Kemençe Nedir

Kemençe Nedir ? (Özet) : Anadolu'nun kuzeydoğusunda kullanılan rebap ve keman ile akraba, bir yay yardımıyla çalınan üç telli gelenekse...

Kemençe Nedir ? (Özet) : Anadolu'nun kuzeydoğusunda kullanılan rebap ve keman ile akraba, bir yay yardımıyla çalınan üç telli geleneksel halk çalgısının adı olup, klasik kemençe ile karıştırılmasını önlemek amacıyla karadeniz kemençesi ya da laz kemençesi olarak da adlandırılmaktadır.

Kemençe (Detay)

Kemençe, Doğu Karadeniz bölgesinde yaygın olan ve rebap, keman türü yaylı çalgılarla akraba olduğu sanılan, bir yay yardımıyla çalınan üç telli geleneksel halk çalgısının adı olup, klasik kemençe ile karıştırılmasını önlemek amacıyla Karadeniz kemençesi ya da Laz kemençesi olarak da adlandırılmaktadır.

Kemençe Tarihçesi

Malum en eski yaylı çalgı olan rebap (Arapça rababah) Avrupa’ya, 9. yüzyılda Bizans üstünden (lyra adıyla) ve MS 11. yüzyılda Müslüman Arapların kontrolü altında olduğu dönemde İspanya üstünden Rebec adıyla iki koldan yayılmış, Orta Çağ ve Erken Rönesans süreci süresince yoğun olarak kullanılmıştır.[1] Çok sayıda değişik teoriye rağmen Karadeniz kemençesinin Rumlar tarafınca Kapadokya kemanesi olarak da adlandırılan Kabak kemaneden biçim olarak ne süre farklılaştığı kati olarak bilinmemektedir.

Araştırmacı Yazar Mehmet Alim'in Doğu Karadeniz Etnik Zamanı Üstüne adlı yazdığı kitapta, Karadeniz kemençesinin Kıpçak Türkleri'ne ilişik bir çalgı bulunduğunu, Gagavuz Türklerinin de bu çalgıya kumança ve oyununun adına da Horon dediklerini yazmıştır.

Kemençenin Coğrafi Dağılımı

Karadeniz kemençesi temel müzik aleti olduğu bilhassa Giresun, Trabzon, Rize,Artvin ve Ordu Samsun ,Bayburt,Gümüşhane, Cumhuriyet döneminde Karadenizlilerin topluca göç etmiş olduğu Adapazarı, İzmit Yalova Orhangazi köylerinde ve büyük şehirlerde, 1923 mübadelesiyle Yunanistan'a giden Rumlar tarafınca başta Selanik olmak suretiyle Şimal Yunanistan'da yer edinen göçmen köylerinde kullanılmaktadır.Kemençe artık evrensel bir çalgı aleti olmak yolunda güvenilir adımlarla ilerlemiştir.İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerindede ilğisi görülmektedir.

Kemençe Akort Ayarları

Karadeniz kemençesi çoğu zaman beş yarım sesten oluşan aralıklarla mesela G [sol] -D [re] -A ([la]) ya da E [mi] -A [la] -D [re)formunda akort edilmekle beraber, nadiren de olsa tulum ezgileri çalınmak istendiğinde (bilhassa Trabzon Maçka ) da (A [la] - A [la] - D [re] formu kullanılmaktadır. Mübadeleye kadar Rumlar tarafınca Trabzon da yoğun olarak kullanılan tulum 1970'lere kadar Trabzon'un Holo [2] ve Maçka bölgelerinde de Müslümanlar tarafınca kullanılmıştır. Geçmişte yaygın olarak meydana getirilen küçükbaş hayvancılığın terkedilmesi tulum ve şimşir kavalın yerini kemençeye bırakması sonucu getirmiş olmalıdır.[3]

Kemençe Yapımı

Kemençenin gövdesi dut, karadut, akçaağaç ardıç, ladin ya da erik ağacından tamamen elde oyularak tip ve özelliklerine gore 3-15 gün içinde yapılmaktadır.[4] Bilhassa Görele, Tirebolu, Espiye ,Vona Perşembe, Ordu, Fatsa, Ünye,samsun alaçam Eynesil, Mesudiye, Akyazı, Vakfıkebir, Akçaabat, Tonya, Maçka, Sürmene'de süreklilik arzeden kemençe yapımcılığı çoğu zaman babadan oğula geçmekte ve yapımcılar hiçbir resmi eğitim kurumunun formasyonundan geçmemektedirler. 19. yüzyıla dek bağırsak olan teller yerini metal olanlara bırakmıştır. Teller inceden kalına doğru zil, sağır ve bam olarak adlandırılmaktadır.

Örnek kemençe ölçüleri

Sürmene yapımı kalınca kemençe ölçüleri
Kemençe boyu : 51 santimetre
Tekne boyu : 41.5 santimetre
Geniş taban tekne
ön yükseklik : 5 .5 santimetre
Tutma yeri (sap) dar
Taban arka yükseklik : 5 santimetre
Geniş taban eni : 10 santimetre
Dar taban eni : 7 santimetre
Tekne taban kalınlığı : 3.5 mm
Tekne yan kalınlık : 3.5 mm
Tekne yan yükseklik : 5 mm
Klavye tel yükseklik
(Burgulara yakın kısım) : 0.8 mm
Klavye tel yükseklik
(tekne tarafında olan kısım : 2.5 mm
Kapak üstü kaş uzunluk- en : 6 santimetre - 3.3 mm
Kapak üstü kaşın tekne dar
Kısım uzaklığı -yukarıdan : 28 santimetre
Kapak üstü kaşın tekne geniş
Kısım uzaklığı -aşağıdan : 14 santimetre
Klavye : 8 santimetre
Klavye genişlik : 2.5 santimetre
İki kaş arası mesafe : 3 santimetre
Tel alt bağlantı kuyruğu : 10 santimetre
Zil ( ince )tel : 0.25-028 mm
Orta tel : 0.28-0.30 mm
Kalınca tel : 2 numara,sarma tel ( keman teli )
Yay boyu : 50 santimetre
Eşik yükseklik : 2 santimetre
Burgu bağlantı kafa derinlik -
Genişlik : 4.5 cm—2.5 c
Kapak kalınlığı : 2 mm
Kazıkdan Mısra Kadar 10 santimetre

Notlar

1.^ Özhan öztürk. Karadeniz, 2005 s. 653
2.^ Çaykara ve Sürmene ilçelerini birleştiren boğaz çevresinde yeralan ana dili Rumca olan köyler
3.^ Özhan öztürk. Karadeniz, 2005 s. 654
4.^ Ardıç ve dut bilhassa tercih edilir
* Değişik kaynaktan kemençe nedir
Kemençe kelimesi yayla çalınan sazların Farsça 'yay' anlamındaki keman kelimesinden türemiş ortak adıdır. Arapların rebab söylediği bu türe eski Türkler 'oklu' anlamında "ıklığ" diyorlardı ki tüm yaylı sazların en kıdemli atasıdır. 10 ila 15. yy.larda yalnız Arap ve Bizanslıların değil İranlılarla Türklerin de kullandığı kaynaklardan anlaşılan ve 18. yy. sonlarına kadar Türk musikisinin tek yaylı sazı olan Kemançe'nin yerini Batının ilkin Viola d'amore'si (sinekemanı adıyla) sonrasında da Violino'su (keman) aldı. Fakat Laz kemençesi Karadeniz horonları yardımıyla armudi kemençe ise 19. yy. ortalarına doğru girmiş olduğu fasıl topluluğu içinde günümüze kadar gelebildi. Türk musikisinin bu en ufak sazı boy-bosundan umulmayacak güçte bir ses yüksekliğine ve tınısına haizdir (sesler öteki telli sazlarda olduğu şeklinde teli kısmen sağırlaştıran parmak ucu etinden değil tırnağın sert boynuzsu yapıdaki yüzeyinden elde edilmiş olduğu için). Herhalde müziğimizin en kalabalık topluluklarda dahi sesi rahatça (çok kere da maalesef rahatsız edercesine) duyulan en dişi iki sazından biri kanunsa öbürü kemençedir. Aslında karaağaç karadut dikenli ardıç maun ya da pelesenk çeşitlerinden birinden 42x16x6 santimetre ölçüsündeki bir takozun; bir tek içi oyulmak tekne boyun ve kafa'sına ihtiyaç duyulan biçim verilmek kapak burgu ve tel takılmak suretiyle bu kadar zarif bir sanat şaheseri haline gelebileceğini düşlemek bile zor olsa gerek. Kesidi küçük bir kayık şeklinde olan teknenin tabanı 6-10 yanları ise 3 mm.ye kadar oyulup yuvarlak sistreyle tesviye edilir.
Sırtta burgulara yakın yerde başlayıp kuyruk takozuna yakın yerde sivrilerek biten sırt oluğu saz bittikten sonrasında ince zımparayla son akortların yapıldığı kemençenin göğüsten sonraki en mühim ve kırılgan elemanıdır. Bu oluğun en geniş yerinde ise (eşiğin tam altı) 3-4 mm çapında etrafı kimi zaman sedef çiçek motifiyle süslü bir delik açılır ki görevi tiz perdeleri maskeleyip bas perdeleri yükseltmektedir. Tüm bu işler tamamlanınca sazın teknesi gomalakla cilalanır.
Kemençeye kim bilir tüm sevimliliğini veren burguları (tavşan kulağını andırdıkları için kulak adı verilmiş olabilir) süslü sazlarda yılan fildişi abanoz ya da pelesenk mütevazi sazlarda zerdali badem ya da akgürgen şeklinde ağaçlardan yapılır ve 14-15 santimetre uzunlukta olur. Burguların en geniş (akort için tutulup döndürülecek) kısmı ise 21 mm.dir. Boylarının düzgüsel saz burgularından uzun olmasının bir sebebi kısa kalınca tellerin momentini dengelemekse öteki bir sebebi de sazın iki noktadan tesbitli olarak tutulmasını sağlamak olabilir: kemençe kuyruk takozu sol mısra (kimi zaman de iki diz arasına) konmak ve burgularından göğse (kalbe) dayatılmak suretiyle tutulur; tellere taraftan değen sol elle yayı çeken sağ el de icrayı sağlar (yay durumlarına gore saz sol el ayası içinde sağa-sola hafifçe döndürülebilir). Burgunun 1 santimetre.i kafadan arkaya çıkar; kafaya giren 6 santimetre.lik kısım kesik koni kalan 8 santimetre.i de tavşan kulağına ya da laleye benzer çeşitli şekillerdedir.
Kemençenin üç telinden ikisi (Rast ve Neva) bağırsaktan üstteki ilk telse (Yegah) gümüş sargılıdır. Alt ve üst tel 25.5-26 orta tel 29.2-29.5 santimetre uzunluğunda; üst tel 0.8 orta tel 1.5 alt tel 1 mm kalınlığındadır. Saz ortalama 60 santimetre uzunluğunda esnemeye dayanıklı yılan abanoz vb. sert ağaçlardan yapılmış avuç içi yukarıya bakacak şekilde tutulan bir yayla çalınır. Tellere sürtülen 150-200 civarındaki at kılına kaymasın diye -keman yayındaki gibi- reçine sürülür. Gösterim sapa yakın 10 santimetre.lik deri kaplı kısmına sokulan orta parmak (gerekirse yüzük parmağı) vasıtasıyla at kılı gerdirilir. Gösterim burnu ise at kuyruğu şeklinde bir süs püskülüyle bitirilir. Doğudan batıya geçmiş olduğu kati olan yaya at kılı takma adetinin şaman kopuzunda tuğ adlı en eski ritm sopasında ve rebabda da görüldüğü suretiyle Türklerde ata verilen mukaddes değerden kaynaklandığı açıktır (bkz. M. R. Gazimihal Asya ve Anadolu Kaynaklarında Iklığ; Curt Sach The History of Musical Instruments).
Ayrılmaz davul-zurna ve ney-tanbur ikilisi şeklinde kemençenin ayrılmaz arkadaşı da yüzyılımız başlarına kadar lavta'ydı. Sakız çingenelerinin elinde lira adıyla kullanılan bu saz eski Pera tavernalarında bir tek lavtanın gidişat tuttuğu bir oyun havası sazı iken büyük dahi Tanburi Cemil Bey'in hocası Vasil'in elinde görüp gönül verdiği bu saza ilgi duyması ve kısa zamanda en üstün seviyeye çıkarması yardımıyla hem de asil ve zarif bir fasıl sazı oldu. Bunda artık tüm müesseseleriyle çökmekte olan bir imparatorluğun hüznüne ve Türk zevkıne keman sesinden çok daha yatkın gelmiş olmasının tesiri açıktır.
Düzgüsel kemençeden 1-2 santimetre daha büyüğü olan Kaba (Büyük) Kemençe'yi de yaptıran Cemil Bey ek olarak sazda hiçbir değişim yapmadan Kemençeye dördüncü (kaba Rast) telini ilave etmiş ve plaktaki meşhur Pesendide taksimini bu 4 telli kemençeyle yapmıştır. Sadece bu sazın Sadettin Arel'in 1933'te yaptırdığı dörder telli ve tel boyları eşitlenmiş Kemençe Beşlemesi ile (soprano alto tenor bariton bas) asla ilgisi yoktur. Bugün İTÜ Türk Müziği Konservatuarında üç telli klasik kemençe ile dört telli Arel kemençesi beraber öğretilmektedir.
Eskiden -diğer sazlarımız gibi- siyah ya da yeşil kadifeden ağzı kordonla büzülmüş bir torbada taşınan (ve kordonundan redingotun iç cebindeki düğmeye asılan) kemençe son zamanlarda içi kavak (ya da akume) kontrplak dışı vinylex sazı ve yayını alan saplı-menteşeli şık bir kutu içinde taşınmaktadır. Malum en eski büyük kemençe yapıcıları Büyük İzmitli Vasil ve Baron'dur (adları -silinmemişse- tekne içindeki etikette ya da kapak altında yazılıdır). Bu büyük adlardan sonrasında gelen iyi kemençe yapıcıları ise Haldun Menemencioğlu (Haluk Recai) Reşat Uca ve İhsan Özgen'dir.
Kemençevi ya da Kemençeci olarak malum sazın en iyi icracılarını ise şu şekilde sıralayabiliriz: Vasil Tanburi Cemil Nikolaki Samiye Morkaya Anastas Sotiri Mes'ud Cemil Ruşen Kam Hadiye Ötüken Haluk Recai Cüneyd Orhon ve İhsan Özgen. Sanatçıların görüş birliği halinde olduğu en iyi genç isimlerse Hasan Esen Derya Türkan ve Neva Özgen'le Furkan Bilgi'dir.



Kemençe | Ekleyen: Zeus | Tarih: 03-Dec-2011 15:53. | Bu yazı 27071 kez okundu..




Kemençe ile ilgili öteki yazılar..















(adsbygoogle = window.adsbygoogle || ).push();






Düz
Yassı
YuvalaÖnce Eskiler
Ilkin Yeniler 

Yorumlardan Yazarları Mesuldür. Yorumunuz Site Yönetimi Uygun Görürse Yayınlanır..!!..





Gönderen
Başlık

YORUMLAR

Ad

Anlamı Nedir?,22,Biyoloji Konu Anlatımı,25,Cilt Bakımı,82,Coğrafya Ders Anlatımı,978,Genel,46,Güzel Sözler,16075,Music,1,Ne Nedir?,32164,Resimli Sözler,4111,Saç Sağlığı,119,Sağlık Bilgileri,1596,Soru-Cevap,10236,Sports,1,Tarih Konu Anlatımı,5,Teknoloji,36,Türk Dili ve Edebiyatı Konu Anlatımı,2,
ltr
item
Ders Kitapları Konu Anlatımı: Kemençe Nedir
Kemençe Nedir
Ders Kitapları Konu Anlatımı
https://ders-kitabi.blogspot.com/2017/06/kemence-nedir.html
https://ders-kitabi.blogspot.com/
http://ders-kitabi.blogspot.com/
http://ders-kitabi.blogspot.com/2017/06/kemence-nedir.html
true
5083728687963487478
UTF-8
Tüm Yazılar Yüklendi hiçbir mesaj bulunamadı HEPSİNİ GÖR Devamı Cevap Cevabı iptal Silmek Cevabı iptal Home SAYFALARI POST Hepsini gör SİZİN İÇİN ÖNERİLEN ETİKET ARŞİV SEARCH Tüm Mesajlar İsteğinizle eşleşme bulunamadı Ana Sayfaya Dön Pazar Pazartesi Salı Çarşamba Perşembe Cuma Cumartesi Pazar Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Şu anda... 1 dakika önce $$1$$ minutes ago 1 saat önce $$1$$ hours ago Dün $$1$$ days ago $$1$$ weeks ago more than 5 weeks ago İzleyiciler Takip et THIS PREMIUM CONTENT IS LOCKED STEP 1: Share to a social network STEP 2: Click the link on your social network Tüm Kodunu Kopyala Tüm Kodunu Seç Tüm kodlar panonuza kopyalanmıştır. Kodları / metinleri kopyalayamıyor, kopyalamak için lütfen [CTRL] + [C] tuşlarına (veya Mac ile CMD + C'ye) basınız Table of Content