Madenler ve Enerji Kaynakları Yazar Yrd.Doç.Dr. Amaç ERTİN 1. Giriş Yerkabuğunun içinde kayaçların bileşiminde yer edinen mineral toplulukla...
Madenler ve Enerji Kaynakları
Yazar
Yrd.Doç.Dr. Amaç ERTİN
1. Giriş
Yerkabuğunun içinde kayaçların bileşiminde yer edinen mineral toplulukları olarak
adlandırılan madenler büyük seviyede yerin jeolojik yapısına, o yapının oluşum zamanına
ve yaşına bağlıdır. Bu bakımdan madenler metalik madenler (krom, demir,
civa, uranyum, manganez, boksit, altın, çinko, alüminyum vb.) metal dışı madenler
(mermer, kaolin, dolomit, zımpara, lületaşı, asbest, kükürt, sodyum, sülfat, bor tuzları
ve süs taşları olan elmas, yakut ametist, opal vb.) ve yakıt madenleri (kömür,
petrol vb.) olmak suretiyle gruplara ayrılır. Madenler kullanım alanlarına nazaran de endüstri
hammaddesi olan madenler (metal ana endüstri, kimyasal endüstri ve taş ve toprağa dayalı endüstri)
ve enerji membaı olan madenler olmak suretiyle ayrılabilir.
Türkiye çeşitli maden kaynakları bakımından zengindir. Bunun başlıca sebebi Alp
orojenik kuşakta yeralması sebebiyle gerek tektonik gerekse volkanik ve metamorfik
vakalara uğraması sonucu belli minerallerin bir araya gelmiş olarak toplanmasıdır.
Ülkemizin jeolojik yapısının bir eseri olan madenlerin çıkarım işlemi eskiçağa hatta
tarih öncesi döneme kadar iner. Bu yüzden madencilikle ilgili temel bilgiler öteki
ülkelere Anadolu'dan yayılmıştır. Vatanımızda madenler uzun seneler çağıl yöntemlerle
yapılmamış sadece batı dünyasının 19. yy.da madenlere olan gereksiniminin
artması üstüne yabancı işletmeler kurulmuştur. Madenlerimizin bilimsel olarak
işletilmesi Cumhuriyet döneminde 1935 senesinde M.T.A. (Maden Incelem ve Arama)
Enstitüsünün kurulması ile adım atmıştır.
Türkiye maden kaynakları bakımından varlıklı bir ülke olmakla beraber bunların çıkartılıp
işletilmesi ve ekonomik açıdan bir kıymet ifade etmesi için biriki miktarlarının
kafi olması gerekir. Bu bakımdan, demir, bakır, manganez, kükürt, linyit, uranyum,
kurşun-çinko rezervleri ülke ihtiyacına yeterlidir. Buna karşılık taşkömürü, petrol doğalgaz
nikel ve volfram benzer biçimde madenlerin rezervleri kafi değildir. Biriki ve üretimi fazla
olan madenlerimiz ise krom, bor tuzları, tuz rezervleri ve mermer yataklarıdır. Bunlardan
bilhassa krom ve bor mineralleri dünya genelinde önemlidir.
Şžimdi bu madenlerimizden ihracatımızdaki önemi bakımından coğrafi dağılış ve
üretimleri bakımından inceleyelim.2. Sanayinin Hammaddesi Olan Madenler
2.1. Metal Ana Sanayinin Hammadesi Olan Madenler
2.1.1. Demir
Ağır sanayinin hammadesi olan demir her türlü inşaat (bina, demiryolu köprü, vb.)
makine ve teçhizatının üretiminde kullanılır. Magmatik, metamorfik ve tortul kö-
kenli demir yataklarına haiz olan ülkemiz demir rezervleri bakımından oldukça
zengindir. Ortalama 900 milyon ton rezervi olduğu tahmin edilen demir yataklarından
tenörü en yüksek olanlar Sivas ilindeki Divriği (125 milyon ton) ve Kangal (140 milyon
ton) çevresi ile Malatya ilindeki Hekimhan-Hasan Çelebi (470 milyon ton) çevresidir. Bu sahalar
Karabük ve Ereğli demirçelik fabrikalarının gereksiniminin büyük kısmını
karşılar. Ek olarak Adapazarı doğusunda Çam dağı, Edremit İvrindi içinde Eğmir,
Ege bölgesinde Simav ve Torbalı'da, Kayseri, Adana ve Hatay illerindeki demir yatakları
önemlidir.
Türkiye 4.924.874 ton demir üretimi yapmasına karşılık bir üretim fabrikaların gereksinimini
karşılamaz, bu yüzden ortalama olarak 600.000 tonluk açık dışalım ile
karşılanır.
2.1.2. Krom
Ülkemiz krom rezervi açısından oldukça varlıklı olup (36.800.000 ton) bu bakımdan dünya
dördüncüsü (birinci Cenup Afrika 6 milyar ton, ikinci Zimbabwe 1,6 milyar ton,
üçüncü Rusya 68 milyon ton) durumundadır. Yüksek kaliteli çelik elde etmek için
kullanılan bu maden harp vasıta gereçleri yol yapım makinaları, vapur, tayyare ve lokomotif
motorlarının yapımında kullanılır.
Vatanımızda en geniş rezervleri Elazığ ilinde Maden ilçesi -Alacakaya (Guleman) çevresi ile
(10.000.000 tonun üstünde) Muğla-Denizli içinde (Muğla ilinin Fethiye ve Köyceğiz
çevresi ile Denizli'de Acıpayam ve Buldan ilçesi çevresinde 20.000.000 ton civarında)dadır.
Öteki krom yatakları Bursa ili Osmaneli ilçesi, Eskişehir ili Mihallıççık çevresi, Kop
dağı doğu etekleri (Erzurum), Adana, Aladağ yataklarıdır.
Türkiye Cumhuriyet öncesinden beri krom dışsatımı yapar. Günümüzde senelik üretiminin
neredeyse yarısını dışarıya satar. Geri kalan kısmı ise Antalya ve Elazığ'daki
ferrokrom fabrikalarına gönderilir.
2.1.3. Bakır
Yumuşak bir metal olduğundan devletimizde ilkçağlardan beri işletilmekte olan bir
madendir. Anadolu'da zamanı çağlar içinde çeşitli araç-gereç ve süs eşyası yapımından
kullanılan bakır günümüzde elektrik ve elektrikli endüstri ürünleri ile elektrik,
dinamo ve dinamo motorlar yapımında kullanılır. Ek olarak çeşitli alaşımları da (bakır-
çinko alaşımı olan pirinç, bakır, çinko nikel alaşımı olan hususi pirinç ve bronz) bazı
işkollarının ana malzemesidir.
Vatanımızda Karadeniz Bölgesinde Hopa ve Borçka'da Murgul (60.000.000 ton) Diyarbakır
çevresinde Ergani (50-60.000.000 ton) ve Elazığ'ın Maden ilçesi çevresinde geniş
yataklara haizdir. Açık işletmeler şeklinde izabe edilen bakır Ergani'den demiryolu
ile Murgul'dan ise denizyoluyla öteki bölgelere sevk edilir. Bu sahalar haricinde Kas-
tamonu ili Küre ilçe merkezi çevresinde Rize ili Çayeli kazasının Madenköy çevresinde
çıkartılır.
Üretimde mühim olan saf bakır üretiminde Türkiye çok üretim icra eden ülkeler sıralamasında
kimi zaman dünya yedincisi, kimi zaman dünya altıncısı durumundadır.
Ağır sanayinin hammaddesini oluşturan manganez bakımından da varlıklı rezervlere
(20.000.000 ton) haiz olan devletimizde bu maden Banaz (Uşak ili) Çatalca (İstanbul),
Vize (Kırıklareli), Dursunbey (Balıkesir), Hafik (Sivas), Fethiye (Muğla) vb. çıkarılır.
2.2. Kimya Sanayinin Hammaddesi Olan Madenler
2.2.1. Bor (Boraks)
Kimya sanayinin mühim hammaddelerinden biri durumunda olan bor tuzları bakımından
ülkemiz oldukça zengindir. Dünya rezervlerinin % 50'sinden fazlasını elinde
bulunduran devletimizde cam, seramik, temizlik maddeleri, gübre, kumaş boyaları, kağıt
hamur harcını yapımı ve yangın söndürmede kullanılırken, son yıllarda atom reaktörlerinin
yapımında ve roket yakıtlarının yapımında kullanılmaktadır. Vatanımızda en
varlıklı rezervler Seyitgazi ve Kırka (Eskişehir ili) çevresinde işletilir. Bu sahada rezervlerin
500.000.000 ton civarında olduğu sanılmaktadır. Ek olarak 100.000.000 ton rezerve
haiz olan Seyitgazi ve Emet (Kütahya ili) ile 20-25.000.000 ton rezervleri olan Bigadiç
ve Susurluk (Balıkesir) öteki mühim sahalardır. Bu madenin üretimi tüvenan
olarak 2.062.000 ton konsantre olarak 1.198.000 tondur.
Cetvel 9.1: Seçilmiş Madenlerin Üretim Miktarı
Taşkömürü (ton) 5.628.747
Linyit (ton) 49.892.206
Ham Petrol (ton) 3.753.610
Naturel Gaz (m3) 212.488.086
METAL MADENLER
Demir (ton) 4.924.874
Krom (ton) 1.204.691
Bakır (ton) 4.018.506
Kurşun-Çinko (ton) 397.765
Boksit 772.673
METALİK OLMAYAN MADENLER
Sodyum Sülfat (ton) 433.872
Barit (ton) 366.995
Manyezit (ton) 845.124
Bor (ton) 2.062.758
2.2.2. Tuz
Türkiye tuz yatakları bakımından oldukça zengindir. Tuz üretilen kaynaklara tuzla
denir. Bu kaynaklar deniz tuzu, göl tuzu ve kaya tuzu olmak suretiyle üçe ayrılır. Deniz
suyundan buharlaşma ile elde edilmiş tuza en tipik örnek İzmir Çamaltı tuzlasıdır.
Bu sahadan yılda 500 bin ton tuz elde edilir. Göl tuzlaları ise Tuz gölü kıyısındaki Yavşan
tuzlası (250-350 bin ton üretim) ile Kaldırım Tuzlasıdır (550-600 bin ton). İç Anadolu
(Çankırı, Yozgat, Nevşehir, Kırşehir vb.) ve Doğu Anadolu (Kars, Erzurum, Ağrı vb.) bölgelerinde
kayatuzu şeklinde olan tuz madenlerine rastlandığı benzer biçimde kaynak suları
tuzlaları da (Sivas, Çorum, Konya Yozgat, Erzincan, Tunceli vb.) dikkati çeker.
Tuz üretiminin % 75-80'ini deniz ve göl tuzlalarından elde eden ülkemiz ortalama
olarak 2 milyon tona (1.888.962) yakın üretim yapar.
Kimya sanayine hammadde elde eden öteki madenlerden kükürt Keçiborlu (Isparta),
Simav (Kütahya), Karacasu (Aydın)'da, fosfat Mardin ili Mazıdağ ilçesinde, civa
Kütahya ve Ödemiş'te çıkartılmaktadır.
Cetvel 9.2: Tuz Üretimi
Kaya Tuzu 76.340
Göl Tuzu 1.268.696
Deniz Tuzu 504.160
Kaynak Tuzu 39.766
Toplam 1.888.962
Şžekil 9.1: Türkiye Çıkartılan Başlıca Madenler ve Çıkarıldıkları Bölgeler
2.3. Taş ve Toprağa Dayalı Sanayiye Hammadde Elde eden Madenler
Türkiye'de bu endüstri koluna hammadde elde eden en varlıklı kaynaklardan biri
mermerdir. Ülkemizin neredeyse her bölgesinde işletilen varlıklı mermer
ocakları vardır. Bunlardan Marmara Bölgesinde bilhassa Marmara Adası ve Kapıdağ'da
Ege Bölgesin'de ise Afyon'da işletilenler önemlidir. Ek olarak Eskişehir, Sivas,
Denizli, Kırşehir, Manisa, Çanakkale benzer biçimde birçok ilimizde mermer ocakları vardır.
Çimento hammaddesi elde eden naturel kaynaklardan kil alüvyal havzalar, neojen
sahalarda vb. varlıklı rezervlere haiz olup Mihalıççık (Eskişehir), Söğüt (Bilecik), Yenice
(Çanakkale), Şžile, Sarıyer, Büyükdere, (İstanbul) benzer biçimde alanlarda dikkati çeker. Jips
(Alçıtaşı) rezervleri en fazla İç Anadolu bölgesinde Ankara, Çankırı, Sivas, Eskişehir ve
Kayseri'de en kaliteli kireçtaşı ise Çankırı, Ankara, Kırşehir, Kütahya, Bursa ve Mardin'de
yer alır.
Eskişehir ilinde lületaşı, Muğla, Milas ve Aydın illerinde zımpara öteki yeraltı zenginliklerimiz
arasındadır.3. Enerji Membaı Olan Madenler
Vatanımızda enerji membaı olarak kullanılan madenler taşkömürü, linyit, petrol ve
naturel gazdır. Yenilenmeyen enerji kaynakları adını da alan bu naturel kaynaklar açısından
pek varlıklı olmayan ülkemiz dünya rezervlerinin yalnız % 0.5'ine haizdir.
3.1. Taşkömürü (Maden Kömürü)
Maden kömürü kaynakları bakımından varlıklı olmayan devletimizde başlıca çıkarım
alanı olarak Karadeniz Bölgesinde Zonguldak, Ereğli, Amasra havzası dikkati çeker. Birinci
dönemin karbonifer devrine ilişkin araziler içinde görülen taşkömürü Karadeniz
sahili süresince 180-200 km. uzunluğunda bir saha dahilindedir. Sadece havza bütününde
ortaya çıkan faylar kömür tabakalarını büyük seviyede kesintiye uğratmakta,
çıkartılan katmanlar da işletilme sonucu giderek derinleşmektedir. Havzadaki kömür
damarlarının yer yer deniz seviyesinin 200-300 m. altında ve denize indirilmiş olduğu saptanmıştır.
Bu yüzden üretim artık gelir getirici olmaktan çıkmıştır.
Maden Kömürü 1829 senesinde bulunmuş, 1843 senesinde donanmamızın gereksinimi
için işletilmeye başlanmıştır. Halen işletilen kömür damarları Zonguldak, Kandilli,
Kireçlik, Kozlu, Kilimli, Gelik, Tarlaağzı ve Amasra'dır.
Birinci Dünya Savaşından önceki dönemde 600-800 bin ton dolayında üretimi meydana getirilen
bu madenin günümüzde üretimi 6.5 milyon ton olup (tüvenan olarak) net üretim
4,5 milyon ton civarındadır. Bu kıymet dünya genelinde üretim icra eden devletlerle
karşılaştırıldığında oldukça sınırlıdır. Sadece çıkartılan kömürlerimiz dünya standartlarına
nazaran yüksek kaliteli olup, bilhassa kok istihsaline elverişliliği ve kükürt
oranının düşüklüğü ile ünlüdür. Son yıllarda üretilen taş kömürü Zonguldak Çatalağzı
termik santralinde kullanılmaktadır.
3.2. Linyit
Ülkemiz maden kömürü yataklarının azlığına rağmen linyit kömürü rezervi bakımından
oldukça zengindir. Neojen göl havzalarında oluşan linyit Güneydoğu Anadolu
Bölgesi haricinde neredeyse her bölgede bulunur. Ev yakıtı olmasıyla birlikte son
yıllarda termik santrallerde kullanılmaya süregelen linyit 90 dolayındaki işletmede
üretilmektedir. Sadece bunlardan çok azca bir kısmınının (ortalama 15 tane) üretimi
100 milyon ton ve üzerindedir. Büyük kısmında termik santral bulunan varlıklı rezevli
linyit yataklarımız içinde Afşin-Elbistan, Nallıhan, Kütahya-Seyitömer ve
Tunçbilek, Manisa-Soma, Tekirdağ-Saray, Beyşehir, Sivas-Kangal, Muğla-Yatağan, Çankırı-
Orta, Ankara-Beypazarı, Aşkale-Erzurum, sayılabilir. Bunlardan biriki olarak 3.7
milyar tonla Elbistan ilk sırayı alır. Elbistan'ı Soma (426 milyon ton) ve Beypazarı
(404 milyon ton) izler.
3.3. Petrol
Türkiye çevresinde yer edinen komşularının varlıklı petrol yataklarına haiz olmasına
rağmen bu naturel kaynak bakımından son aşama kıt bir rezerve haizdir. Petrol rezervleri
500 ile bir milyar ton içinde değişen Türkiye'de ilk petrol aramaları 1934
senesinde Mardin'in İdil ilçesinde başlamış, sadece buradan pozitif yönde bir netice elde edilememiştir.
Bunun üstüne 1937'de M.T.A. tarafınca Raman dağında petrol aramalarına
başlanmış ve 1940 senesinde ilk kez Türkiye topraklarında petrol bulunmuştur.
Ondan sonra 1951 senesinde gene aynı bölgede Garzan'da petrol bulunmuş bunu Batman-
Beşiri, Siirt-Kurtalan ve Baykan bölgeleri izlemiştir.
Günümüzde petrol başlıca iki çıkarım bölgesinden elde edilir. Bunlardan ilki Güneydoğu
Anadolu bölgesinde Batman-Siirt (Raman, Beşiri, Kurtalan, Yanarsu, Baykan,
Magrip, Çelikli Germik) Diyarbakır (Kurtkan, Kayaköyü, Sincan) ve Gaziantep
(Adıyaman, Bölüklüyayla, Kahta, Piyanko), ikincisi Adana çevresindedir (Bulgur Dağı).
Günümüzde 3.7 milyon ton dolayında üretim icra eden devletimizde çıkartılan ya da dışardan
satın alınan petrol Mersin-Ataş (petrol işleme kapasitesi 4.4 milyon ton), İzmitİpraş
(petrol işleme kapasitesi 13 milyon ton), İzmir-Aliağa (petrol işleme kapasitesi
10 milyon ton), Batman (petrol işleme kapasitesi 1.1 milyon ton) ve Kırıkkale-
Hasanlar (petrol işleme kapasitesi 5 milyon ton) rafinerilerinde işlenir.
Türkiye'nin petrol üretimi düşük olmakla beraber gerek petro-kimya sanayii gerekse
petrol taşımacılığı oldukça gelişmiştir. Vatanımızda petrol, rafineri sahalarına boru
hatları (pipe-line) ile göç eder. Bu boru hatlarından en uzunu Kerkük-Yumurtalık petrol
boru hattıdır. 981 km. uzunluğunda olan ve 1977 senesinde hizmete giren bu hattın
640 km.si ülkemizden geçer. Bu hattın birazcık daha güneyinden geçen ikinci Kerkük-
Yumurtalık hattı 1987 senesinde hizmete girmiştir ve 641 km.si ülkemizden geçer. Bunu
Batman-Dörtyol (494 km.), Yumurtalık-Kırıkkale (447 km.), Adıyaman-Sarıl (82
km.), Batman-Şželmo (42 km.), Sarıcak-Pirinçlik (41 km) petrol boru hatları izler.
3.4. Naturel Gaz
Son yıllarda devletimizde gittikçe ehemmiyet kazanan mühim enerji kaynaklarından biri de
naturel gazdır. Bilhassa İstanbul ve Ankara benzer biçimde büyük kentlerde konutların ısıtılmasında
kullanılması öteki taraftan da büyük endüstri müesseselerinin ihtiyacına yönelinmesi
naturel gaza olan ilgiyi arttırmıştır.
Vatanımızda naturel gaz araştırma çalışmalarına Trakya'da başlanmış ve burada Lüleburgaz
(Hamitabat), Kırklareli (Deveçatağı), Babaeski (Ormancık, Kumrular) arasındaki
sahada rezervlere rastlanmıştır. Ek olarak Güneydoğu Anadolu'da Mardin-Çamurlu
sahasında da naturel gaza rastlanmıştır. Trakya ve Güneydoğu Anadolu'dan elde
edilen naturel gazdan 212.5 milyon m3 üretim yapılmıştır.
Vatanımızda Rusya'dan gelmiş olarak Bulgaristan üstünden yurdumuza giren bir naturel
gaz boru hattı da bulunmaktadır. Bu hat 1988 senesinde Ankara'ya kadar ulaşmış olup
İstanbul ve Ankara şehirleri içindeki dağılım hatları hariç 650 km. uzunluğundadır.4. Öteki Enerji Kaynakları
Vatanımızda yukarıda belirtilen yenilenmeyen enerji kaynakları haricinde jeotermal,
hidroelektrik enerji benzer biçimde yenilenen enerji kaynakları da vardır. Bunlardan hidroelektrik
enerji kaynakları yönünden ülkemiz oldukça zengindir. Ülkemizin dağlık
ve yüksek bir arazi yapısına haiz olması akarsuların dar ve derin vadiler oluşturmasına
niçin olmuş bu durum ise akarsu debilerinin oldukça yüksek olmasına zemin
hazırmıştır. Çok sayıda barajın yapımı ile beyaz kömür denilen bu kaynağımız
400 milyar kwh'lik bir potansiyele haizdir. Bunun 103 milyar kadarının elektrik
enerjisine çevrilebileceği hesaplanmaktadır.
Ülkemiz hidroelektrik enerjisi potansiyeli bakımından Avrupa'da Rusya Federasyonu
ve Norveç'ten sonrasında üçüncü sırada bulunmaktadır.
Vatanımızda Jeotermal enerji bilhassa Ege Bölgesi ve Cenup Marmara bölümlerinde
dikkati çeker. Magmanın yakın olduğu sahalarda yeraltına sızan suların ısınarak
buğu halinde yüzeye çıkması ile oluşan bu kaynaklar İzmir-Seferihisar ve Balçova'da,
Denizli-Sarayköy ve Kızıldere Aydın-Germencik, Afyonkarahisar-Göçek,
Kütahya'da dikkati çeker. Vatanımızda jeotermal enerjiden elektrik üreten bir santral
1984 senesinde Denizli-Sarayköy civarlarında kurulan Kızıldere santralidir. Bunu Aydın-
Germencik'te aynı yıl kurulan ikinci buğu santralı izlemiştir.Özet
Türkiye maden ve enerji kaynakları bakımından fukara bir ülke değildir. Neredeyse her
bölgesinde çeşitli madenlere rastlanır. Nitekim, dünya ülkelerinin tamamında 51 çeşit maden
çıkarılmakta bunun 29 çeşidi Türkiye'de yer almıştır. Sadece bu kadar çeşitli madenler
olmasına rağmen gerek maden rezervlerimizin azca oluşu gerekse bu rezervlerin tarihin eski
çağlarından beri işletilmesi, madenci bir ülke olmamızı engellemiştir.
19.yüzyıldan itibaren batıdaki sanayileşme hareketleri maden ve enerji kaynaklarına olan
gereksinimi arttırmış ve bu amaçla Türkiye'de batı sermayeli çeşitli maden işletmeleri kurulmuştur.
Vatanımızda madenlerin bilimsel yöntemlerle aranması işlemi Cumhuriyet döneminde
1935 senesinde kurulan M.T.A. Enstitüsü yardımıyla gerçekleşmiştir.
Türkiye'de demir, bakır, manganez, kükürt, linyit, uranyum, kurşun-çinko rezervleri ülke
ihtiyacına yeterlidir. Buna karşılık taşkömürü, petrol doğalgaz nikel ve volfram benzer biçimde madenlerin
rezervleri kafi değildir. Biriki ve üretimi fazla olan madenlerimiz ise krom, bor tuz-
ları, tuz rezervleri ve mermer yataklarıdır. Bunlardan bilhassa krom ve bor mineralleri
dünya genelinde önemlidir.
Ülkemiz yenilenen enerji kaynakları olarak adlandırılan hidroelektrik enerji ve jeotermal
enerji bakımından da oldukça varlıklı bir potansiyele haizdir.Değerlendirme Soruları
1. Aşağıdaki alanlardan hangisinde petrol çıkarılır?
A. Elazığ ili - Maden ilçesi
B. Kayseri ili - Aladağ
C. Diyarbakır ili - Kurtkan
D. Elazığ ili - Guleman
E. Keban'da Bolkar Dağı
2. Aşağıdaki sahalardan hangisinde petrol rafinerisi bulunmaz?
A. Batman
B. Mersin
C. İzmir
D. Diyarbakır
E. Kırıkkale
3. Ülkemiz hangi enerji membaı bakımından dünya sıralamasında üçüncü durumdadır?
A. Jeotermal Enerji
B. Güneş Enerjisi
C. Nükleer Enerji
D. Hidroelektrik Enerji
E. Linyit
4. Aşağıdaki Madenlerden hangisi ağır sanayiye kaynak oluşturan madenler
grubunda yer almaz?
A. Fosfat
B. Demir
C. Krom
D. Manganez
E. Bakır
5. Aşağıdaki sahalardan hangisinde termik santral bulunur?
A. Denizli-Sarayköy
B. Aydın-Germencik
C. Zonguldak-Çatalağzı
D. Kırıkkale-Hasanlar
E. Diyarbakır-KarakayaYararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar
Atalay, İ. Türkiye Coğrafyası, İzmir, 1994.
Atalay, İ. - Mortan, K. Türkiye Bölgesel Coğrafyası, İstanbul, 1997.
Başol, K. Türkiye Ekonomisi, İzmir, 1992.
Darkot, B. Türkiye İktisadi Coğrafyası, İ.Ü. Coğ. Enst. Yay. İstanbul, 1972.
Doğanay, H. Türkiye Ekonomik Coğrafyası, İstanbul, 1995.
Doğanay, H. Enerji Kaynakları, Mustafa Kemal Atatürk Üniv. Yay. No: 707, Erzurum, 1991.
Engin, T. Türkiye Maden Yatakları ve MTA'nın Maden Aramacılığındaki Yeri
MTA. Enst. Yay. No: 194, Ankara, 1986.
Gözenç, S, Mater, B, Günal, N, Erel, L, Gümüş, E, Ertin, G. Türkiye'nin Ekonomik
Coğrafyası, Anadolu Üniversitesi Yay No. 419, Açıköğretim Fak. Yay No:
178, Eskişehir, 1991.
Tanoğlu, A. Enerji Kaynakları, İ. Ü. Coğ. Enst. Yay. İstanbul, 1971.
YORUMLAR