MANYETİKLİK a. 1. Mıknatıslanmış malzemelerden lanan olayların tümü. 2. Mıknatıslanmış maddelerin, mıknatısların özelliklerini incel...
MANYETİKLİK a.
1. Mıknatıslanmış malzemelerden lanan olayların tümü.
2. Mıknatıslanmış maddelerin, mıknatısların özelliklerini inceleyen fizik dalı. (Bk. ansikl. böl. Manyet.)
*-*Ask. denize. Manyetiklik giderici, gemileri manyetik mayınlara karşı korumuş olan hususi düzenek. (Bk. ansikl. böl.) || Manyetiklik yok etme devresi, manyetik mayın dökülmüş alanlarda gemilerin tehlikesizce seyretmesini elde eden manyetiklik giderici düzenek.
*-*Biyol. Hayvansal manyetiklik *-* BİYOMANYETİZM.
*-*Jeofiz. Yer manyetikliği, JEOMANYETİZM'in eşanlamlısı.
*-*Manyet. Manyetiklik giderici, alternatif akımla beslenen ve içine, azalan bir manyetik alanda manyetikliklerini gidermek amacıyla malzemeler ya da parçacıklar konan bir bobinden oluşmuş aygit. || Manyetiklik giderici alan, mıknatıslanmış bir maddenin belirli bir noktasında gerçek alanı elde etmek için, dış kökenli bir manyetik alandan çıkarılması ihtiyaç duyulan kıymet. || Manyetiklik yok etme, manyetiklik gidermek eylemi. || Manyetiklik gidermek, mıknatıslanmış, ferromanyetik bir cismi yansız hale getirmek. || Manyetiklik üreten, manyetiklik tesirleri oluşturan cisim, madde vb. || Sarmal manyetiklik, helis biçiminde kristal, manyetik yapı; kristal eksenlerinden biri bununla birlikte helisin de eksenidir.
*-*ANSİKL. Ask. denize. Bir geminin manyetik alanına karşıt bir manyetik alan birçok devreyle oluşturulur; çeşitli şemalara nazaran eşlenebilen ve içinden doğru bir akım geçen bu devreler ya vapur teknesinin dış çevresine ya da içine yerleştirilir. 1939'da ingilizler tarafınca meydana gelen manyetiklik giderici, ikinci Dünya savaşı'nın başından itibaren alman denizal- tıları ve uçaklarınca İngiliz kıyılarına dökülen manyetik mayın tehlikesine karşı koymayı sağlamış oldu.
*-*Manyet.
*Tarihçe. Magnesia'da (Tesalya) bulunan ve bundan dolayı manyetit adında olan bir taşın (mıknatıs taşı) özelliklerini ilk kez Miletoslu Thales'in gözlemlediği (İ.Ö. VI. yy.) sanılmaktadır: bu taş, demiri ve kendisiyle aynı türden taşları çekme özelliği gösterir. Platon, bu özelliğin demire aktarıldığını biliyordu. Mıknatıslanmış iğneleri denizcilikte ilk kez Araplar kullandı (XI. yy.). Mıknatıs taşı üstündeki ilk bilimsel incelenmeyi, kutupları tanımlayan, çekim ve itimlere ilişkin ilk nitel yasaları veren ve kırık mıknatıs deneyini betimleyen Pierre le Pölerin de Maricourt (1269) gerçekleştirmiş oldu. Bu deneyleri tekrardan ele alıp tamamlayan VVİlliam Gilbert, De magnete (1600) adlı yapıtında kuvvet çizgileri terimini ortaya attı, kutupsal parçaların rolünü belirtti, kızıl dereceye dek ısıtılmış demirin mıknatıslığını yitirdiğine dikkat çekti ve birçok mıknatıslama yöntemi betimledi. Yer'in manyetikliğini ele alarak, Yer'in büyük bir mıknatıs bulunduğunu ileri sürdü. Manyetikliğe ilişkin ilk nicel incelemeleri başlatan Coulomb, burulma terazisi yardımıyla manyetik kütlelerin aralarındaki uzaklığın karesiyle ters orantılı olan çekim ve itim yasalarını kurdu ve manyetik moment terimini getirdi. 1824'te Poisson, manyetostatik yasalarını (etkiyle mıknatıslanma, manyetik potansiyel kuramı) kurdu. Gauss, manyetik yaprak terimini geliştirdi. 1820'de CErsted elektriksel ve manyetik vakalar içinde bir bağ kurdu ve onu izleyen Ampöre, Arago, Biot ve Savart elektromanyetikliğin temellerini attılar. (ELEKTRİK.) 1845'te Faraday, diyamanyetikliği buldu, paramanyetikliği ve ferromanyetikliği ayırt etti, optik ile elektromanyetiklik arasındaki ilk bağları oluşturan dönel manyetik polarma vakasında mıknatısların ışık üstündeki tesirini ortaya çıkardı. Pierre Curie, 1892 ile 1895 yılları aralığında gerçekleştirdiği bir takım deneyle, manyetik özelliklerin sıcaklıkla iyi mi değiştiklerini (diyamanyetik cisimlerin mıknatıslanırlıklarının sıcaklığa bağlı olmaması, paramanyetik cisimlerin mıknatıslanırlıkla- rının mutlak ısı T ile ters orantılı olması ve [o günden bu yana Curie noktası olarak adlandırılır] belirli bir sıcaklığın üstünde ferromanyetik cisimlerin paramanyetik cisimlere dönüşmesi) gösterdi. 1905'te R Langevin, Curie'nin çalışmalarına dayanarak, maddenin manyetik özelliklerine ilişkin ilk nicel kuramı kurdu: dönemin atom modelinden (hareket halindeki pozitif yükler ve negatif yükler [elektronlar]) yola çıkarak, diyamanyetikliğin ve pa- ramanyetikliğin bir kinetik kuramını hazırlamış ve bu kuramla Curie yasası'na varmıştı. R Weiss, temel bölge şu demek oluyor ki kendiliğinden, doymuş bir mıknatıslanması olan ufak bölge terimini getirdi ve ferromanyetikliğin bir açıklamasını yapmış oldu. Kuvantal kuramlar, yukarıdaki şemaları derinleştirmeye ve zorlukları çözmeye olanak verdi. 1925'te S. A. Goudsmit ve G. E. Uhlenbeck, elektronun, yörünge momentinden başka spin adında olan bir öz momenti bulunduğunu gösterdiler. L. Brillouin (1927) ve bilhassa J. H. Van Vleck (1932) diyamanyetikliği ve paramanyetikliği açıklayan ku- vantal kurama son biçimini verdiler. 1928'de, Heisenberg, ferromanyetik etkileşimlerin atomlar arasındaki elektron alışverişlerinden landığını gösterdi. 1930'da F. Bloch, Weiss temel bölgelerini ayıran çeperlerin yapısını betimledi. L. Neel karşıtferromanyetiklik ve ferrimanye- tiklik kavramlarını getirdi ve deklare etti.
*Manyetıkliğin fiziği. Mıknatıslar arasındaki kuvvetlerin incelenmesi, bunların, zıt işaretli 2 manyetik kütleden (pozitif ve negatif elektrik yüklerine benzer şekilde) oluştukları varsayımına yol açtı, m ve m' şeklinde iki manyetik kütle arasındaki etkileşim yasası Coulomb yasası'na benzer, şu demek oluyor ki etkileşim, d uzaklığının karesiyle ters orantılıdır; etkileşim kuvveti, aşağıdaki formülle verilir: bu formülde K, seçilen birim sistemine bağlı bir değişmezdir. Bu modelde, statik mıknatıslar arasındaki manyetik etkileşimlerin incelenmesi tamamen, elektrostatik yükler arasındaki kuvvetlerin incelenmesine benzer. Bu etkileşimleri inceleyen bilim dalına "manyetostatik" adı verilir. Bununla beraber, bu iki bilim dalı içinde temel bir fark vardır o da manyetik bir kütlenin yalıtılamamış olmasıdır. Tüm mıknatıslanmış cisimler, manyetik dipoller şu demek oluyor ki mutlak değerleri eşit ve işaretleri karşıt (+mve -m) 2 manyetik kütleden oluşmuş bir tüm şeklinde davranır. Bu şekilde bir di- polün manyetik momenti fi = md vektörel büyüklüğüdür; d, kütleyi +kütleye birleştiren vektörü gösterir. Dolayısıyla manyetik moment, mıknatıslanmış cisimlerin temel büyüklüğüdür. Modernlikte, atomları oluşturan temel parçacıkların (elektronlar ve nükleonlar [protonlar ve nötronlar]) spinlerine bağlı bir öz manyetik momentleri olduğu kabul edilir. Elektronun manyetik momenti Bohr manyeto- nudur:
yB = 9.27-10-24 A-m2.
Nükleonun manyetik momenti, elektro- nunkinden 1 836 kez daha küçüktür. Mıknatısların özelliklerinden görevli elektron manyetikliği çoğu zaman çekirdek manyetikliğini maskeler. Fler atomda Z elektron bulunur. (Z sözkonusu elementin atom numarasıdır); bu elektronlar çoğu zaman zıt spinli çiftler halinde gruplanır ve dolayısıyla manyetik momentleri sıfırdır. Bundan dolayı atomların birçoğunun bileşke manyetik momenti yoktur, d ya da t elektron katmanları dolu olmayan geçiş elementleri bu kurala mühim bir kural dışı oluşturur, d katmanlarından biri dolu olmayan geçiş metalleri demir, nikel, kobalt, manganez vblden oluşan seriyi ve f katmanlarından biri dolu olmayan geçiş elementleri ise ender topraklar serisini (lantandan lutesyuma) oiuşturur. Bu atomların bileşke manyetik momenti birkaç Bohr manyetonu yB değerindedir. Mıknatıslar işte, bu geçiş elementi atomlarını içeren malzemelerden oluşur. Bu manyetik malzemeler için iki durum sözkonusu olabilir:
1. paramanyetiklik. Bu ısıl dengede, atomların fii manyetik momentlerinin rastlantısal olarak yönlendikleri, (toplam, malzemeyi oluşturan tüm atomlar hesaba katılarak alınır) bileşke manyetik momentinin sıfır olduğu durumdur Paramanyetiklik, atom manyetik momentleri arasındaki etkileşimlerin zayıf olduğu malzemelerde ve ısı, bir eleştiri sıcaklığı aştığında ortaya çıkar; bu sıcaklığın ötesinde, ısıl çalkalanma, spinlerin rastlantısal olarak yönlenmesi için yeterince yeğindir;
2. manyetik seviye. Düşük sıcaklıkta etkileşim halindeki spinler birbirlerine nazaran yönlenir ve tertipli bir yapı oluşturur. Başlıca 3 manyetik seviye türü vardır:
*-*ferromanyetiklik. Tüm spinler koşut ve aynı doğrultu üzerindedir; bileşke manyetik moment kıymeti büyüktür;
*-*karşıtferromanyetiklik. Spinler, manyetik momentleri mutlak kıymet olarak birbirinin aynı, sadece zıt yönde yönlenmiş iki altağ oluşturur; bileşke mıknatıslanma sıfırdır; *-*ferrimanyetiklik. Karşıtferromanyetiklik- te olduğu şeklinde, spinler gene mıknatıslanma değerleri MA ve Me olan iki altağ oluşturur, fakat bileşke mıknatıslanma M = Ma+ MB sıfıra eşit değildir. Ferro- ve ferrimanyetik cisimler birer mıknatıstır.
Ampöre bir kapalı elektrik akımı sarımının, bir y = SI (S sarımın sınırladığı alan, I elektrik akımı) manyetik momentine eşdeğer bulunduğunu gösterdi. Dolayısıyla elektrik akımları kendi aralarında ve manyetik kuvvetler vasıtasıyla mıknatıslarla etkileşime girer. Bu etkileşimlere ilişkin kurama elektromanyetiklik adı verilir. Atomlardaki elektronlar, spinlerinden ayrı bir yörünge manyetik momenti olan kapalı yörüngeler, çizerler. Kuvantal kuram, uygulanan bir manyetik alan olmadığında, bir atom kümesinin toplam yörünge manyetik momentinin sıfır bulunduğunu belirtir.
* Manyetik büyüklükler, birimler Elektromanyetik kuram, akımlar ve manyetik momentler arasındaki etkileşimleri, manyetik alan ve manyetik indüklenme adında olan büyüklükler vasıtasıyla betimler. Biot ve Savart denklemleri herhangi bir akımlar ve manyetik momentler dağılımının oluşturduğu Fİ manyetik alanını uzayın her noktasında hesaplamaya olanak verir Fİ alanı, SI birim sisteminde amper bölü metreyle (A-m~1) gösterilir.
* Manyetik yatkınlık ve mıknatıslanma eğrileri. Bir malzemem ı manyetik yatkınlığı, bunun dış bir manyetik alana gösterdiği tepkiyi yansıtır. Doğada gözlemlenen üç tür tepki vardır:
*-*diyamanyetiklikte, çoğu zaman çok zayıf olan yatkınlık negatif değerdedir (diyamanyetik cisimler mıknatısça itilir);
*-*paramanyetikhkte, yatkınlık pozitif değerdedir (paramanyetik cisimler mıknatıslarca çekilir);
*-*terromanyetiklık‘te, ferromanyetik cisimlerin,bir dış manyetik alan yokluğunda kendiliğinden bir mıknatıslanması vardır.
Manyetik yatkınlığın pek bir anlamı olmadığından. bu maddeleri mıknatıslanma eğrileriyle vasıflandırmak yeğlenir, Bu eğrinin tersinir olup olmamasına nazaran, başlıca iki şık ayırt edilir Birinci şık, (Bloclı çeperi olarak adlandırılan) geçiş bölgelerinin temel bölgeler içinde kolaylıkla ye>r değiştirebilmelerine karşılık gelir (biçim 1); histerezis ya asla yoktur ya da çok azdır (biçim 2a) ve araç-gereç "yumuşaktır", İkinci şık, Sloch çeperlerinin tersinmez bir şekilde yer değiştirmelerine karşılık gelir: histerezis kuvvetlidir (biçim 2b) ve araç-gereç "serttir". Yumuşak manyetik malzemeler transformatörlerde ve elektrik motor ve üreteçlerinde kullanılır. En fazla kullanılsın malzemeler içinde demir ve silisyum alaşımları ile demir ve nikel alaşımları (Pormimphy) sayılabilir. Sert manyetik malzemeler devamlı mıknatısların (demir-kobalt, ender toprak alaşımları) ve manyetik kayıt bantlarının (ferritler, NİFe204, MnFe204, ZnFe204) yapımında kullanılır.
*-*Gizbil. Hayvansal manyetiklik. Mesmer'e nazaran, gökcisimlerinin tesiri mıknatısa benzer bir şekilde, tüm varlıkların içinde bulundukları bir akışkan vasıtasıyla kendini duyurur, insan bu akışkanı yoğunlaştırabilir ve direkt temasla ya da uzaktan, kendi benzerlerine yöneltebilir. Akışkanın yetersizliğinden ya da organizmadaki bir tıkanıklıktan lanan hastalıklar (hastalığın emaresi bunalımdır), bir yükleme ya da boşaltma tedavisiyle iyileştirilirler. Bu tedavi akışkanla dolu eşyalarla, mesela hastaların temas ettiklerinde lüzumlu akışkan miktarını almalarını sağlayacak şekilde hazırlanmış bir gerdelle yapılabilir. Hayvansal manyetiklik kuramı, cinlenme, falcılık ve peygamberlik tsıslama şeklinde olağandışı durumları izah etmek için kullanılmıştır.
1. Mıknatıslanmış malzemelerden lanan olayların tümü.
2. Mıknatıslanmış maddelerin, mıknatısların özelliklerini inceleyen fizik dalı. (Bk. ansikl. böl. Manyet.)
*-*Ask. denize. Manyetiklik giderici, gemileri manyetik mayınlara karşı korumuş olan hususi düzenek. (Bk. ansikl. böl.) || Manyetiklik yok etme devresi, manyetik mayın dökülmüş alanlarda gemilerin tehlikesizce seyretmesini elde eden manyetiklik giderici düzenek.
*-*Biyol. Hayvansal manyetiklik *-* BİYOMANYETİZM.
*-*Jeofiz. Yer manyetikliği, JEOMANYETİZM'in eşanlamlısı.
*-*Manyet. Manyetiklik giderici, alternatif akımla beslenen ve içine, azalan bir manyetik alanda manyetikliklerini gidermek amacıyla malzemeler ya da parçacıklar konan bir bobinden oluşmuş aygit. || Manyetiklik giderici alan, mıknatıslanmış bir maddenin belirli bir noktasında gerçek alanı elde etmek için, dış kökenli bir manyetik alandan çıkarılması ihtiyaç duyulan kıymet. || Manyetiklik yok etme, manyetiklik gidermek eylemi. || Manyetiklik gidermek, mıknatıslanmış, ferromanyetik bir cismi yansız hale getirmek. || Manyetiklik üreten, manyetiklik tesirleri oluşturan cisim, madde vb. || Sarmal manyetiklik, helis biçiminde kristal, manyetik yapı; kristal eksenlerinden biri bununla birlikte helisin de eksenidir.
*-*ANSİKL. Ask. denize. Bir geminin manyetik alanına karşıt bir manyetik alan birçok devreyle oluşturulur; çeşitli şemalara nazaran eşlenebilen ve içinden doğru bir akım geçen bu devreler ya vapur teknesinin dış çevresine ya da içine yerleştirilir. 1939'da ingilizler tarafınca meydana gelen manyetiklik giderici, ikinci Dünya savaşı'nın başından itibaren alman denizal- tıları ve uçaklarınca İngiliz kıyılarına dökülen manyetik mayın tehlikesine karşı koymayı sağlamış oldu.
*-*Manyet.
*Tarihçe. Magnesia'da (Tesalya) bulunan ve bundan dolayı manyetit adında olan bir taşın (mıknatıs taşı) özelliklerini ilk kez Miletoslu Thales'in gözlemlediği (İ.Ö. VI. yy.) sanılmaktadır: bu taş, demiri ve kendisiyle aynı türden taşları çekme özelliği gösterir. Platon, bu özelliğin demire aktarıldığını biliyordu. Mıknatıslanmış iğneleri denizcilikte ilk kez Araplar kullandı (XI. yy.). Mıknatıs taşı üstündeki ilk bilimsel incelenmeyi, kutupları tanımlayan, çekim ve itimlere ilişkin ilk nitel yasaları veren ve kırık mıknatıs deneyini betimleyen Pierre le Pölerin de Maricourt (1269) gerçekleştirmiş oldu. Bu deneyleri tekrardan ele alıp tamamlayan VVİlliam Gilbert, De magnete (1600) adlı yapıtında kuvvet çizgileri terimini ortaya attı, kutupsal parçaların rolünü belirtti, kızıl dereceye dek ısıtılmış demirin mıknatıslığını yitirdiğine dikkat çekti ve birçok mıknatıslama yöntemi betimledi. Yer'in manyetikliğini ele alarak, Yer'in büyük bir mıknatıs bulunduğunu ileri sürdü. Manyetikliğe ilişkin ilk nicel incelemeleri başlatan Coulomb, burulma terazisi yardımıyla manyetik kütlelerin aralarındaki uzaklığın karesiyle ters orantılı olan çekim ve itim yasalarını kurdu ve manyetik moment terimini getirdi. 1824'te Poisson, manyetostatik yasalarını (etkiyle mıknatıslanma, manyetik potansiyel kuramı) kurdu. Gauss, manyetik yaprak terimini geliştirdi. 1820'de CErsted elektriksel ve manyetik vakalar içinde bir bağ kurdu ve onu izleyen Ampöre, Arago, Biot ve Savart elektromanyetikliğin temellerini attılar. (ELEKTRİK.) 1845'te Faraday, diyamanyetikliği buldu, paramanyetikliği ve ferromanyetikliği ayırt etti, optik ile elektromanyetiklik arasındaki ilk bağları oluşturan dönel manyetik polarma vakasında mıknatısların ışık üstündeki tesirini ortaya çıkardı. Pierre Curie, 1892 ile 1895 yılları aralığında gerçekleştirdiği bir takım deneyle, manyetik özelliklerin sıcaklıkla iyi mi değiştiklerini (diyamanyetik cisimlerin mıknatıslanırlıklarının sıcaklığa bağlı olmaması, paramanyetik cisimlerin mıknatıslanırlıkla- rının mutlak ısı T ile ters orantılı olması ve [o günden bu yana Curie noktası olarak adlandırılır] belirli bir sıcaklığın üstünde ferromanyetik cisimlerin paramanyetik cisimlere dönüşmesi) gösterdi. 1905'te R Langevin, Curie'nin çalışmalarına dayanarak, maddenin manyetik özelliklerine ilişkin ilk nicel kuramı kurdu: dönemin atom modelinden (hareket halindeki pozitif yükler ve negatif yükler [elektronlar]) yola çıkarak, diyamanyetikliğin ve pa- ramanyetikliğin bir kinetik kuramını hazırlamış ve bu kuramla Curie yasası'na varmıştı. R Weiss, temel bölge şu demek oluyor ki kendiliğinden, doymuş bir mıknatıslanması olan ufak bölge terimini getirdi ve ferromanyetikliğin bir açıklamasını yapmış oldu. Kuvantal kuramlar, yukarıdaki şemaları derinleştirmeye ve zorlukları çözmeye olanak verdi. 1925'te S. A. Goudsmit ve G. E. Uhlenbeck, elektronun, yörünge momentinden başka spin adında olan bir öz momenti bulunduğunu gösterdiler. L. Brillouin (1927) ve bilhassa J. H. Van Vleck (1932) diyamanyetikliği ve paramanyetikliği açıklayan ku- vantal kurama son biçimini verdiler. 1928'de, Heisenberg, ferromanyetik etkileşimlerin atomlar arasındaki elektron alışverişlerinden landığını gösterdi. 1930'da F. Bloch, Weiss temel bölgelerini ayıran çeperlerin yapısını betimledi. L. Neel karşıtferromanyetiklik ve ferrimanye- tiklik kavramlarını getirdi ve deklare etti.
*Manyetıkliğin fiziği. Mıknatıslar arasındaki kuvvetlerin incelenmesi, bunların, zıt işaretli 2 manyetik kütleden (pozitif ve negatif elektrik yüklerine benzer şekilde) oluştukları varsayımına yol açtı, m ve m' şeklinde iki manyetik kütle arasındaki etkileşim yasası Coulomb yasası'na benzer, şu demek oluyor ki etkileşim, d uzaklığının karesiyle ters orantılıdır; etkileşim kuvveti, aşağıdaki formülle verilir: bu formülde K, seçilen birim sistemine bağlı bir değişmezdir. Bu modelde, statik mıknatıslar arasındaki manyetik etkileşimlerin incelenmesi tamamen, elektrostatik yükler arasındaki kuvvetlerin incelenmesine benzer. Bu etkileşimleri inceleyen bilim dalına "manyetostatik" adı verilir. Bununla beraber, bu iki bilim dalı içinde temel bir fark vardır o da manyetik bir kütlenin yalıtılamamış olmasıdır. Tüm mıknatıslanmış cisimler, manyetik dipoller şu demek oluyor ki mutlak değerleri eşit ve işaretleri karşıt (+mve -m) 2 manyetik kütleden oluşmuş bir tüm şeklinde davranır. Bu şekilde bir di- polün manyetik momenti fi = md vektörel büyüklüğüdür; d, kütleyi +kütleye birleştiren vektörü gösterir. Dolayısıyla manyetik moment, mıknatıslanmış cisimlerin temel büyüklüğüdür. Modernlikte, atomları oluşturan temel parçacıkların (elektronlar ve nükleonlar [protonlar ve nötronlar]) spinlerine bağlı bir öz manyetik momentleri olduğu kabul edilir. Elektronun manyetik momenti Bohr manyeto- nudur:
yB = 9.27-10-24 A-m2.
Nükleonun manyetik momenti, elektro- nunkinden 1 836 kez daha küçüktür. Mıknatısların özelliklerinden görevli elektron manyetikliği çoğu zaman çekirdek manyetikliğini maskeler. Fler atomda Z elektron bulunur. (Z sözkonusu elementin atom numarasıdır); bu elektronlar çoğu zaman zıt spinli çiftler halinde gruplanır ve dolayısıyla manyetik momentleri sıfırdır. Bundan dolayı atomların birçoğunun bileşke manyetik momenti yoktur, d ya da t elektron katmanları dolu olmayan geçiş elementleri bu kurala mühim bir kural dışı oluşturur, d katmanlarından biri dolu olmayan geçiş metalleri demir, nikel, kobalt, manganez vblden oluşan seriyi ve f katmanlarından biri dolu olmayan geçiş elementleri ise ender topraklar serisini (lantandan lutesyuma) oiuşturur. Bu atomların bileşke manyetik momenti birkaç Bohr manyetonu yB değerindedir. Mıknatıslar işte, bu geçiş elementi atomlarını içeren malzemelerden oluşur. Bu manyetik malzemeler için iki durum sözkonusu olabilir:
1. paramanyetiklik. Bu ısıl dengede, atomların fii manyetik momentlerinin rastlantısal olarak yönlendikleri, (toplam, malzemeyi oluşturan tüm atomlar hesaba katılarak alınır) bileşke manyetik momentinin sıfır olduğu durumdur Paramanyetiklik, atom manyetik momentleri arasındaki etkileşimlerin zayıf olduğu malzemelerde ve ısı, bir eleştiri sıcaklığı aştığında ortaya çıkar; bu sıcaklığın ötesinde, ısıl çalkalanma, spinlerin rastlantısal olarak yönlenmesi için yeterince yeğindir;
2. manyetik seviye. Düşük sıcaklıkta etkileşim halindeki spinler birbirlerine nazaran yönlenir ve tertipli bir yapı oluşturur. Başlıca 3 manyetik seviye türü vardır:
*-*ferromanyetiklik. Tüm spinler koşut ve aynı doğrultu üzerindedir; bileşke manyetik moment kıymeti büyüktür;
*-*karşıtferromanyetiklik. Spinler, manyetik momentleri mutlak kıymet olarak birbirinin aynı, sadece zıt yönde yönlenmiş iki altağ oluşturur; bileşke mıknatıslanma sıfırdır; *-*ferrimanyetiklik. Karşıtferromanyetiklik- te olduğu şeklinde, spinler gene mıknatıslanma değerleri MA ve Me olan iki altağ oluşturur, fakat bileşke mıknatıslanma M = Ma+ MB sıfıra eşit değildir. Ferro- ve ferrimanyetik cisimler birer mıknatıstır.
Ampöre bir kapalı elektrik akımı sarımının, bir y = SI (S sarımın sınırladığı alan, I elektrik akımı) manyetik momentine eşdeğer bulunduğunu gösterdi. Dolayısıyla elektrik akımları kendi aralarında ve manyetik kuvvetler vasıtasıyla mıknatıslarla etkileşime girer. Bu etkileşimlere ilişkin kurama elektromanyetiklik adı verilir. Atomlardaki elektronlar, spinlerinden ayrı bir yörünge manyetik momenti olan kapalı yörüngeler, çizerler. Kuvantal kuram, uygulanan bir manyetik alan olmadığında, bir atom kümesinin toplam yörünge manyetik momentinin sıfır bulunduğunu belirtir.
* Manyetik büyüklükler, birimler Elektromanyetik kuram, akımlar ve manyetik momentler arasındaki etkileşimleri, manyetik alan ve manyetik indüklenme adında olan büyüklükler vasıtasıyla betimler. Biot ve Savart denklemleri herhangi bir akımlar ve manyetik momentler dağılımının oluşturduğu Fİ manyetik alanını uzayın her noktasında hesaplamaya olanak verir Fİ alanı, SI birim sisteminde amper bölü metreyle (A-m~1) gösterilir.
* Manyetik yatkınlık ve mıknatıslanma eğrileri. Bir malzemem ı manyetik yatkınlığı, bunun dış bir manyetik alana gösterdiği tepkiyi yansıtır. Doğada gözlemlenen üç tür tepki vardır:
*-*diyamanyetiklikte, çoğu zaman çok zayıf olan yatkınlık negatif değerdedir (diyamanyetik cisimler mıknatısça itilir);
*-*paramanyetikhkte, yatkınlık pozitif değerdedir (paramanyetik cisimler mıknatıslarca çekilir);
*-*terromanyetiklık‘te, ferromanyetik cisimlerin,bir dış manyetik alan yokluğunda kendiliğinden bir mıknatıslanması vardır.
Manyetik yatkınlığın pek bir anlamı olmadığından. bu maddeleri mıknatıslanma eğrileriyle vasıflandırmak yeğlenir, Bu eğrinin tersinir olup olmamasına nazaran, başlıca iki şık ayırt edilir Birinci şık, (Bloclı çeperi olarak adlandırılan) geçiş bölgelerinin temel bölgeler içinde kolaylıkla ye>r değiştirebilmelerine karşılık gelir (biçim 1); histerezis ya asla yoktur ya da çok azdır (biçim 2a) ve araç-gereç "yumuşaktır", İkinci şık, Sloch çeperlerinin tersinmez bir şekilde yer değiştirmelerine karşılık gelir: histerezis kuvvetlidir (biçim 2b) ve araç-gereç "serttir". Yumuşak manyetik malzemeler transformatörlerde ve elektrik motor ve üreteçlerinde kullanılır. En fazla kullanılsın malzemeler içinde demir ve silisyum alaşımları ile demir ve nikel alaşımları (Pormimphy) sayılabilir. Sert manyetik malzemeler devamlı mıknatısların (demir-kobalt, ender toprak alaşımları) ve manyetik kayıt bantlarının (ferritler, NİFe204, MnFe204, ZnFe204) yapımında kullanılır.
*-*Gizbil. Hayvansal manyetiklik. Mesmer'e nazaran, gökcisimlerinin tesiri mıknatısa benzer bir şekilde, tüm varlıkların içinde bulundukları bir akışkan vasıtasıyla kendini duyurur, insan bu akışkanı yoğunlaştırabilir ve direkt temasla ya da uzaktan, kendi benzerlerine yöneltebilir. Akışkanın yetersizliğinden ya da organizmadaki bir tıkanıklıktan lanan hastalıklar (hastalığın emaresi bunalımdır), bir yükleme ya da boşaltma tedavisiyle iyileştirilirler. Bu tedavi akışkanla dolu eşyalarla, mesela hastaların temas ettiklerinde lüzumlu akışkan miktarını almalarını sağlayacak şekilde hazırlanmış bir gerdelle yapılabilir. Hayvansal manyetiklik kuramı, cinlenme, falcılık ve peygamberlik tsıslama şeklinde olağandışı durumları izah etmek için kullanılmıştır.
Kaynak: Büyük Larousse
YORUMLAR