Plasebo, Latince bir kelime olup "ho şnut edeceğim " anlamına gelir. İlaç niyeti ile kullanılan bir şeyin öznel olarak p...
Plasebo, Latince bir kelime olup "hoşnut edeceğim" anlamına gelir. İlaç niyeti ile kullanılan bir şeyin öznel olarak pozitif yönde tesirini ifade eder. Daha net söyleyecek olursak ilaç diye verilen ama ilaç olmayan etkisiz maddelerin tıpkı ilaç benzer biçimde tedavi etmesidir.
Aslına bakarsak plasebonun fizyolojik mealde tedaviye yönelik bir gücü yoktur. Haiz olduğu tedavi enerjisini tamamen hastanın verilen ilacın "işe yarayacak" ilaç bulunduğunu düşünmesinden alır. Plasebo tıbbın bilimsel olarak açıklayamadığı bir yöne "insanların istemeleri halinde kendi kendilerini iyileştirme gücü"ne yöneliktir.
Tıbbi olarak kurtulma olasılığı zayıf görülen pek çok hasta, basitçe ölüm istatistiklerine girmekten bu güç yardımıyla kurtulmuş, tıbbın cevap bulamadığı kanserin tedavisinde genellikle, yüksek moral ve iyileşme azmi olmuştur.
İşte plasebo yeterince azmi olmayan fakat tıbben tedavisi de bulunmayan hastalıkların "bu ilaç sana çok iyi gelecek ama senin de çabalaman lazım" sözleri ile pazarlanan çaresidir.
Ara ara ise hiçbir hastalığı bulunmayan ama hekim kapıları aşındıran "Hastalık Hastalarının" tek reçeteli ilacıdır.
Plasebo gayrı resmi yazışma dilinde ve halk içinde yararlı tıbbi içinde ne olduğu bulunmadığını ifade etmek için kimi zaman "şeker hapı" olarak da adlandırılır.
Bu yöntem bilhassa ikinci dünya savaşı esnasında yaralı askerlerin tedavisi için kullanılmıştır. İkinci Dünya Savaşı esnasında morfin bittiğinde doktorlar hastalarına morfin yaptıklarını söyleyerek tuzlu su iğnesi yaptılar ve sonuçta morfin aldığını düşünen hastaların acıları kısa süre içinde azaldı. Şaşırtıcı olan, hastalar ilaç aldıklarını düşündüklerinde kendilerini hakkaten daha iyi hissetmeye başlıyorlar ve aldıkları gerçek ilaç olmadığı halde iyileşebiliyorlar.
Meydana getirilen deneysel bir çalışmada ise sabah bulantılarından şikâyet eden hamile hanımefendilere, mide bulantısını gidereceği mevzusunda güvence verilen haplar doktorlar tarafınca verildiğinde bayanların büyük bir kısımı ilacı kullandıktan sonrasında kendilerini epey iyi hissettiklerini ve mide bulantılarının geçtiğini ifade ettiler. İlginç olan ise verilen ilacın kusmayı tetikleyen bir ilaç olmasıydı. Plasebo tesiri ilaca amacının tersine bir tesir kazandırmayı dahi başarabilmişti.
Hall Tesiri
Bradley Tesiri (Wilder Tesiri)
Tünel Tesiri
"Placebo'ya aldanma" kalıtsal olabilir
Placebo'nun (etkisiz ilaç) etkisiyle ilgili ilk kez kalıtsal bir farklılık belirlendi.
İsveç'teki Uppsala üniversitesi'nin Psikoloji Kısımı'nden Thomas Furmark ve ekibinin yapmış olduğu araştırma, kalıtsal farklılıkların bir takım hastalarda placebo'yu gerçek ilaç kadar tesirli hale getirebildiğini gösterdi.
Araştırmacılar, toplumsal fobisi olan 25 kişinin beynimiz faaliyetini inceledi.
Gönüllüler, mutluluk hormonu ismi verilen serotonini harekete geçiren yeni bir ilacın denenmesi için klinik bir araştırmaya katıldı. Araştırmanın başlangıcında ve 8 haftalık tedavi sonunda kaygı seviyesini değerlendirmek ve kıyaslamak amacıyla katılımcılardan bir topluluk karşısında sunum yapmaları istendi.
Hastalarda duyguların oluşturulma ve işlenmesine ilişkin en merkezi görevi üstüne alan ve fobisi olan kişilerde daha etkin olan beynin badem şeklindeki "amigdala" kısmının faaliyetini inceleyen ilim adamları, placebo verilen 25 hastadan 10'unun fobisinin ve amigdalanın faaliyetinin gerçek ilaç alanlar benzer biçimde azaldığını belirledi.
Araştırmacılar, genetik incelemeler sonunda, bu 10 kişiden 8'inin, beyinde serotonin üretimini denetleyen TPH2 geninin değişik bir şekline haiz bulunduğunu, bu kalıtsal özelliğin placebo alan başka 15 hastada bulunmadığını belirttiler.
Araştırmaya çok az kişinin alınması sebebiyle bu sonuçların başka araştırmalarla doğrulanması icap ettiğini belirten ilim adamları, gene de bu bulguların ilaç araştırmalarına ışık dokunabileceği görüşünde.
Beklentilerin Gücü ve Plasebo Tesiri
Bugün herhangi bir hastalığın tedavisi esnasında moral ya da pozitif yönde beklentilerin bağışıklık sistemini kuvvetlendirerek süreci hızlandırabildiği biliniyor. Gerek tedavi süreci esnasında hekim ve hemşirelerden görmüş olduğu ilgi, gerekse tedavi görmüş olduğu düşüncesi hastaya almış olduğu ilaçların biyolojik etkilerinden bağımsız olarak güç kazandırabiliyor. Bu yüzden de biliminsanları herhangi bir ilacın kimyasal etkilerini sınarken ilaç görünümündeki şekerlemelerle ilaçların ayrı ayrı etkilerini gözlemleyip iki etkinin farkından ilacın iyileştirici gücüne dair çıkarımlarda bulunuyorlar. Eğer ki bayağı bir şeker dahi yalnızca "ilaç" ismi altında sunulmuş olduğu için aynı seviyede bir iyileşme gözlemleniyorsa ilaç başarısız kabul ediliyor. İşte, ilaç görünümündeki bu şekerlemeler "plasebo" ismini alıyor. Plasebolar salt biyolojik hastalıklara çare ararken meydana getirilen araştırmalarda değildir depresyon benzer biçimde ruhsal etmenlerin rol oynadığı hastalıkların tedavi araştırmalarında da etkili bir yöntem olarak ortaya geliyor. Bir takım araştırmacılar plasebo tesirini klasik koşullanmayla izah ederken ötekileri "mutluluk kimyasalı" olarak malum endorfin salınımının rol oynayabileceğini düşünüyor:
Klasik Koşullanma ve Plasebolar
Klasik koşullanma esnasında organizmanın belirgin uyaranlara belirgin yanıtlar vermeyi öğrendiğine değinen biliminsanları plasebonun da tıpkı bir ilaç uyaranı olarak algılanabileceğini ve bedenin ilaca verdiği biyolojik yanıtların aynılarını tetikleyebileceğini varsayıyorlar. Plasebo aldıktan sonrasında beynimiz işleyişi tıpkı ilaç almışçasına değişiklik gösteren hastalar bu görüşün doğru olabileceğini gösteriyor. Fakat varsayım plasebo tesirini üst düzey bilişsel nedenlerden uzak tutarak otomatik bir koşullanma sürecine bağlıyor. Oysa sözünü ettiğimiz hisleri, beklentiler, ümit benzer biçimde daha zihinsel süreçler olduğundan yalnızca klasik koşullanmayla açıklamaya çalışıyor olmak yetersiz kalabiliyor.
Endorfin Salınımı ve Plasebolar
Plasebo tesirini endorfin salınımıyla açıklayan biliminsanlarıysa ilaç alıp iyileşeceğine inanan hastaların içlerinde korudukları umudun duyguları ve bedensel işleyişleri üstünde pozitif yönde tesir yaratabileceğini vurguluyor. Bu etkileşim sırasındaysa "mutluluk kimyasalları" olarak malum ve kişinin duygudurumu ve üzüntü algısını düzenleyen endorfinlerin rol oynadıklarını düşünüyorlar. Nitekim plasebo verildikten sonrasında bedenlerindeki endorfin salınımı engellenen hastaların üzüntü algılarının yeniden yükseldiğini rapor eden emek harcamalar bu görüşü destekliyor.
Plasebo çoğu zaman o şekilde kayda kıymet etkisinde bırakır gösterebiliyor ki bir takım biliminsanları psikoterapinin de yalnızca plasebo etkisinden ibaret bulunduğunu, değişik psikoterapi sistemlerinin-,metotlarının bir mealde "aynı kapıya çıktıklarını" iddia ediyorlar. Fakat bilimsel çalışmalardan da bilinmiş olduğu suretiyle hastanın tedaviye olan inancı her koşulda ehemmiyet gösteriyor. Tedaviye umutla bağlanan hastalar daha hızlı iyileşiyor. Bilhassa de ruhsal rahatsızlıklar söz mevzusu olduğunda terapinin işe yarayacağına gönülden inanan hastalar terapi sürecine daha etken katılımda bulunup daha süratli ilerleme kaydedebiliyorlar. Bu gerçek psikoterapinin yalnızca plasebo etkisinden ibaret olduğu anlamına gelmiyor.
Kuşkusuz plaseboların kullanımı etik sorunları da bununla beraber getiriyor. Geçmişin aksine bugün hastalar yeni bir ilacın tesirinin sınandığı çalışmalarda plasebo verilen gruba da düşebilecekleri olasılığı bulunmuş olduğu mevzusunda uyarılıyorlar. Bunun yanısıra eğer ki herhangi bir hastalığın standart tedavisi bulunuyorsa yeni tedavinin plaseboyla değildir bu standart yöntemle karşılaştırılması, hiçbir hastanın biyolojik tedaviden yoksun bırakılmaması gerekiyor. Her ne kadar yalnızca plasebo etkisine güvenerek bir hastayı biyolojik tedaviden yoksun bırakmak etiğe aykırı düşse de plasebo tesiri bir hastalıkla savaşımda büyük ipuçları veriyor. Pozitif beklentiler ve tedaviye itimat iyileşme sürecini kısaltıyor.
Kaynaklar: Atkinson RL, Atkinson RC, Smith EE, Bem DJ Hilgard ER. Introduction to Psychology. 10. Baskı (1990).
'Plasebo Bağışıklık Sistemini Tetikliyor'
Bilim adamları, plasebo tedavisinin iyileştirme tesirinin, beyinde uzun bir süreçte oluşmuş ‘bağışıklık sistemini açma-kapama mekanizmasını tetiklemesine' bağlı bulunduğunu ortaya çıkardı.
Bristol üniversitesi'nde tasarlanan bir bilgisayar simülasyonundan alınan sonuçlar, plasebo tesirinin uzun bir gelişim süreciyle açıklanabileceğini ve bağışıklık sisteminin dışarıdan gelen işaretlere bağlı bir açma-kapama düğmesiyle denetim edildiğini ortaya koydu.
Emek vermeyi yürüten biyolog Peter Trimmer, bu teorinin ileri sürülmesinde, pek çok hayvanda gözlemlenen plasebo etkisine benzer iyileşme süreçlerinin etkili bulunduğunu söylemiş oldu. Vücutlarında enfeksiyon olan Sibirya hamsterları üstünde meydana getirilen bir deneyde, hayvanların içinde bulundukları kafes kış geelerinde olduğu benzer biçimde kısa süre aydınlatılıp uzun süre karanlık tutulduğunda, hamsterların hastalıkla savaşım etmediği görüldü. Buna rağmen, kafes yaz aylarındaki benzer biçimde daha uzun süre aydınlık olduğunda, hamsterların bağışıklık sistemleri maksimum tepki verdi.
New Scientist sitesinin haberine gore, geçmişteki araştırmalar, ilaç aldığını düşünen ama plasebo tesiri altında olan kişilerin, hastalığa karşı iki kat daha çok tepki verdiğini göstermişti. Sibirya hamsterları ve insanlarda, tedavi amaçlı müdahalenin, yollamış olduğu bir ileti sonucu beynin bağışıklık sistemini harekete geçirdiği tesbit edildi.
Bağışıklık Sistemi İşaret Bekliyor
Trimmer, ortaya çıkan bu etkiyi, bağışıklık sisteminin vücuttaki tüm enerjiyi tüketebilecek kadar zahmetli çalışan bir sistem olmasından landığını açıkladı. İngiliz biyolog, ölümcül bir enfeksiyon söz mevzusu olmadığı sürece, bağışıklık sisteminin, hastalıkla savaşmanın vücut için çekince oluşturmadığına dair bir işaret beklediğini söylemiş oldu.New Scientist, Londra Iktisat Okulu'ndan emekli psikolog Nicholas Humphrey'in, on yıl ilkin bu fikri ortaya attığını belirtti. Fakat fikrin doğru olabileceğine dair ilk kanıt, Trimmer ve ekibinin tasarladığı bilgisayar simülasyonundan alındı.
Humphrey'ye gore, Sibirya hamsterları, yaz mevsiminde bağışıklık sistemine enerji sağlayacak besinlerin bolca bulunduğunu bildikleri için, yaz mevsiminde olduklarını düşündüklerinde hastalıkla savaştı. Psikolog, bilinçaltının, düzmece olsa dahi tedaviye yanıt verdiğini açıkladı. Buna sebep olarak, alınan ilaçların enfeksiyonu zayıflatacağını düşünen bağışıklık sisteminin, vücuttaki tüm enerjiyi tüketmeden hastalıkla savaşabileceğine inanılmış olduğu için harekete geçmesini gösterdi.
Çevre de Bağışıklık Sistemi üstünde Etkili
Trimmer, simülasyonu oluştururken, hayvanların ufak ölçekli enfeksiyonlarla savaşırken dahi yaşamsal larını harcanması gerektiği varsayımından yola çıktı. Simülasyon, sıkıntılı şartlarda yaşayan hayvanların, bağışıklık sistemleri enfeksiyonlara dayandığı takdirde daha uzun yaşamış olduğu ve daha çok yavruladığını gösterdi. Bununla beraber, daha uygun şartlar altında, hayvanların bir an ilkin hastalıkla savaşıp sıhhatli hale gelmesinin daha süratli gerçekleştiği saptandı. Alınan sonuçlar, çevresel koşullara gore bağışıklık sistemini açarak kapamanın uzun bir süreçte edinilmiş bir yarar olduğuna işaret etti.
“Teorimin bilgisayar simülasyonu tarafınca desteklenmesinden çok memnunum†diyen Humphrey, bu düşünce doğru olduğu takdirde, plasebo tesirinin senelerdir çok yanlış anlaşıldığı anlamına geleceğini söylemiş oldu. İngiliz psikolog buna ek olarak, “Son 10 bin senedir, ziraat ve başka yeniliklerin pek çok insana kafi besini sağlamış olduğu ve gerektiğinde bağışıklık sisteminin maksimum tepki vermesini mümkün hale getirmiş olduğu söylenebilir. Fakat bilinçaltımız hala bağışıklık sistemini çalıştırmak için bir işarete gereksinim duyuyor. Plasebo bu görevi yerine getiriyor: Zihni kandırarak, insana bağışıklık sisteminin harekete geçme vaktinin geldiğini düşündürüyor†açıklamasını yapmış oldu. Almanya'daki Tübingen üniversitesi'nden Paul Enck, bu teorinin ilgi çekici olmasına rağmen, plasebo tedavilerinde çok değişik cevapların alınabildiğini söylemiş oldu. Enck, tek bir mekanizmanın her şeyi açıklamasının pek mümkün olmadığının altını çizdi.
Kaynak : Ntvmsnbc / New Scientist (07 Eylül 2012,14:07)
Bilim adamları, plasebo tedavisinin iyileştirme tesirinin, beyinde uzun bir süreçte oluşmuş ‘bağışıklık sistemini açma-kapama mekanizmasını tetiklemesine' bağlı bulunduğunu ortaya çıkardı.
Bristol üniversitesi'nde tasarlanan bir bilgisayar simülasyonundan alınan sonuçlar, plasebo tesirinin uzun bir gelişim süreciyle açıklanabileceğini ve bağışıklık sisteminin dışarıdan gelen işaretlere bağlı bir açma-kapama düğmesiyle denetim edildiğini ortaya koydu.
Emek vermeyi yürüten biyolog Peter Trimmer, bu teorinin ileri sürülmesinde, pek çok hayvanda gözlemlenen plasebo etkisine benzer iyileşme süreçlerinin etkili bulunduğunu söylemiş oldu. Vücutlarında enfeksiyon olan Sibirya hamsterları üstünde meydana getirilen bir deneyde, hayvanların içinde bulundukları kafes kış geelerinde olduğu benzer biçimde kısa süre aydınlatılıp uzun süre karanlık tutulduğunda, hamsterların hastalıkla savaşım etmediği görüldü. Buna rağmen, kafes yaz aylarındaki benzer biçimde daha uzun süre aydınlık olduğunda, hamsterların bağışıklık sistemleri maksimum tepki verdi.
New Scientist sitesinin haberine gore, geçmişteki araştırmalar, ilaç aldığını düşünen ama plasebo tesiri altında olan kişilerin, hastalığa karşı iki kat daha çok tepki verdiğini göstermişti. Sibirya hamsterları ve insanlarda, tedavi amaçlı müdahalenin, yollamış olduğu bir ileti sonucu beynin bağışıklık sistemini harekete geçirdiği tesbit edildi.
Bağışıklık Sistemi İşaret Bekliyor
Trimmer, ortaya çıkan bu etkiyi, bağışıklık sisteminin vücuttaki tüm enerjiyi tüketebilecek kadar zahmetli çalışan bir sistem olmasından landığını açıkladı. İngiliz biyolog, ölümcül bir enfeksiyon söz mevzusu olmadığı sürece, bağışıklık sisteminin, hastalıkla savaşmanın vücut için çekince oluşturmadığına dair bir işaret beklediğini söylemiş oldu.New Scientist, Londra Iktisat Okulu'ndan emekli psikolog Nicholas Humphrey'in, on yıl ilkin bu fikri ortaya attığını belirtti. Fakat fikrin doğru olabileceğine dair ilk kanıt, Trimmer ve ekibinin tasarladığı bilgisayar simülasyonundan alındı.
Humphrey'ye gore, Sibirya hamsterları, yaz mevsiminde bağışıklık sistemine enerji sağlayacak besinlerin bolca bulunduğunu bildikleri için, yaz mevsiminde olduklarını düşündüklerinde hastalıkla savaştı. Psikolog, bilinçaltının, düzmece olsa dahi tedaviye yanıt verdiğini açıkladı. Buna sebep olarak, alınan ilaçların enfeksiyonu zayıflatacağını düşünen bağışıklık sisteminin, vücuttaki tüm enerjiyi tüketmeden hastalıkla savaşabileceğine inanılmış olduğu için harekete geçmesini gösterdi.
Çevre de Bağışıklık Sistemi üstünde Etkili
Trimmer, simülasyonu oluştururken, hayvanların ufak ölçekli enfeksiyonlarla savaşırken dahi yaşamsal larını harcanması gerektiği varsayımından yola çıktı. Simülasyon, sıkıntılı şartlarda yaşayan hayvanların, bağışıklık sistemleri enfeksiyonlara dayandığı takdirde daha uzun yaşamış olduğu ve daha çok yavruladığını gösterdi. Bununla beraber, daha uygun şartlar altında, hayvanların bir an ilkin hastalıkla savaşıp sıhhatli hale gelmesinin daha süratli gerçekleştiği saptandı. Alınan sonuçlar, çevresel koşullara gore bağışıklık sistemini açarak kapamanın uzun bir süreçte edinilmiş bir yarar olduğuna işaret etti.
“Teorimin bilgisayar simülasyonu tarafınca desteklenmesinden çok memnunum†diyen Humphrey, bu düşünce doğru olduğu takdirde, plasebo tesirinin senelerdir çok yanlış anlaşıldığı anlamına geleceğini söylemiş oldu. İngiliz psikolog buna ek olarak, “Son 10 bin senedir, ziraat ve başka yeniliklerin pek çok insana kafi besini sağlamış olduğu ve gerektiğinde bağışıklık sisteminin maksimum tepki vermesini mümkün hale getirmiş olduğu söylenebilir. Fakat bilinçaltımız hala bağışıklık sistemini çalıştırmak için bir işarete gereksinim duyuyor. Plasebo bu görevi yerine getiriyor: Zihni kandırarak, insana bağışıklık sisteminin harekete geçme vaktinin geldiğini düşündürüyor†açıklamasını yapmış oldu. Almanya'daki Tübingen üniversitesi'nden Paul Enck, bu teorinin ilgi çekici olmasına rağmen, plasebo tedavilerinde çok değişik cevapların alınabildiğini söylemiş oldu. Enck, tek bir mekanizmanın her şeyi açıklamasının pek mümkün olmadığının altını çizdi.
Kaynak : Ntvmsnbc / New Scientist (07 Eylül 2012,14:07)
Hall Tesiri
Bradley Tesiri (Wilder Tesiri)
Tünel Tesiri
Kaynak:msxlabs.org
YORUMLAR