiğinde icrada zorluklar oluşmaktadır )
YORUMLAR